در میان این ستارگان درخشان، وجود مقدس پیامبر اکرم(ص) همچون خورشیدی است که هرگز غروب نمی‌کند و آموزه‌هایش، مسیر تعالی معنوی و مادی را به بشریت می‌آموزد. این هفته، در حالی که دل‌ها در آستانه رحلت جانسوز آن حضرت به سوگ می‌نشینند و همزمان، فضای معنوی چهارشنبه‌های امام رضایی عطرآگین است، بر آن شدیم به بررسی ابعادی از سیره نبوی بپردازیم که از زبان گهربار عالم آل‌محمد(ع) حضرت امام رضا(ع) روایت شده است. برای واکاوی این گنجینه بی‌بدیل، به سراغ آیت‌الله محسن فقیهی، عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم رفتیم تا از منظر ایشان، درس‌هایی برای زندگی امروزمان بیابیم.
گام‌هایی استوار، نمادی از تواضع و هدفمندی
آیت‌الله فقیهی در ابتدای سخن به اهمیت کوچک‌ترین جزئیات در سیره معصومین(ع) اشاره کرده و می‌گوید: سیره عملی پیامبر اکرم(ص)، تجلی کامل آموزه‌های قرآنی است. حتی در نحوه راه رفتن ایشان نیز می‌توان درس‌های بزرگی برای زندگی یافت. امام رضا(ع) که خود وارث این سیره نورانی هستند، با دقت و ظرافت، جزئیات رفتار جد بزرگوارشان را برای ما روایت کرده‌اند تا بدانیم هر حرکت ایشان، حاوی پیامی عمیق است.
وی در ادامه به حدیثی از امام رضا(ع) اشاره می‌کند که از پدران بزرگوارشان، امام کاظم(ع)، امام صادق(ع)، امام باقر(ع)، امام سجاد(ع) و در نهایت از امام حسین(ع) و امام حسن(ع) نقل شده است: «...اذا زالَ زالَ تقلُّعاً یخطوا تکفیاً، و یَمشی هَوناً، ذریع المشیهِ، اذا مَشی کانّما ینحطُّ مِن صَبَب» (عیون اخبارالرضا(ع)، ج ۱، ص ۳۱۷) این روایت، تصویری دقیق از راه رفتن پیامبر(ص) ارائه می‌دهد. ایشان با گام‌هایی محکم و پرقدرت راه می‌رفتند، نه مانند کسانی که قدم‌هایشان را نزدیک به هم می‌گذارند. این نوع راه رفتن، نشان از اراده، هدفمندی و دوری از سستی است. در عین حال، روایت بر «تواضع» و «وقار» در راه رفتن نیز تأکید دارد. پیامبر(ص) هرگز با تکبر و غرور راه نمی‌رفتند، بلکه همواره با فروتنی و آرامش حرکت می‌کردند، گویی در سرازیری قدم برمی‌دارند؛ این تعبیر، اوج تواضع و دوری از خودبینی را می‌رساند.
در دنیای امروز که سرعت و شتاب زندگی، گاهی ما را از توجه به کیفیت حرکات و رفتارهایمان غافل می‌کند، سیره پیامبر(ص) به ما می‌آموزد حتی در راه رفتن نیز می‌توانیم با هدفمندی و تواضع، الگویی برای دیگران باشیم. این سیره، دعوت به حضور باوقار و پرهیز از هرگونه خودنمایی و تکبر است که متأسفانه در جامعه امروز ما، نمودهای فراوانی دارد.
