در دنیای پرشتاب امروز که هویت‌های فرهنگی و اجتماعی در معرض هجمه‌های بی‌امان قرار دارند، سبک زندگی هر جامعه‌ای آینه تمام‌نمای باورها و ارزش‌های آن است. در جوامع اسلامی، این آینه گاهی به دلیل ضعف باورهای دینی و تأثیرپذیری از فرهنگ‌های بیگانه، غبارآلود شده و ارتباط عمیق میان عقاید و رفتار روزمره کمرنگ گشته است. اما در این میان، رویدادی عظیم و بی‌نظیر، هر ساله چون خورشیدی تابناک، امید به احیای این هویت اصیل را در دل میلیون‌ها انسان زنده می‌کند: پیاده‌روی اربعین حسینی. این حرکت میلیونی نه تنها یک مناسک مذهبی، بلکه یک پدیده اجتماعی و فرهنگی است که پتانسیل بی‌نظیری برای نهادینه کردن ارزش‌های والای اسلامی و تحول‌آفرینی در سبک زندگی مسلمانان دارد. در همین راستا، برای بررسی عمیق‌تر این نقش، با حجت‌الاسلام والمسلمین عیسی عیسی‌زاده، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن به گفت‌وگو پرداخته‌ایم.
ریشه‌های تاریخی و مشروعیت پیاده‌روی اربعین
حجت‌الاسلام عیسی‌زاده، با اشاره به اهمیت اربعین حسینی می‌گوید: در منابع حدیثی امامیه روایات فراوانی وجود دارد که زیارت امام حسین(ع) با پای پیاده را تأکید و ترغیب کرده‌اند. بر اساس دسته‌ای از روایات، هر قدمی که در مسیر زیارت امام حسین(ع) برداشته می‌شود، دارای اجر و پاداش است. عنوان قدم برداشتن نیز مصداق واضحی برای سفر پیاده است. امام صادق(ع) در روایتی فرموده است: «خدای متعال فرشتگانی را بر مزار امام حسین(ع) گمارده است؛ پس هنگامی که کسی قصد زیارت امام حسین(ع) کند، خداوند گناهان او را به آن فرشتگان می‌دهد و چون آن فرد گام برمی‌دارد، فرشتگان گناهانش را پاک نمایند و چون دیگر بار گام بردارد، حسناتش را دو چندان کنند و پیوسته بر حسناتش بیفزایند تا بهشت بر او واجب گردد.»
ایشان در ادامه اضافه می‌کند: روایات متعددی به صراحت به پیاده‌روی برای زیارت امام حسین(ع) اشاره دارند، از جمله عبارت «من أتی قبر الحسین(ع) ماشیاً». امام صادق (ع) نیز فرموده‌اند که هر کس پیاده به زیارت ایشان برود، در ازای هر قدم هزار ثواب، محو هزار گناه و هزار درجه خواهد داشت. مجموع این روایات مستند قابل قبولی برای جنبه شرعی زیارت پیاده امام حسین(ع) است. علاوه بر این، احیای امر اهل‌بیت(ع) نیز از جنبه‌های شرعی این پیاده‌روی محسوب می‌شود؛ زیرا زیارت پیاده امام حسین(ع) مصداق بارز احیای امر ایشان است. از سخن امام صادق(ع) چنین برداشت می‌شود که احیای امر اهل‌بیت(ع) به هر شکلی مطلوب است و هر عملی که در راستای زنده نگه داشتن نام و معارف ایشان باشد، مورد پسند است. امروزه، پیاده‌روی اربعین با شور و شعور بی‌نظیر خود، باشکوه‌ترین شکل ممکن برای زنده نگه داشتن راه و رسم امام حسین(ع) است و کمتر مراسم مذهبی می‌تواند پیام عاشورا را با این قداست به گوش جهانیان برساند. بنابراین حتی اگر دلیل دیگری بر جواز این پیاده‌روی نباشد، همین جنبه احیاگری به تنهایی برای مشروعیت آن کافی است.
