«قطب زمانه و در زمانه خود یگانه، ابوالقاسم علی الکرّکانی، رضی الله عنه و ارضاه، اندر وقت خود بینظیر است و اندر زمانه بیبدیل. و اندر وقت وی، رویِ دلِ همه اهل درگاه، بدوست و اعتمادِ جمله طالبان بر او...»
(هجویری/ کشفالمحجوب/ ذکر ابوالقاسم علی الکرّکانی)
ابوالقاسم عبدالله بن علی طوسی، احتمالاً در میانه سده چهارم، در روستای «کُرَکان» توس زاده و در «تابران» که در آن روزگار شهری آباد و خرم بوده، بالیده و در این شهر کسوتی یافته و جایگاهی داشته است.
نام او در تذکرهها به شکلهای گونهگونِ «گُرکانی»، «گُرَّکانی»، «گورگانی» و «گورکانی» ثبت شده؛ اما به نظر میرسد صحیحترین، همان کُرَکانی باشد که برگرفته از نام روستای زادگاهش بوده است. کُرَکان (کورکون) احتمالاً روستایی بوده بر پیرامون شهر تابران که حالا در محدوده «بلوک درزاب» در سوی غربی دشت توس قرار دارد؛ و البته جای آن چندان معلوم نیست؛ چنان که زندگی کرکانی هم.
زندگی کرکانی، بیشتر از دیگران، با غبار قصهها آمیخته است؛ مهمترینشان قصهای است نادرست و بیریشه که سدهای پس از مرگ او ساخته و پرداخته شده. در این قصه، او همان «مُذَّکر تبرانی» یا «واعظ تابرانی» است که حاضر نشده بر پیکر «فردوسی» نماز بخواند و اجازه نداده او را در گورستان شهر به خاک بسپارند. «عطار نیشابوری» در «اسرارنامه» همین قصه را به شعر درآورده و پس از عطار، در کتابهای بسیاری نقل شده است.
بنا بر این قصه ناروا، شیخ ابوالقاسم که شعرهای شاهنامه را همه «مدح گبرَکان» میداند، بر پیکر فردوسی نماز نمیخواند اما همان شب او را به خواب میبیند که در بهشت برین، در فردوس اعلاست؛
در آن شب، شیخ او را دید در خواب
که پیش شیخ آمد دیده پرآب
به پیش شیخ بنشست و چنین گفت
که ای جان تو با نور یقین جفت
خدای تو جهانی پرفرشته
همه از فیض روحانی سرشته
فرستاد اینت لطف کارسازی
که تا کردند بر خاکم نمازی
خطم دادند بر فردوس اعلی
که فردوسی، به فردوس است اولی
خطاب آمد که ای فردوسیِ پیر
اگر راندت ز پیش آن طوسیِ پیر
پذیرفتم منت تا خوش بخفتی
بدان یک بیت توحیدم که گفتی...
به رغم این قصه که ریشهای و سندی ندارد، «ابوالقاسم کُرَکانی» سرچشمه عرفان در این دشت عارفخیز است. در زمانه او، نخستین خانقاهها بنا شد و تصوف، از زهدی فردی به ساحتی اجتماعی رسید. شاگردان فراوانش، پس از او در دشت توس پراکنده شدند و آیین او را پراکندند؛ مهمترینشان «ابوعلی فارمدی» که داماد کُرَکانی هم بود و حالا مدفنش در روستای فارمد، در حاشیه مشهد قرار گرفته است.
مزاری موسوم به «مزار شیخ ابوالقاسم» در حاشیه شهر تربت حیدریه، منسوب به کُرَکانی است.
نظر شما