نگاهی عمیق و هدفمند؛ پرهیز از بیهودگی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در پاسخ به این پرسش که آیا حتی در نگاه کردن نیز می‌توان از سیره نبوی درس گرفت، می‌گوید: بله، قطعاً. نگاه انسان، دریچه‌ای به روح و اندیشه او است. پیامبر اکرم(ص) در تمام حرکات و سکنات خود، الگویی بی‌نظیر بودند و امام رضا(ع) حتی جزئیات نگاه ایشان را نیز برای ما بازگو کرده‌اند. وی سپس به روایت امام رضا(ع) اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «... و اذا التَفَتَ التَفت جمیعاً، خافِضَ الطرفِ، نَظرهُ الی الارضِ اَطوَلُ مِن نظرِهِ اِلی السماءِ، جُلُّ نظرِه الملاحَظه...» (عیون اخبارالرضا(ع)، ج۱، ص۳۱۷) این بخش از روایت، سه ویژگی مهم نگاه پیامبر(ص) را بیان می‌کند: نخست اینکه ایشان هنگام نگاه کردن به سمتی، با تمام بدن خود برمی‌گشتند. این نشان‌دهنده احترام کامل به مخاطب و توجه تام به او است، نه اینکه فقط با چشم یا سر نگاه کنند که ممکن است نشانه بی‌اعتنایی باشد. دوم، نگاه ایشان بیشتر به زمین بود تا به آسمان؛ این ویژگی، نماد تواضع و فروتنی است. پیامبر(ص) با این عمل، از هرگونه خودبزرگ‌بینی و تکبر دوری می‌جستند. سوم، نگاه ایشان بیشتر از آنکه به اطراف باشد، به تفکر و تأمل معطوف بود. این نشان‌دهنده عمق اندیشه و دوری از نگاه‌های بیهوده و سطحی است. در عصر حاضر که حواس‌پرتی‌های بصری فراوان است و نگاه‌های سطحی و بی‌هدف، بخش زیادی از زمان و انرژی ما را به خود اختصاص می‌دهد، سیره پیامبر(ص) در نحوه نگاه کردن، درسی بزرگ برای تمرکز، تواضع و پرهیز از بیهودگی است. نگاه با تمام وجود، احترام به دیگران را می‌آموزد؛ نگاه به زمین، فروتنی را یادآوری می‌کند و نگاه متفکرانه، ما را به عمق‌نگری و پرهیز از سطحی‌نگری دعوت می‌کند.
کلامی نافذ و دلنشین؛ حکمت در هر واژه
آیت‌الله فقیهی در ادامه گفت‌وگو به اهمیت کلام و نحوه سخن گفتن در سیره نبوی اشاره کرده و می‌افزاید: کلام پیامبر(ص) نه تنها از نظر محتوا، بلکه از نظر شیوه بیان نیز بی‌نظیر بود. امام رضا(ع) در روایات متعددی به شیوه سخن گفتن پیامبر اکرم(ص) پرداخته‌اند و این نشان‌دهنده اهمیت کلام در تربیت و هدایت جامعه است. پیامبر(ص) با کلام خود، دل‌ها را تسخیر و راه هدایت را روشن می‌کردند. ازجمله ویژگی‌های کلام پیامبر(ص) که در روایات اهل‌بیت(ع) و به‌ویژه از زبان امام رضا(ع) نقل شده، می‌توان به وضوح، فصاحت و جامعیت آن اشاره کرد. ایشان سخن را با کلمات روشن و قابل فهم بیان می‌کردند تا همه اقشار جامعه از آن بهره‌مند شوند. کلامشان نه طولانی و خسته‌کننده بود و نه کوتاه و مبهم. هر واژه با حکمت و هدف بیان می‌شد و از لغو و بیهودگی پرهیز می‌کردند. ایشان در سخن گفتن، همواره جانب اعتدال را رعایت و با لحنی مهربان و دلسوزانه، مخاطبان را جذب می‌کردند. در عصر ارتباطات که کلام و سخن، ابزار اصلی تعاملات انسانی است، سیره پیامبر(ص) در سخن گفتن، الگویی بی‌بدیل ارائه می‌دهد. پرهیز از دروغ، غیبت، تهمت و سخنان بیهوده و در مقابل، تأکید بر سخن حق، کلام نیکو و بیان شیوا و مؤثر، از درس‌هایی است که می‌توانیم از سیره نبوی بیاموزیم. این سیره به ما می‌آموزد کلام ما باید سازنده، هدایتگر و دلنشین باشد، نه تفرقه‌افکن و آزاردهنده.