اربعین: بستر تحول سبک زندگی و تجلی ارزش‌های الهی
عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن توضیح می‌دهد: در اربعین حسینی، به ویژه در حرکت عظیم پیاده‌روی میلیون‌ها انسان عاشق، بسیاری از ارزش‌های الهی تجلی می‌کند. اگر در پایداری این ارزش‌ها همت لازم صورت گیرد، تحولی چشمگیر در نهادینه شدن آن‌ها در سبک زندگی مشاهده خواهد شد. یاد خدا و توسل به اهل بیت(ع) از ویژگی‌های تأثیرگذار در زائران و میزبانان اربعین حسینی است. این اثر معنوی به وضوح در رفتار و گفتار آنان مشاهده می‌شود. این خصوصیت، که منشأ تمام فضایل و ارزش‌هاست، اگر از حالت موقتی خارج شده و در دل میلیون‌ها زائر نهادینه گردد، می‌تواند زمینه‌ساز اسلامی شدن سبک زندگی و حاکم شدن بسیاری از ارزش‌ها در جامعه شود. جامعه‌ای که یاد خدا و تمسک به اهل بیت(ع) در آن طنین‌انداز شود، زمینه‌ای برای ارتکاب گناه نمی‌ماند؛ چرا که به تعبیر قرآن، انسان‌های باایمان از هر کار لغوی پرهیز می‌نمایند. چنین جامعه‌ای به قله‌های سعادت و خوشبختی دست می‌یابد. همچنین، جامعه‌ای که یاد خدا در آن پایدار شود، قلب‌هایشان به مقام اطمینان دست پیدا خواهد کرد و قلب مطمئن هرگز در مقابل مشکلات و حوادث روزگار سر تسلیم فرود نمی‌آورد و همانند کوه مقاومت می‌کند.
عیسی‌زاده اضافه می‌کند: تقواپیشگی، یکی از عوامل پایدار نمودن سبک زندگی اسلامی در حوزه‌های فردی و اجتماعی است. این ویژگی در اربعین حسینی آن‌چنان به اوج می‌رسد که کمتر زائری در حوزه فردی و اجتماعی از خود بی‌تقوایی نشان می‌دهد. این خصلت زیبا و الهی، همان‌گونه که در اربعین فضایی معنوی عجیبی ایجاد می‌کند، اگر در جامعه‌ای پایدار گردد، آموزه‌های دینی حاکم می‌شود و برکات خداوند بر آن امت نازل و توطئه‌های دشمنان اسلام برملا می‌گردد. صبر و بردباری و استقامت در برابر مشکلات، کمبودها و سختی‌ها، یکی دیگر از ارزش‌های الهی است که به وسیله زائران در اربعین حسینی جلوه‌گری می‌کند. کسی از مشکلات گله‌مند نمی‌شود؛ زیرا عشق زیارت بارگاه ملکوتی ائمه(ع)، به ویژه سیدالشهدا(ع)، مشکلات را آن‌چنان در نگاه آنان کوچک می‌کند که گویا اصلاً مشکلی وجود ندارد. این‌گونه نگاه و بردباری اگر در آنان عمیق و پایدار گردد، می‌تواند در نهادینه شدن سبک زندگی در جوامع اسلامی نقش تعیین‌کننده‌ای داشته باشد؛ زیرا پایدار شدن آموزه‌های دینی نیاز جدی به صبر و استقامت دارد.
