در آستانه ایام حزن‌انگیز رحلت پیامبر اعظم(ص) و شهادت غریبانه سبط اکبرشان، امام حسن(ع) و امام رضا(ع)، که هر ساله فرصتی مغتنم برای بازخوانی و تأمل در میراث گران‌بهای هدایت الهی است، این پرسش‌های بنیادین در اذهان شکل می‌گیرد: چگونه سیره نبوی، برخلاف مکاتب بشری که دچار نقصان و تاریخ مصرف می‌شوند، نقشه راهی جامع و بی‌بدیل برای سعادت و کمال انسان در تمامی ابعاد زندگی، از فردی تا اجتماعی و جهانی، در هر عصر و زمانی کارآمد است؟ و فراتر از آن، چگونه این مسیر الهی، ارزش انسان را از قید تعلقات مادی رهانیده و به مقام والای «خلیفة اللهی» ارتقا می‌بخشد، و در بزنگاه‌های حساس تاریخ، همچون صلح امام حسن مجتبی(ع)، چگونه حکمت اهل بیت(ع) به شکلی اعجازگونه، ضامن بقای اسلام و کرامت انسانی گردید؟

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر سید حسین خادمیان نوش آبادی، کارشناس تاریخ اسلام و فقه مقارَن؛ کنکاشی است برای یافتن پاسخ این پرسش‌های بنیادین و تبیین ابعاد بی‌کران این منشور هدایت. با ما همراه باشید.

‏سیره نبوی: راه سعادت و کمال

حجت‌الاسلام خادمیان با بیان اینکه ثقلین، ناب‌ترین مرجع هدایت انسان به سوی سعادت است، می‌گوید: خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: «مَا آتَاکُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ»؛ آنچه پیامبر خاتم(ص) تعلیم می‌دهد،بشنوید و اطاعت کنید که راه رشد و رستگاری است. ایشان با استناد به فرموده پیامبراکرم(ص) که «أَحْسَنُ الْهَدْیِ هَدْیُ الْأَنْبِیَاءِ» (بهترین سیره، سیره انبیاست)، بیان می‌دارد: این احسن(بهترین)، به معنای بی‌نقص بودن است. برخلاف مکاتب بشری که ضمن نقصان، تاریخ مصرف دارند.

ایشان تصریح می‌کند: برای حرکت صحیح در تمام ابعاد زندگی، سیره پیامبر(ص) را باید از منابع اصیل مانند قرآن و عترت فرا گرفت؛ چرا که تاریخ‌نویسان مغرض و قلم‌به‌مزدان که مقام معظم رهبری از آنان به عنوان «درد بزرگ اسلام» یاد می‌کنند؛ پیامبر(ص) را مصادره به مطلوب کرده‌اند. ما باید تابع پیامبری باشیم که قرآن، نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع)، کتب معتبر شیعه نظیر کافی و ارشاد، و بزرگان مکتب امامیه معرفی می‌کنند. با رجوع به این منابع اصیل، تازه حقیقت سیره نبوی شناسایی شده و این گونه معرفت نبوی‌انسان را در همه‌ابعادزندگیبه‌اوج برساند.

‏جامعیت تعالیم پیامبر اسلام: از ارتقای انسان تا نجات بشریت

این کارشناس تاریخ اسلام و فقه مقارَن، بر جامعیت بی‌نظیر تعالیم پیامبر اکرم(ص) تأکید کرده و می‌گوید: محدثان راستین امامیه، از سیره پیامبر(ص) نکاتی را نقل کرده‌اند که تمام ابعاد زندگانی انسان را به بهترین وجه ممکن معماری و مهندسی می‌کند. که پیروی از آن افق دید انسان را گسترش وانسان را به مقام والای خلیفة اللهی می‌رساند.

دکتر خادمیان به تعالیم پیامبر(ص) در خصوص رعایت حقوق سایر موجودات یادآورمی‌شود: دامنه این تعالیم از سیراب کردن درخت تشنه تا پاکیزه کردن غذای حیوانات، نشان‌دهنده جامعیت آن‌است وهمین جامعیت یکی از رازهای‌ جذب افراد به ویژه جوانان به سوی اسلام است. همانند مصعب بن عمیر در صدر اسلام که با وجود ثروت فراوان پدری، به خاطر تعالیم پیامبر(ص)از همه دارایی خودگذشت‌ و معلم قرآن مدینه‌شدو در نهایت به شهادت رسیدو پیامبر از فداکاری او متأثر شدند و او را نمادی از انتخاب ارزش‌های الهی بر ثروت دنیوی دانستند.اگر جوانان امروز جهان، بصیرت مصعب را درک کنند، خواهند فهمید که ثروت واقعی در رسیدن به اوج ارزش‌های انسانی است.