حضور فعال و مسئولانه؛ همدلی با مردم
آیت‌الله فقیهی در ادامه به ابعاد اجتماعی سیره پیامبر(ص) پرداخته و می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) هرگز از مردم جدا نبودند. حضور ایشان در جامعه، حضوری فعال، مسئولانه و سرشار از مهر و عطوفت بود. امام رضا(ع) نیز این جنبه از سیره جدشان را بسیار برجسته کرده‌اند. روایات متعددی که از امام رضا(ع) درباره سیره اجتماعی پیامبر(ص) نقل شده، نشان می‌دهد ایشان در مجالس عمومی، جایگاه خاصی برای خود قائل نبودند و هر جا که خالی بود، می‌نشستند. با همه اقشار جامعه، از غنی و فقیر، قدرتمند و ضعیف، به یکسان برخورد می‌کردند. به نیازهای مردم توجه داشتند و برای رفع مشکلاتشان تلاش می‌کردند. ایشان همواره با روی گشاده و تبسم با مردم روبه‌رو می‌شدند و در غم و شادی آنان شریک بودند. این سیره، الگویی برای مسئولان و آحاد جامعه است که چگونه می‌توانند با مردم ارتباط برقرار کنند و در کنار آنان باشند. در جامعه امروز که فاصله میان مسئولان و مردم و حتی میان افراد در روابط اجتماعی، گاهی زیاد می‌شود، سیره پیامبر(ص) به ما می‌آموزد چگونه می‌توانیم با حضور فعال و مسئولانه در اجتماع، پیوندهای انسانی را تقویت کنیم. این سیره، دعوت به همدلی، همدردی و مشارکت در امور عمومی است. احترام به همه انسان‌ها، فارغ از جایگاه اجتماعی‌شان و تلاش برای حل مشکلات آنان، از مهم‌ترین درس‌هایی است که می‌توانیم از سیره اجتماعی پیامبر(ص) بیاموزیم.
قدردانی از هر نعمت؛ پرهیز از اسراف
وی به نکته‌ای ظریف و بسیار کاربردی در سیره نبوی اشاره کرده و می‌افزاید: یکی از ویژگی‌های بارز پیامبر(ص) که در روایات امام رضا(ع) نیز به آن اشاره شده، توجه و احترام ایشان به تمامی نعمت‌های الهی است، حتی کوچک‌ترین آن‌ها. در سیره پیامبر(ص) که از زبان امام رضا(ع) روایت شده، آمده است ایشان هرگز نعمتی را، هرچند کوچک، حقیر نمی‌شمردند. حتی اگر تکه‌ای نان خشک یا خرما بود، آن را با احترام برمی‌داشتند و مصرف می‌کردند. این رفتار، نشان‌دهنده اوج شکرگزاری و پرهیز از اسراف و تبذیر است. ایشان به یاران خود نیز می‌آموختند هیچ نعمتی را بی‌ارزش ندانند و همواره قدردان روزی الهی باشند. در دنیای امروز که مصرف‌گرایی و اسراف، به معضلی جدی تبدیل شده و منابع طبیعی به‌سرعت در حال نابودی است، سیره پیامبر(ص) در قدردانی از هر نعمت، درسی حیاتی است. این سیره به ما می‌آموزد چگونه می‌توانیم با مدیریت صحیح منابع، پرهیز از دورریز غذا و استفاده بهینه از امکانات، هم به محیط زیست کمک کنیم و هم از نظر اقتصادی، زندگی سالم‌تری داشته باشیم. این رویکرد، نه تنها یک رفتار فردی، بلکه یک مسئولیت اجتماعی و زیست‌محیطی است که ریشه در آموزه‌های عمیق اسلامی دارد.
گنجینه سیره نبوی؛ درس‌هایی برای امروز و فردا
آیت‌الله فقیهی در پایان تأکید می‌کند: در کلام گهربار امام رضا(ع)، موارد بی‌شماری از سیره پیامبر اعظم(ص) روایت شده است؛ از ریزترین جزئیات مانند شیوه راه رفتن و نگاه کردن تا ابعاد کلان‌تر همچون عدالت و میانه‌روی در گفتار و رفتار، حق‌گرایی و حق‌محوری، برابری و یاری‌رسانی به دیگران، گشاده‌رویی و مهربانی با مردم، احترام به سخن دیگران و... هرچند در این فرصت محدود، امکان پرداختن به همه این ابعاد نورانی فراهم نیست اما همین چند نمونه نیز نشان می‌دهد سیره ایشان، تنها مجموعه‌ای از داستان‌های تاریخی نیست، بلکه نقشه راهی است برای زندگی امروز ما. در آستانه رحلت شهادت‌گونه پیامبر(ص)، بهترین ارادت ما به آن حضرت، عمل به سیره و آموزه‌های ایشان است که از طریق ائمه اطهار(ع) به ما رسیده است. باشد که با تمسک به این سیره نورانی، راه سعادت دنیا و آخرت را بپیماییم و در زمره پیروان حقیقی ایشان قرار گیریم.
نظر شما