امامی که در اوج جوانی، مظهر فضائل و اسوه‌ای بی‌بدیل برای جوانان بود؛ همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای فرمودند ایشان الگویی برای همه مؤمنان، به‌خصوص جوانان است.
به مناسبت این ایام، با حجت‌الاسلام والمسلمین جواد محدثی، نویسنده و پژوهشگر دینی به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا از دریای بی‌کران معارف آن امام همام، ره‌توشه‌ای برای امروزمان برگیریم. با ما همراه باشید تا از این سرچشمه زلال، جرعه‌ای بنوشیم و در مسیر تعالی و آمادگی برای ظهور منجی عالم بشریت، گامی استوارتر برداریم.
از جمله دعاهای رسیده در طلب فرج مولایمان حضرت مهدی(عج) دعای قنوتی است که از مولایمان امام حسن عسکری(ع) روایت شده است. این دعا که درباره مظلومیت شیعیان و طلب یاری برای ظهور است، در شرایط کنونی چه پیام‌های کاربردی برای جوانان دارد و چگونه مقاومت و امید را در آنان تقویت می‌کند؟
داشتن تکیه‌گاهی استوار و قابل اعتماد، مهم‌ترین عامل امید و مقاومت است. در مضامین دعاهای ما در حد اعلا، این تکیه‌گاه مطرح و معرفی شده و آن خدای متعال است. امروز گرچه جهان پر از ابوسفیان‌ها و شمرها و یزیدهاست ولی مؤمنان هم می‌توانند با تکیه به قدرت و نصرت الهی، از پس بحران‌ها برآیند و هویت و مکتب خود را حفظ کنند. امام عسکری(ع) در این دعا ضمن ترسیم جامع و کامل فشارها، محدودیت‌ها، ظلم‌ها و خفقان‌های آن عصر که نسبت به «خط ائمه(ع)» مطرح بود در دعای خود، ترسیم زیبایی از آینده مطلوب و چشم‌انداز زوال قدرت‌های شیطانی و شکست نقشه‌ها و توطئه‌ها و سست شدن بنیان‌های دستگاه ستم دارد. این خواسته‌ها علاوه بر اینکه حالت مطالبه‌گری را در مخاطبِ دعاخوان ایجاد می‌کند که به این آینده نورانی و نویدبخش امید داشته باشد و برای تحقق آن هم دعا کند، هم تلاش؛ شیوه‌های شکست جبهه باطل را نیز در قالب دعا مطرح می‌کند. شرایط امروز ما، بدتر از شرایط اختناق عصر ائمه(ع) نیست. در آن روزگار حجت‌های معصوم الهی باید مدیریت جهان را داشته باشند، اما مقهور، مظلوم و برکنار شده از عرصه مدیریت جامعه بودند و دشمنان در پی بهانه برای نابود کردن آن جریان حق می‌گشتند، با این حال ائمه(ع) مأیوس نشدند و با نظام تشکیلاتی پنهان و ارتباطات با وکیلان و پایگاه‌های مردمی، تلاش و امیدآفرینی داشتند. ما نیز نباید دچار یأس شویم؛ امکانات امروز امت اسلامی و منادیان حق، خیلی بیشتر و قوی‌تر از آن عصر است. پیام دعای قنوت امام عسکری(ع) به ما این است که امید را از دست ندهیم و با فعال‌سازی نیروهای کنشگر و بهره‌گیری از ابزار و نیروهای مؤمن، آینده را در سایه مقاومت بسازیم. پرداختن به فرازهای دعا، در این مطلب نمی‌گنجد فقط اشاره‌ای کردیم و فرصتی مفصل لازم است که ابعاد این دعا تبیین شود.
امام حسن عسکری(ع) در دوران حیات خود تحت شدیدترین نظارت‌ها و محدودیت‌ها قرار داشتند. با توجه به این شرایط، ایشان چگونه هویت شیعی را حفظ و تقویت می‌کردند و امروز که ما نیز با انواع فشارهای فرهنگی و اجتماعی مواجهیم، چگونه می‌توانیم از سیره ایشان برای حفظ هویت دینی و ایمانی خود الهام بگیریم؟
ائمه ما از شیوه‌ای به نام نظام وکلایی بهره می‌گرفتند تا در آن عصر فشار و محدودیت، از طریق آن واسطه‌ها با پایگاه‌های مردمی و شیعیان در بلاد مختلف در ارتباط باشند و پیام خود را برسانند، رهنمود دهند و خطرها را گوشزد کنند. کسانی که در شهرهای مختلف به نام وکیل امام بودند، این نقش را بر عهده داشتند. در دوران امام عسکری(ع) فرقه‌ها، نحله‌ها و گرایش‌های مختلفی وجود داشت، حتی درون پیروان تشیع؛ امام هم روشنگری داشتند و در مقابل جریان‌های ناسالم و انحرافی یا گرایش‌های زاویه‌دار با مکتب ولایت، جهاد تبیین داشتند، هم به شیعیان توصیه می‌کردند با خودشان صمیمی، متحد و همسو باشند، با مخالفان هم جدل و ستیز نکنند تا بمانند؛ زیرا شرایط برای سوءاستفاده قدرت حاکم از گسست‌ها برای حذف شیعه و کوبیدن پیروان اهل‌بیت(ع) وجود داشت و درست نبود شیعیان، بهانه به دست ظالمان بدهند. امروز هم خط صحیح، با الهام از سیره و شیوه امام عسکری(ع) آن است هم انسجام درونی را حفظ کنیم، هم از اظهارنظرها و دیدگاه‌هایی که بهانه به دست مخالفان می‌دهد تا کلیت تشیع را زیرسؤال ببرند بپرهیزیم. تاب‌آوری در برابر فشارهای موجود که از سوی جبهه باطل در سطح جهان علیه مکتب اهل‌بیت(ع) وارد می‌شود، جز با بصیرت دینی، موقع‌شناسی، هوشیاری سیاسی، حفظ وحدت و انسجام و اتحاد حول محور ولایت که عامل وفاق و همدلی امت است، بدست نمی‌آید. کسانی که به حاشیه‌سازی می‌پردازند و به خیال خود به شیعه کمک می‌کنند، گاهی ندانسته در زمین دشمن بازی می‌کنند. فکر می‌کنم مسئله و نکته روشن است و نیازی به اسم بردن یا تعیین مصداق نیست.
