در این گفت‌وگو به ریشه‌های تاریخی و باورهای رایج درباره ماه صفر پرداخته و راهکارهای عملی و دینی برای مقابله با ترس‌ها و ابهام‌های این ماه را بررسی کرده‌ایم؛ از صدقه و دعا تا توسل به اهل‌بیت(ع). در این بررسی می‌خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم که چگونه می‌توان ماه صفر را به فرصتی برای رشد معنوی و دفع بلا تبدیل کرد.
صفر؛ نامی در کشاکش غم و امید
حجت‌الاسلام رضاپور با بیان ریشه‌های نام‌گذاری ماه صفر، به دو دیدگاه اصلی اشاره کرده و توضیح می‌دهد: در خصوص نام‌گذاری ماه صفر، دو ریشه برای این تسمیه ذکر شده است: نخست آنکه برخی بر این باورند واژه صفر از صُفْرَه به معنای زردی مشتق شده است. با توجه به اینکه نام‌گذاری این ماه مصادف با فصل پاییز، فصل زرد شدن برگ درختان بوده است، این ماه را صفر نامیده‌اند. دوم آنکه، عده‌ای دیگر معتقدند صفر از صفر به معنای خالی و تهی گرفته شده است. از آنجا که ماه صفر پس از سه ماه حرام (ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم) قرار دارد و با پایان این ماه‌های حرام، جنگ و درگیری دوباره آغاز می‌شده است، با عزیمت سربازان، جوانان و مردان به جبهه‌ها، شهرها و خانه‌ها خالی و تهی می‌شده و از این رو، این ماه را صفر نامیده‌اند.
وی در ادامه به این نکته می‌پردازد که چرا به ماه صفر «صفر المظفر» یا «صفر الخیر» هم گفته می‌شود: این نام‌گذاری، تلاشی آگاهانه برای مقابله با نگرش منفی رایج درباره این ماه است. درواقع صفر المظفر تذکری است برای اینکه وقایع تلخ این ماه نباید ما را از فرصت‌های معنوی و برکاتی که می‌تواند در آن وجود داشته باشد، غافل کند. برخی بر این باورند به دلیل انتقال اسرا به شام و وقایع ناگوار مرتبط با آن؛ این ماه، ماه نحسی است. در مقابل، این دیدگاه نیز مطرح شده که خطبه‌های روشنگرانه حضرت زینب(س) در کوفه و حضرت زین‌العابدین(ع) در شام، به منزله پیروزی حق بر باطل بوده و دیگر مجالی برای نحوست در این ماه باقی نمی‌ماند.
ریشه‌های نام‌گذاری صفر؛ چرا صفر المظفر؟
کارشناس مرکز پاسخ‌گویی به سؤالات شرعی، دیدگاه اسلام را درباره نحوست ماه صفر این‌گونه تبیین می‌کند: مشهور و معروف، به‌ویژه در میان اهل سنت، نحوست این ماه است. اما اطلاق صفر المظفر یا صفر الخیر که در منابع شیعی بیشتر به آن توجه شده، کمتر در میان اهل سنت رواج دارد. در روایات شیعی، روایات قابل اعتنایی که دال بر نحوست این ماه باشد، وجود ندارد و این باور بیشتر در منابع اهل سنت دیده می‌شود که از اعتبار چندانی برخوردار نیست. در اصل، هیچ روزی ذاتاً نحس نیست و اگر هم روزی به نحوست متصف شود، این به دلیل عارضه‌ای است که بر آن مترتب و موجب شده گفته شود آن روز نحس است. البته لازم به ذکر است با وجود اینکه روایات دال بر نحوست ماه صفر را صحیح نمی‌دانیم و معتقدیم هیچ روزی ذاتاً نحس نیست، باز هم به این موضوع اهمیت می‌دهیم. دلیل این امر، احتمال وقوع عوارض منفی در این ماه است. هرچند این احتمال ضعیف باشد اما به دلیل اهمیت موضوع، باید به آن توجه کرد. بنابراین لازم است به عوارضی که برای این ماه ذکر شده، پرداخته و به عواملی که سبب رفع این نحوست احتمالی می‌شوند، توجه و عمل کرد.
نحوست صفر؛ باورهای عامیانه در برابر دیدگاه عالمانه
دکتر رضاپور در پاسخ به این پرسش که چرا ماه صفر را نحس می‌دانند، به ریشه‌های تاریخی این باور اشاره و بیان می‌کند: برخی بر این باورند در پایان این ماه، وقایعی همچون شهادت سه تن از بزرگان دین، یعنی امام حسن مجتبی(ع)، امام رضا(ع) و رحلت شهادت‌گونه پیامبر اکرم(ص) رخ داده است. می‌دانیم با رحلت پیامبر(ص)، وحی که ارزشمندترین موهبت برای بشریت است، قطع شده است. حضرت امیرالمؤمنین(ع) می‌فرماید: با رحلت پیامبر(ص) چیزی قطع شد که با درگذشت هیچ کس دیگری قطع نشد؛ منظور همان وحی الهی است. نکته دیگر این است همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، این ماه در ادامه سه ماه حرام قرار دارد. پس از این سه ماه حرام که جنگ در آن ممنوع بود و حتی اعراب جاهلی نیز به آن پایبند بودند و دیه در آن دو برابر محاسبه می‌شد، با آغاز ماه صفر، جنگ‌ها از سر گرفته می‌شدند. از این رو، این ماه به عنوان ماه نحس تلقی می‌شود.
