یکی از مهم‌ترین و کلیدی‌ترین نیازهای ایران در شرایط کنونی، بازنگری جدی در الگوی شهرسازی و معماری کشور است؛ بازنگری‌ای که نه‌تنها باید پاسخ‌گوی مسئله مسکن و رفاه خانواده‌ها باشد، بلکه باید جنبه‌های امنیتی، پدافندی، اقتصادی و فرهنگی جامعه را نیز دربرگیرد.
مدل رایج شهرسازی در ایران طی چند دهه گذشته، مبتنی بر توسعه عمودی، تمرکز جمعیت در کلانشهرها و وابستگی شدید به زیرساخت‌های متمرکز بوده است. آپارتمان‌های بلندمرتبه، شبکه‌های متمرکز آب و برق، و وابستگی به سامانه‌های حمل‌ونقل و توزیع شهری، اگرچه در کوتاه‌مدت پاسخی به رشد جمعیت و نیازهای اساسی بوده، اما در بلندمدت پیامدهای منفی بسیاری به همراه داشته است: افزایش آسیب‌پذیری در برابر تهدیدات امنیتی و طبیعی، ایجاد بحران‌های اجتماعی و فرهنگی، تشدید مهاجرت‌های داخلی، وابستگی شدید خانواده‌ها به ساختارهای مصرفی، و فاصله گرفتن از سبک زندگی مولد و بومی.
در مقابل، ایده ساخت خانه‌های تک‌طبقه با قابلیت ایجاد پناهگاه در زیرزمین و پیوند آن با الگوی مسکن معیشت‌محور، می‌تواند به‌عنوان یک سیاست بنیادین و تحولی تاریخی در کشور مورد توجه قرار گیرد. بازگشت به توسعه افقی شهرها با رویکرد پدافند غیرعامل و توزیع جمعیت در پهنه سرزمین، می‌تواند راهی مطمئن برای ایجاد یک جامعه امن، پایدار و تولیدگر باشد.
خانه‌های تک‌طبقه با طراحی اصولی، از نظر پدافند غیرعامل مزیت‌های چشمگیری دارند. این نوع معماری به خانواده‌ها امکان می‌دهد پناهگاه‌هایی مقاوم در زیرزمین خانه خود ایجاد کنند و در شرایط بحرانی همچون حملات موشکی، بمباران یا حتی زلزله و حوادث طبیعی، امنیت جانی بیشتری داشته باشند. در حالی که آپارتمان‌های چندطبقه به دلیل تراکم بالا، نبود دسترسی آسان به پناهگاه، و احتمال ریزش گسترده، خطرات زیادی دارند، خانه‌های تک‌طبقه پراکنده با تراکم پایین جمعیت، به‌مراتب کم‌خطرتر و کارآمدتر هستند. افزون بر این، پراکندگی جمعیت در قالب توسعه افقی، مانع تمرکز خسارت در یک نقطه شده و از نظر امنیت ملی اهمیت راهبردی دارد.
یکی از نقاط قوت مدل عرضه زمین به مردم برای مسکن و اشتغال، رفع نیاز دو مسئله مسکن و معیشت مردم است. در شرایطی که بسیاری از خانواده‌های ایرانی با مشکل بیکاری یا درآمد ناکافی مواجه هستند، مسکن معیشت‌محور می‌تواند تحولی بنیادین ایجاد کند. در الگوی مبتنی بر مسکن معیشت‌محور، خانه تنها محل سکونت نیست، بلکه به کارگاه تولیدی کوچک خانوادگی تبدیل می‌شود.
خانواده می‌تواند در بخشی از زمین کشاورزی کند، دامپروری انجام دهد، یا حتی صنایع تبدیلی کوچک مانند بسته‌بندی محصولات، تولید لبنیات یا فرآوری محصولات کشاورزی را به راه بیندازد. این خودکفایی معیشتی، علاوه بر افزایش درآمد خانواده، امنیت غذایی کشور را نیز تقویت می‌کند.
در نهایت، ایران در شرایط کنونی بیش از هر زمان دیگری نیازمند یک تحول بنیادین در الگوی سکونت و معیشت خود است. تمرکز جمعیت در کلانشهرها، وابستگی شدید به زیرساخت‌های متمرکز، و ضعف در حوزه پدافند غیرعامل، کشور را در برابر تهدیدات آسیب‌پذیر کرده است.
در مقابل، سیاست مسکن معیشت‌محور با توسعه افقی و خانه‌های تک‌طبقه پدافندمحور می‌تواند راهی برای حل همزمان مشکلات مسکن، اشتغال، امنیت و معیشت باشد. واگذاری زمین به خانواده‌ها و حمایت از ساخت این نوع مسکن، نه‌تنها نیازهای اساسی مردم را تأمین می‌کند، بلکه آن‌ها را به واحدهایی مولد، مستقل و مقاوم تبدیل خواهد کرد.
نظر شما