بازار تاریخی تبریز که قدمت آن به اواخر زندیه و عصر قاجار بازمی‌گردد به تازگی با یک مطالبه جدی از سوی کسبه این بازار مبنی بر گازکشی مواجه شده است.
بسیاری از آن‌ها معتقدند توان پرداخت هزینه بالای برق را ندارند و متولی بازار برای تأمین سیستم گرمایشی آن‌ها باید به دنبال تدبیری باشد.
اگرچه موضوع گازکشی و مشکل در تأمین گرمایش بازار از سه دهه پیش با شدت و ضعف مطرح بوده، اما گویا این بار به یک مطالبه جدی تبدیل شده است. این در حالی است که از سویی دست بردن در بافت تاریخی بازار تبریز ممکن است این میراث را از فهرست ثبت جهانی یونسکو خارج کند زیرا یونسکو در برابر تغییراتی که ممکن است بر ارزش‌های جهانی برجسته تأثیرگذار باشد بسیار حساس است. این تغییرات می‌تواند شامل پروژه‌های عمرانی، زیرساختی، تغییر کاربری یا حتی مرمت‌های غیراصولی باشد. اما در عین حال، یونسکو مخالف هر گونه به‌روزرسانی یا توسعه خدمات شهری در این محدوده‌ها نیست؛ بلکه بر ضرورت اجرای آن‌ها بر پایه اصول دقیق حفاظتی تأکید دارد.
با این تفاسیر مسئله گازرسانی در بافت تاریخی، موضوعی دووجهی است؛ از یک سو، فقدان گاز در بسیاری از حجره‌ها و راسته‌های بازار موجب اتکا به منابع گرمایشی سنتی مانند بخاری نفتی یا چراغ‌های خطرناک شده است که تهدید جدی برای ایمنی بازار به ویژه آتش‌سوزی هستند. از سوی دیگر، اجرای نادرست این پروژه می‌تواند به تخریب کف‌سازی‌های تاریخی، آسیب به طاق‌ها و جداره یا حفر غیراصولی مسیر لوله‌ها منجر شود.
بازار تبریز نه تنها یک میراث تاریخی بلکه یک بستر زنده اقتصادی و اجتماعی بوده که نیازمند خدمات‌رسانی مدرن اما با حفظ هویت تاریخی است بنابراین پرهیز از اقدام‌های شتاب‌زده، شفاف‌سازی عمومی، استفاده از تیم‌های متخصص و ثبت دقیق مراحل اجرایی، بهترین راه برای حفظ این گنجینه جهانی و توسعه پایدار آن خواهد بود.
هشداری جدی برای فعالان میراث فرهنگی
عضو شورای اسلامی شهر تبریز با اشاره به وضعیت بازار تاریخی تبریز هشدار داده و عنوان می‌کند: خطر بزرگی که تبریز را فرا گرفته، مربوط به بازار تاریخی این شهر است. متأسفانه این بازار در معرض حذف از فهرست میراث جهانی یونسکو به دلیل گازکشی در بافت تاریخی است.
حجت‌الاسلام رسول برگی در دویست و هفتاد و سومین جلسه شورای اسلامی شهر تبریز در عمارت ساعت در تذکری با اشاره به ارزش و جایگاه بازار تاریخی تبریز اظهار می‌کند: ضروری است شهرداری و سایر دستگاه‌های مربوط، اقدام‌های لازم را برای حفظ و بهسازی این میراث ارزشمند جهانی در دستور کار قرار دهند.
مدیرعامل مجمع میراث‌یاران گردشگری آذربایجان شرقی نیز بازار تبریز را در خطر حذف از یونسکو می‌داند و آن را هشداری جدی برای فعالان میراث فرهنگی قلمداد می‌کند.
دانیال عبدالحسینی توفیقی، نگاه بخشی و منافع شخصی در حوزه میراث فرهنگی به ویژه در موضوع گازکشی بازار تاریخی تبریز که بزرگ‌ترین بازار سرپوشیده جهان است را موجب نگرانی دانسته و تصریح می‌کند: در صورتی که اصول یونسکو رعایت نشود، خطر حذف این اثر از فهرست جهانی وجود دارد و ما به عنوان انجمن، مخالفت و اعتراض خود را به این موضوع اعلام می‌کنیم.
رئیس کمیته ملی ایکوم ایران و پژوهشگر میراث فرهنگی، گازکشی بازار تاریخی تبریز را شبیه این می‌داند که در این بنای تاریخی بمب ساعتی قرار داده شود. حتی با درصد بسیار کم ممکن است به دلیل گازکشی، آتش‌سوزی گسترده‌ای در این بنا رخ بدهد.