سیره جامع پیامبر اکرم (ص): ابعاد جهانی، اجتماعی و اخلاقی

این کارشناس دینی در ادامه به تبیین ابعاد گوناگون سیره نبوی می‌پردازد و می‌افزاید: پیامبر اکرم(ص)، با افقی بلند و نگرشی فراتر از زمان، حتی در مواجهه با نامه‌ای عبری؛ در حالی که خود عمدا نه می‌نوشتند و نه می‌خواندند فرمودند: «آیا کسی هست که زبان عبری بداند؟» و سپس دستور دادند: «بروید و زبان ملت‌های دیگر را یاد بگیرید.»

با مطالعه تاریخ،عظمت ره‌آورد پیامبراکرم (ص) بیشتر روشن می شود. مثلا در ایران پیش از اسلام، در برخی شهرها، اگر مردی می‌مرد، همسرش را زنده زنده می سوزانند و با او دفن می‌کردند. پیامبر اسلام آمد و با تعالیم خود، مقام، عظمت و عزت بی‌سابقه‌ای برای زن تعریف کرد و هر کجا دین محمد ص رفت زنان و آدمیان را از این خفت نجات داد

پیامبر اکرم(ص) در مورد احترام بزرگسالان فرموده‌اند «الشیخُ فی قومِهِ کَنَبِیٍّ فی أُمَّتِهِ»؛ بزرگسال در قومش، مانند پیامبر در امتش است. یعنی هر کس به بزرگسالان (پیرمرد و پیرزن) در خانواده، محله، محل کار یا خیابان احترام بگذارد، ثواب احترام به پیامبر را خواهد برد.

با تأکید بر این دستاوردها و تعالیم بی‌نظیر، این استاد حوزه و دانشگاه می‌افزاید: این آموزه‌ها را کجا می‌توان یافت جز در سیره پیامبر مکرم اسلام؟ و به تعبیر امام رضا(ع) «رَحِمَ اللَّهُ مَنْ أَحْیَا أَمْرَنَا»؛ خدا رحمت کند کسی را که امر ما را احیا کند. اگر ما این تعالیم، ظرافت‌ها و لطافت‌های سیره پیامبر(ص) و ائمه(ع) را برای خود، خانواده و جهان بشریت تبیین کنیم، چه انقلاب عظیمی به پا خواهد شد!

قرآن می‌فرماید: «قُلْ إِنْ کُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِی یُحْبِبْکُمُ اللَّهُ»؛ بگو اگر خدا را دوست دارید، از من پیروی کنید.

امام مجتبی(ع) در ذیل آیه «وَقِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْئُولُونَ»،(و آنان را نگه دارید که مسئولند)، فرمودند: در قیامت از چهار چیز سؤال می‌شود: از جوانی‌ انسان که در چه راهی صرف شد؛ از عمر که در چه راهی به پایان رسید؛ از مال که از چه راهی کسب و چگونه هزینه گردید؛ و سپس فرمود: «عن حبنا اهل البیت»؛ یعنی از محبت ما اهل بیت سؤال می‌شود که آیا فقط اهل بیت را دوست داشتید یا این محبت، شما را مطیع اهل بیت(ع) کرد؟

‏اخلاق، پویایی و حکمت در سیره اهل بیت (ع)

دکتر خادمیان با تأکید بر آموزه‌های امام حسن(ع)، تقوا واخلاق را محور تعالی انسان می‌داند و بیان می‌کند:پاکی قلب از هرگونه نجاسات مانند گناه و کینه‌توزی، کلید استجابت دعاست: أنا الضَّامِنُ لِمَن لَم یَهجُسْ فی قلبِهِ إلّا الرّضا أن یَدعُوَ اللّه َ فَیُستَجابَ لَهُ (کسی که در دلش هوایی جز خشنودی [خدا] نگذرد، من ضمانت می کنم که خداوند دعایش را مستجاب کند).