یکی از جنبه‌های برجسته صحیفه عسکریه، تنوع ادعیه و مناجات‌های امام(ع) است. به نظر شما مهم‌ترین درس‌هایی که می‌توانیم از سبک و محتوای دعاهای ایشان بیاموزیم چیست و چگونه می‌توانیم دعاهای خود را از یک‌سری الفاظ صرف، به ابزاری مؤثر برای ارتباط عمیق‌تر با خداوند و حل مشکلات زندگی تبدیل کنیم؟
دعا صرف خواندن یک متن عربی و تکرار الفاظ نیست. دعا یعنی خواستن. دعا باید از دل برآید، یعنی آنچه بر زبان جاری می‌شود، بازتاب نیاز و خواسته جدی و درونی ما باشد. در دوران کرونا که جامعه بشری گرفتار آن بحران بود، هم در کشور ما، هم در جای جای دنیا، حتی کشورهای اروپایی و مسیحیان، یک حالت اضطرار، استیصال، درماندگی، عجز و نیاز پیش آمده بود و باور مردم این بود از دست بشر کاری ساخته نیست و باید یک قدرت و نیروی برتر این غائله و بلا را دفع کند. البته دعا باید در کنار تلاش و مجاهدت باشد ولی احساس اضطرار، همان که در توسل‌ها با «امن یجیب المضطر...» ابراز می‌شود، نقش عمده در برآمدن حاجت‌ها دارد. در دعا باید باور کرد خدای قادر، قهار و مهربانی هست که تمنای عاجزانه بندگان نیازمند و درمانده را برمی‌آورد. متأسفانه حس بی‌نیازی از خدا در اکثریت افراد هست و تنها وقتی گرفتار می‌شوند، به یاد خدا به عنوان امدادگر اصلی می‌افتند. دعا باید در متن زندگی ساری و جاری باشد؛ در همه حال، در خوشی و ناخوشی، در رفاه و فقر، در قدرت و ضعف. دعا پیونددهنده خالق و مخلوق است و دعاهای ائمه معصومین(ع) خیلی روشن، دقیق و مصداقی، این نیازها و وابستگی‌ها را بیان می‌کند.
شهادت امام حسن عسکری(ع) نقطه عطفی در تاریخ شیعه و آغازگر دوران غیبت امام زمان(عج) است. آن حضرت چگونه شیعیان را برای این دوران حساس آماده کردند و چه توصیه‌هایی برای حفظ ارتباط معنوی با امام غایب و آمادگی برای ظهور ایشان داشتند که امروز هم برای ما راه‌گشاست؟
ظهور حضرت مهدی(عج) حتمی است، ولی این حتمیت ظهور، تکلیف را از دوش ما برنمی‌دارد، بلکه وظیفه مهمی بر دوش ما می‌گذارد. در انتظار، متن عمل و تلاش نهفته است و انتظار بدون آماده شدن و آماده‌سازی پذیرفتنی نیست. کسانی آماده‌خواه هستند، کسانی هم آماده‌ساز. تعالیم امامان ما بر پایه این آماده‌سازی و تمهید استوار است. در روایات هم آمده خود را برای ظهور آماده کنیم، حتی اگر بشود به اندازه یک تیر برای پرتاب به سوی دشمن. البته این مثال است، ولی حقیقتش آن است انتظار بی‌مسئولیت و امید داشتن بی‌حرکت، پذیرفتنی نیست. امام حسن عسکری(ع) در عصر ظهور، شیعه را برای غیبت آماده کرد، خودش کمتر ملاقات حضوری با مردم داشت، امام مهدی(عج) را هم پس از تولدش از چشم دیگران حتی دوستان و شیعیان پنهان کرده بود. جز خواص شیعه، کسی از تولد و وجود آن حجت خدا اطلاع نداشت. البته جنبه حفاظتی هم داشت، چون خلفای عباسی در پی آن بودند آن مولود را از بین ببرند، چون زوال حکومت طاغوت را به دست او می‌دانستند. همچنان که فرعون برای جلوگیری از تولد حضرت موسی(ع) هزاران نوزاد را کشت، ولی مشیت خدا بر آن بود که زوال قدرتش به دست همان موسی(ع) باشد.