تجلی ارزش‌های الهی در مسیر حسینی
این کارشناس دینی تصریح می‌کند: مسیر حسینی، آینه‌ای تمام‌نما از ارزش‌های والای انسانی و الهی است. عفو و گذشت از اشتباه دیگران، که در قرآن و روایات اهل بیت(ع) بسیار مورد تأکید است، در میلیون‌ها عاشق اربعینی به وضوح تجلی می‌یابد؛ کمتر کسی در این مسیر به دنبال انتقام است. پایداری این صفت زیبا در تمام ایام زندگی، می‌تواند بسیاری از مشکلات خانوادگی همچون کینه، طلاق و اختلافات ارثی و اجتماعی مانند درگیری‌های فردی و قومی را برطرف کرده و روح مودت و دوستی را حاکم سازد. ایثار و فداکاری، به معنای مقدم داشتن دیگران بر خویشتن است، حتی در اوج نیاز. خداوند در قرآن به ایثار انصار مدینه نسبت به مهاجران اشاره می‌کند. اوج ایثار، تقدیم جان در راه خداست، همان‌گونه که سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایش چنین کردند. مصداق دیگر ایثار، فداکاری مالی است که میزبانان زائران اربعین حسینی با الگوگیری از اباعبدالله(ع) با وجود نیاز خود، اموالشان را برای پذیرایی از عاشقان هزینه می‌کنند. این روحیه ایثار، اگر در جوامع اسلامی پایدار شود، سبک زندگی و سرنوشت بسیاری از مسلمانان را متحول خواهد کرد.
حجت‌الاسلام عیسی زاده یادآور می‌شود: تکریم و احترام، ارزشی الهی است که در اربعین حسینی میان زائران اباعبدالله(ع) به بهترین شکل تجلی پیدا می‌کند. اگر این ویژگی در دیگر ایام سال به فرهنگ عمومی تبدیل شود، ریشه بسیاری از مشکلات روحی و روانی برطرف می‌گردد. متأسفانه امروزه بداخلاقی‌ها به بی‌احترامی به والدین، بزرگ‌ترها و معلمان انجامیده؛ مراکز نگهداری سالمندان گواه این بی‌مهری‌هاست در حالی که دین مبین اسلام بر احترام آنان تأکید فراوان دارد. همدلی و همکاری نیز از ارزش‌های قرآنی است که در اربعین میان زائران و میزبانان جلوه‌ای خاص دارد. نهادینه شدن این ویژگی در سبک زندگی مسلمانان، گره بسیاری از مشکلات فردی، خانوادگی و اجتماعی را گشوده و خطرات بلاها را دفع می‌کند.
درس‌های ماندگار اربعین؛ از وحدت تا ایثار
این استاد حوزه و دانشگاه اظهار می‌کند: اربعین حسینی، با وحدت و یکپارچگی بی‌نظیر میلیون‌ها مسلمان از فرقه‌ها و مذاهب گوناگون و حتی غیرمسلمانان، چشمگیرترین ارزش خود را به نمایش می‌گذارد. این اجتماع عظیم، که توجه جهانیان را به خود جلب کرده و بر عزت مسلمانان می‌افزاید، تحقق عینی وعده الهی «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لا تفرقوا» است؛ همان‌گونه که پیروزی ملت ایران در برابر رژیم طاغوت نیز حاصل همین وحدت بود. اگر این نعمت اتحاد در دیگر ایام سال نیز در میان مسلمانان نهادینه شود، سرنوشت بیش از دو میلیارد مسلمان متحول شده و مشکلات و فجایع ناشی از تفرقه و توطئه‌های دشمنان اسلام از میان خواهد رفت.
عیسی زاده به نکته مهم دیگری نیز اشاره کرده و می‌گوید: علاوه بر وحدت، رعایت قانون از سوی میلیون‌ها زائر و میزبان در پیاده‌روی اربعین، ویژگی ارزشمند دیگری است که توجه همگان را به خود جلب می‌کند. این خصلت زیبا، که متأسفانه در جوامع اسلامی دچار آسیب جدی شده و پیامدهایی چون تلفات جانی در حوادث رانندگی دارد، اگر در طول سال نیز پایدار بماند، خسارات جانی و مالی بسیاری کاهش خواهد یافت. همچنین، مهمان‌نوازی بی‌بدیل مردمان خونگرم عراق، از ویژگی‌های زبانزد اربعین است. آنان با تمام وجود، بهترین آذوقه و امکانات خود را برای پذیرایی از زائران اباعبدالله الحسین(ع) فدا می‌کنند؛ از شستن پاها و ماساژ دادن تا شستن لباس‌ها و آماده کردن حمام. این خدمت خالصانه، بدون توجه به فرقه، کشور یا دین مهمان، تنها به عشق سیدالشهدا(ع) صورت می‌گیرد و هر بیننده‌ای را مبهوت می‌سازد.