در ادامه، دکتر خادمیان به تحریف تاریخی برخی افراد اشاره می‌کند که با جعل حدیثی مبنی بر لزوم چهل سالگی برای نبوت و رهبری، قصد محروم کردن جامعه از سرمایه جوانان را داشتند. ایشان این ادعا را باطل دانسته و با استناد به نمونه‌هایی چون پیامبری حضرت عیسی(ع) در گهواره، انتصاب حضرت علی(ع) در جوانی به جانشینی و امامت امام جواد(ع) و امام هادی(ع) در خردسالی، بر پویایی جامعه اسلامی و بهره‌گیری از تمامی ظرفیت‌های اهل ایمان و تخصص، فارغ از سن، تأکید می‌کند.

ایشان توضیح می‌دهد: پیامبر(ص) و ائمه(ع) همواره مطیع امر الهی بوده و هدف اصلی‌شان هدایت انسان و حفظ دین بوده است. لذا، روش‌های مختلفی چون تبلیغ پنهانی یا علنی، هجرت، جهاد و صلح، همگی ابزارهای مشترکی در ادامه یک راهبرد برای نیل به این هدف متعالی بوده‌اند.

‏اعجاز صلح امام حسن(ع)؛ تبلور هدایت نبوی و بقای مکتب الهی

این کارشناس تاریخ اسلام و فقه مقارَن، صلح امام حسن(ع) را معجزه‌ای بی‌بدیل از معجزات پیامبر اعظم اسلام(ص) قلمداد کرده و بر این باور است که باید آن را در شمار بزرگ‌ترین اعجازهای نبوی جای داد. وی در تشریح عظیم‌ترین معجزات پیامبر اکرم(ص) که برای هدایت ابدی بشر به ودیعه نهاده شده‌اند؛ توضیح می‌دهد: قرآن کریم، واقعه غدیر، جانشینی امیرالمؤمنین(ع)، خطبه فدکیه حضرت زهرا(س)، صلح امام حسن(ع)، عاشورای حسینی و ظهور مهدوی از بزرگ‌ترین اعجازهای پیامبر اسلام هستند که تا ابدیت، چراغ راه هدایت انسان خواهند بود.قطعا صلح امام حسن(ع)، به عنوان یکی از این اعجازهای سترگ پیامبر است ، که به دست وصی گرانقدر ایشان، تحقق یافت، و ضامن بقای اسلام، توحید، تعالیم قرآن و حفظ کرامت انسانی گردید. این معجزه الهی، ماهیت پلید و غرق در کفر، نجاست و شیطنت معاویه را بر همگان آشکار و مرداب فساد و فریب او را نمایان ساخت. صلح امام حسن(ع) به مثابه عصای موسی(ع)، سحر ساحران فرعونی‌مسلک همچون معاویه را رسوا کرد. همین‌طور، پذیرش ولایتعهدی امام رضا(ع) نیز جلوه‌ای دیگر از اعجاز نبوی است که در قامت وصی دیگر پیامبر تجلی یافت و امام رضا(ع) در آن زمان، حقایق و معارف مکتب حقه اسلام و امامیه را تبیین و تعلیم فرمودند و سحر فرعون جادوگری به نام مامون را خنثی نمود.

ایشان تأکید می‌کند: وصایت امامان معصوم(ع) را باید خود اعجاز نامید؛ زیرا این ائمه هدی(ع) هستند که هر یک‌از امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) گرفته تا امام زمان(عج)؛ به شکلی اعجازگونه، چه در دوران حضور و چه در غیبت، اصول دین را که همان مبانی انسان‌زیستن و راهکارهای نیل به کمال، تعالی و سعادت بشری است، تعلیم داده‌اند.

حجت‌الاسلام خادمیان در بخش پایانی سخنان خود می‌افزاید:این نکات مهم، در تبیین سیره پیامبر اکرم(ص)و آل الله (ع) در راستای معرفت به آن و پاسخگویی به نیازهای جامعه بشری در تمامی ابعاد مطرح شد. از این رو، برای نیل به کمال و سعادت حقیقی، راهی جز تمسک به سیره و سنت پیامبر(ص) و اوصیای پاک ایشان نیست. در پرتو این شناخت عمیق، بنیان‌های اخلاقی، نظام آموزش و پرورش، سیستم قضایی، بهداشت و درمان و حقوق فردی و اجتماعی؛ از جمله حقوق زنان، کودکان، پزشکان، بیماران، کارکنان، کارگران و... در حوزه‌های سیاست، اقتصاد، فرهنگ و و...، به درستی شناخته شده، رعایت می‌گردد و در بالاترین سطح، کاربردی و نهادینه می‌شود.