اعمال و اذکار ماه صفر، راهی برای کسب آرامش و دفع بلا
بسیاری از افراد با توجه به باورهای رایج درباره نحوست ماه صفر، به دنبال راهکارهایی برای دفع بلا و رفع نگرانی‌های خود هستند. این استاد حوزه و دانشگاه در پاسخ به این دغدغه، به برخی از اعمال و اذکار سفارش شده در این ماه اشاره کرده و می‌گوید: صدقه به‌طور کلی، برای دفع هرگونه بلا مؤثر است. لازم به ذکر است صدقه صرفاً اهدای وجه نقد به نیازمندان نیست، بلکه هر کار خیری را شامل می‌شود. در روایات آمده است حتی برداشتن یک خار از مسیر عابران نیز نوعی صدقه محسوب می‌شود. قربانی کردن حیوانات، نظیر گوسفند یا حتی مرغ و ریختن خون آن‌ها نیز برای دفع بلا بسیار مؤثر است. بنابراین شایسته است انسان پیش از آغاز ماه صفر، نیت کرده و صدقه‌ای را برای کل این ماه در نظر گرفته و ادا کند. دعای «یا شَدِیدَ الْقُوی وَ یَا شَدِیدَ الْمِحالِ، یَا عَزِیزُ یَا عَزِیزُ یَا عَزِیز...» را توصیه کرده‌اند که روزی ۱۰ مرتبه خوانده شود تا ان‌شاءالله دفع بلا شود. همچنین، اقامه دو رکعت نماز در روز سوم ماه صفر سفارش شده است. در رکعت اول، پس از حمد، سوره فتح خوانده شود و در رکعت دوم، پس از حمد، سوره توحید. پس از اتمام نماز و سلام دادن، ۱۰۰ مرتبه صلوات بر محمد(ص) و آل محمد(ع) فرستاده شود، ۱۰۰ مرتبه لعن بر آل ابی سفیان(اللهم العن آل ابی‌سفیان) و ۱۰۰ مرتبه استغفار «أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَأَتُوبُ إِلَیْه» گفته شود. علمای بزرگوار نیز موارد دیگری را به عنوان راهکارهای مؤثر برای دفع بلا ذکر کرده‌اند، از جمله قرائت روزانه حدیث کسا، قرائت زیارت عاشورا و قرائت دعای هفتم صحیفه سجادیه «یا من تُحَلُ بِهِ عُقَدُ المَکارِه...». لازم نیست همه این موارد به‌طور کامل انجام شوند، بلکه تا آنجا که امکان دارد، انجام آن‌ها مفید و مؤثر در دفع و رفع بلا و نحوست ماه خواهد بود.
پاسخ به پرسش‌های رایج درباره ماه صفر
حجت الاسلام رضاپور در پایان این گفت‌وگو به پرسش مهمی که ممکن است در ذهن مخاطبان شکل گرفته باشد، پاسخ می‌دهد؛ «اگر در ماه صفر انجام یک کار ضروری پیش آید، چه باید کرد؟ آیا باید آن را به تعویق انداخت؟» وی در پاسخ می‌گوید: همان‌طور که پیش‌تر بیان شد، نحوست این ماه از اعتبار کافی برخوردار نیست. دیگر اینکه بر فرض اعتبار، با صدقه دادن و انجام اعمال عبادی می‌توان آن را برطرف کرد. با وجود این، پیشنهاد می‌شود اگر کار غیرضروری است، از انجام آن خودداری شود. اما اگر کار ضروری است، با صدقه دادن و بدون توجه به نحوست احتمالی، آن را انجام دهید و ان‌شاءالله هیچ مشکلی پیش نخواهد آمد. در مورد ابراز خوشحالی در این ایام به‌ویژه در ایام شهادت، باید گفت این عمل نوعی بی‌احترامی تلقی می‌شود. در روایتی، امام رضا(ع) به ابن شبیب می‌فرماید: «اگر می‌خواهی با ما باشی، باید رنگ اهل‌بیت(ع) داشته باشی؛ شادی آن‌ها شادی تو و عزای آن‌ها عزای تو باشد». بنابراین، اگر می‌خواهید در درجات بالای بهشت با اهل‌بیت(ع) باشید، در حزن آن‌ها محزون و در شادی آن‌ها شاد باشید. در خصوص تأثیر صدقه دادن نیز باید گفت در روایات آمده است صدقه، بلایا را دفع می‌کند. در روایتی ذکر شده «الصَدَقَةُ اَلْعَلاَنِیَةِ تَدْفَعُ سَبْعِینَ نَوْعاً مِنَ اَلْبَلاَءِ» یعنی صدقه آشکار، ۷۰ نوع بلا را دفع می‌کند. تفاوت دفع و رفع در این است که دفع به معنای جلوگیری از وقوع بلاست، نه اینکه بلا بیاید و سپس برطرف شود.
بنابراین ما ماهی به عنوان ماه نحس نداریم اما با توجه به احتمال وقوع برخی حوادث ناگوار، راهکارهایی برای پیشگیری از آن‌ها ارائه شده است. امیدواریم با انجام این راهکارها از جمله صدقه دادن، دعا کردن، اقامه نمازی که وارد شده، قرائت حدیث کسا، زیارت عاشورا و دعای هفتم صحیفه سجادیه، زندگی موفق و پر از شادی داشته باشید.
نظر شما