امروز و در عصر حاضر، نگاه‌ها به حوادث آخرالزمانی است و این امید در دل‌های بسیاری پدید آمده که باید قدرتی غیبی و ماورایی به کمک پیروان جان برکف و فداکار، طاغوت‌های بی‌مرام و مروت را ریشه‌کن کند و مظلومان را از سلطه جباران نجات دهد. پس زمینه برای ظهور و آماده‌تر کردن افکار عمومی مردم جهان برای تحقق آن وعده، فراهم‌تر است و این، رسالت منتظران و تکلیف صاحبان فکر، قلم، بیان، مخاطب و جایگاه و پایگاه را سنگین‌تر می‌کند. امام عسکری(ع) زمینه‌ساز برای ورود به عصر غیبت بود تا امت آمادگی داشته باشد و ما به اقتضای شرایط جهانی باید زمینه‌سازی برای ورود به عصر ظهور داشته باشیم.
با توجه به اینکه امام عسکری(ع) در دوران خود با چالش‌های اجتماعی و سیاسی متعددی روبه‌رو بودند، به نظر شما مهم‌ترین آموزه‌های ایشان در زمینه عدالت اجتماعی، همزیستی مسالمت‌آمیز و اخلاق شهروندی چیست که می‌تواند در جوامع امروزی ما کاربرد عملی داشته باشد؟
آنچه انسان‌ها را متحد و منسجم می‌کند و از سلول‌های پراکنده، یک کالبد پدید می‌آورد، ارتباط قلبی است و این برعهده اخلاق معاشرت و همزیستی انسانی و تحمل یکدیگر است. مردم بدون تعامل و حس همجواری و پذیرش یکدیگر نمی‌توانند زندگی خوب و بی‌دردسری داشته باشند، یعنی اخلاق معاشرت و آداب همزیستی، دو رکن اصلی قوام جامعه و تعاون مردم است. گذشتن از خواسته‌های فردی به نفع جامعه، برخورد کریمانه و گذشت، نوع‌دوستی و محبت، برداشتن خط‌های فاصله و گذاشتن حرف‌های عاطفه و وصل‌کننده؛ به‌خصوص اگر در جهانی که زندگی می‌کنیم، دشمن و بدخواه داشته باشیم، این نیاز بیشتر احساس می‌شود. امام عسکری(ع) در تعالیم و توصیه‌های خود به پیروان، روی این نکته تأکید فراوان داشت و به تحمل، صبوری، محبت و ارتباط دعوت می‌کرد. حضرت در حدیثی خطاب به شیعیان فرموده است: «شما را به تقوای الهی، پرهیزکاری در دین، تلاش برای خدا، راست‌گویی و درست کرداری و امانت‌داری سفارش می‌کنم. هر که شما را امین دانست، خیانت نکنید، با همسایگان خوش‌رفتار باشید، در عشایر و قبایل و گروه‌های دیگر(غیرشیعه) شرکت کنید. در نماز ایشان شرکت کنید، به تشییع جنازه‌هایشان بروید، از بیمارانشان عیادت و حقوق آنان را ادا کنید، هر گاه شما چنین باشید، یعنی راستگو، امین، باتقوا، خوش‌اخلاق؛ مردم می‌گویند این شیعه است و این من را خوشحال می‌کند. تقوا داشته باشید، مایه زینت و آراستگی ما باشید نه مایه شرمندگی ما. محبت‌های دیگران را به سوی ما جلب کنید، هر چه را زشت است از ساحت ما دور کنید... .
در حدیث دیگری مردم را به حسن‌ظن و خوش بینی به هم دعوت کرده، همچنین به رازداری و افشا نکردن اسرار و عیوب مردم فراخوانده است. در سخنی دیگر می‌فرماید: برای مؤمن بسیار زشت است که رغبت و طمعی داشته باشد که او را به ذلت و خواری بکشاند یا می‌فرماید: «نزد افراد غمگین و آسیب‌دیده اظهار شادمانی نکنید». در سخنی دیگر می‌فرماید: «بسیار زشت است کسی دو چهره و دو زبان باشد، در برابر، ستایش کند و پشت سر به عیب‌جویی بپردازد». امام(ع) افراد را به نداشتن کینه فراخوانده و کینه‌توز را ناراحت‌ترین فرد معرفی می‌کند: «أقلُّ النّاسِ راحةً الحَقودُ». حضرت از این‌گونه رهنمودها بسیار دارد و به ما درس همزیستی، شهروندی و معاشرت بهینه و سازگاری با مردم را میآموزد که نیاز امروز و همیشه ماست. امید است درس‌آموز مکتب ائمه(ع) باشیم و در عمل نشان دهیم پیرو این خاندان پاک هستیم.
نظر شما