سیداحمد محیط طباطبایی می‌افزاید: سرزمین ما، سرزمین آفتاب است و می‌توانیم از انرژی خورشیدی به عنوان انرژی پاک در بناهای تاریخی و موزه‌ها استفاده کنیم.
بازار تبریز همچنان در مسیر مطالعه
با همه این گفته‌ها به سراغ متولی اصلی این ماجرا که معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی است رفتیم و اگرچه در ابتدا سعی داشتند از هر گونه دامن زدن به این موضوع خودداری کنند اما در نهایت سیر تا پیاز مسئله را از وی جویا شدیم.
وحید نواداد با اشاره به پیگیری مطالبه قدیمی گازکشی در بازار تاریخی تبریز، می‌گوید: هر گونه مداخله در این مجموعه ثبت جهانی باید بر اساس مطالعات کارشناسی، اجماع بین‌دستگاهی و در چارچوب ضوابط یونسکو انجام شود.
وی جایگاه جهانی بازار تاریخی تبریز را ممتاز دانسته و در ادامه گفت‌وگو با قدس می‌افزاید: این مجموعه از سال ۱۳۸۹ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده و تمام اقدام‌های مرمتی، حفاظتی و مدیریتی در آن منطبق با ضوابط این نهاد بین‌المللی است.
این مقام مسئول در اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری آذربایجان شرقی با بیان اینکه چند سال است مطالبه گازکشی در بازار تبریز مطرح شده، خاطرنشان می‌کند: از ابتدای آغاز عملیات گازرسانی شهری در تبریز، این خواسته به عنوان یکی از مطالبات اصلی کسبه و اهالی بازار مطرح بوده است و در سال‌های گذشته جلسات متعددی با حضور ذی‌نفعان، هیئت امنا و دستگاه‌های اجرایی برگزار شده تا تصمیمی کارشناسی و هماهنگ برای این درخواست اتخاذ شود.
وی ادامه می‌دهد: در قالب «پلان مدیریت بازار تاریخی تبریز» مطالعات تخصصی در حوزه تأمین انرژی و گرمایش با مشارکت مشاوران ذی‌صلاح و مهندسان مجرب صورت گرفته و راهکارهایی همچون استفاده از برق، انرژی‌های تجدیدپذیر، سیستم‌های گرمایش مرکزی و لوله‌کشی گاز مورد ارزیابی قرار گرفته و ضوابط مشخص برای هر یک از این گزینه‌ها تهیه و تدوین شده که معاونت میراث فرهنگی نیز با در نظر گرفتن مقررات ثبت جهانی این اثر، ضوابط خود را تنظیم کرده است.
گازکشی تابع ضوابط یونسکو است
نواداد با تأکید بر اینکه تاکنون تصمیم نهایی برای اجرای گازکشی در بازار تبریز اتخاذ نشده است، تصریح می‌کند: این موضوع نیازمند اجماع کامل میان دستگاه‌هایی همچون سازمان آتش‌نشانی، مدیریت بحران استانداری، شرکت گاز، شهرداری و میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و تمامی این نهادها در فرایند تصمیم‌گیری نقش دارند.
او همچنین با رد برخی شایعه‌ها در خصوص حذف بازار تبریز از فهرست میراث جهانی، می‌گوید: تاکنون هیچ گونه اخطار، هشدار یا اطلاعیه‌ای از سوی یونسکو مبنی بر خروج یا تهدید این اثر صادر نشده و طرح چنین مباحثی در رسانه‌ها فاقد مبنای رسمی و کارشناسی است.
معاون میراث فرهنگی آذربایجان شرقی ادامه می‌دهد: بازار تبریز با وسعتی افزون بر ۳۰ هکتار و بیش از ۵هزار و ۵۰۰ واحد تجاری، ساختاری منحصر به فرد دارد و از تنوع معماری و کاربری‌های متعددی چون تیمچه‌ها، سراها، راسته‌ها، مساجد، کاروانسراها و حمام‌های تاریخی برخوردار است؛ بنابراین هر گونه مداخله باید با دقت بالا و متناسب با ویژگی‌های منحصر به فرد آن طراحی و اجرا شود.
نواداد به مطالعات انجام گرفته توسط مشاوران، مبتنی بر دانش روز دنیا و تجربه کشورهای مختلف در زمینه مداخله در بافت‌های تاریخی ثبت جهانی اشاره کرده و می‌افزاید: هدف نهایی، دستیابی به راه‌حلی است که همزمان پاسخگوی نیازهای زیستی و ملاحظات میراثی و ثبت جهانی این مجموعه کم‌نظیر باشد.
نظر شما