اربعین؛ حماسه سخاوت بی‌نظیر و تحول‌بخش سبک زندگی اسلامی
این کارشناس دینی می‌گوید: حماسه اربعین، تجلی‌گاه بی‌نظیری از فداکاری و مهمان‌نوازی است که در هیچ کجای عالم نظیر آن دیده نمی‌شود. این خصلت ارزشمند، چنان تأثیرگذار است که هر زائری پس از بازگشت، از آن به نیکی یاد می‌کند و خاطرات شگفت‌انگیزی نقل می‌نماید. همین اثرگذاری، سبک زندگی بسیاری از زائران را تغییر داده و هر سال بر تعداد میزبانان در عراق و دیگر کشورها افزوده می‌شود؛ به گونه‌ای که هر فردی با تمام توان و دارایی خود، حتی در کوچکترین روستاها، از مهمانان اربعین پذیرایی می‌کند. این صفت نورانی که از ارزش‌های الهی و مورد توصیه اهل بیت(ع) است، اگر در دیگر ایام سال نیز در جوامع اسلامی نهادینه شود، می‌تواند تحولی عظیم ایجاد کرده، ریشه بسیاری از مشکلات و کینه‌ها را برچیند و زمینه‌ساز هم‌زیستی شیرین و اتحاد گردد.
عیسی‌زاده در ادامه می‌افزاید: اهمیت اربعین حسینی در نهادینه شدن سبک زندگی اسلامی، از چند جهت قابل تأمل است. در احادیث، تنها استحباب زیارت اربعین برای امام حسین(ع) وارد شده و چنین سفارشی برای هیچ معصوم دیگری وجود ندارد. این ویژگی، اربعین را از نظر تاریخی و حدیثی، منحصر به فرد می‌سازد. امروزه، زیارت پیاده سالار شهیدان در ایامی چون اربعین، با شور و شعور وصف‌ناشدنی، باشکوه‌ترین شکل ممکن برای زنده نگه داشتن راه و رسم امام حسین(ع) است. به جرئت می‌توان گفت کمتر مراسم مذهبی قادر است پیام عاشورا را با این شیوه و قداست به گوش جهانیان برساند.
اربعین؛ سنگ بنای سبک زندگی اسلامی و تمدن نوین
حجت‌الاسلام عیسی زاده در پایان با بیان اینکه سبک زندگی هر جامعه، آینه تمام‌نمای هویت اصلی آن است؛ تشریح می‌کند: در حال حاضر، جوامع اسلامی با چالش جدی از دست دادن هویت خود مواجه‌اند؛ چالشی که ریشه در هجمه‌های فرهنگی بیگانگان و ضعف باورهای دینی دارد و به گسست میان سبک زندگی و ارزش‌های اصیل اسلامی منجر شده است. با این حال، اربعین حسینی به عنوان یک فرصت طلایی و بی‌نظیر معرفی می‌شود. این حرکت عظیم و تمدن‌ساز میلیون‌ها زائر، بستری بی‌بدیل برای تجلی و نهادینه ساختن ارزش‌های والای الهی نظیر تقوا، صبر، ایثار، همدلی، وحدت و مهمان‌نوازی است. اگر این ارزش‌های متعالی که در پیاده‌روی اربعین به اوج خود می‌رسند، به صورت پایدار در زندگی روزمره مسلمانان جاری شوند، شاهد تحولی چشمگیر در اصلاح و نهادینه شدن سبک زندگی اسلامی خواهیم بود. برای اسلامی شدن جامع سبک زندگی در تمامی ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی و همچنین احیای تمدن نوین اسلامی، تنها راهکار عملی، پیروی از سیره و مکتب چراغ هدایت و کشتی نجات، حضرت اباعبدالله الحسین(ع) است. اربعین نه تنها یک رویداد مذهبی، بلکه یک نقشه راه عملی برای بازگشت به هویت اصیل اسلامی و ساخت تمدنی نوین بر پایه ارزش‌های الهی است.
نظر شما