در این فصل از ویژه برنامه «توحیدخانه» که با اجرا و کارگردانی محمدجواد استادی به روی آنتن رفت، دکتر موسی نجفی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به تبیین و تحلیل ابعاد «تمدن رضوی»، پرداخت.
شاخص تمدن اسلامی در برابر تمدن غربی
دکتر نجفی بحث خود را با آورده‌های تمدن رضوی آغاز کرد و گفت: در مقابل شاخص تمدن غربی، جامعۀ اسلامی شاخص اسلامی را دارد و در درون خانوادۀ اسلامی، شاخص شیعی، مطرح است.
وی، افزود: در تاریخ غرب آغاز رنسانس را با فتح قسطنطنیه می‌دانند، منتها آنها می‌گویند سقوط قسطنطنیه ولی از نظر ما فتح است؛ زیرا با این رویداد، قرون وسطی تمام و رنسانس آغاز شد. اگر کسی شاخص نداشته باشد باید در برابر این تمدن تسلیم شود، بنابراین نمونۀ ایده‌آل باید در تمام سطوح، وجود داشته باشد.
وی با اشاره به تاریخ شیعیان، تصریح کرد: موفقیت ما در نهضت‌ها و مخالفت‌ها، مرهون الگوی قیام امام حسین (ع) است و ما از این الگو الهام می‌گیریم. همچنین مدت حکومت حضرت علی (ع) و اصولی که ایشان پایه‌گذاری کردند، الگویی برای حکومت اسلامی محسوب می‌شود. در دوران بنی‌امیه و بالاخص دورۀ بنی‌عباس که دورۀ اوج مادی و کشورگشایی است، موضع شیعه و اهل بیت اهمیت زیادی دارد.
تمدن؛ موج‌های پیوستۀ تاریخ
نجفی با تأکید بر اینکه تمدن‌ها همواره از ابتدا کامل شکل نمی‌گیرند و مانند موج‌های آب، پیوسته در طول زمان تکامل می‌یابند، تصریح کرد: تمدن رضوی نیز مانند اسلام، بخشی از آموزه‌های گذشته را به ارث برده و بخشی از آن تأسیسی و نوآورانه است.
وی به تمدن اسلامی و تمدن رضوی که هم آموزه‌های گذشتگان و ادیان ابراهیمی را در خود دارند و هم حاوی آموزه‌های جدید هستند، اشاره کرد و اظهار داشت: این تمدن هم تأسیسی و هم ترکیبی است. تمدن ترکیبی شامل عناصری از تمدن‌های موجود است که گاهی خلاف به نظر می‌آیند، اما پیشرفت و دانش مثبت نیز در آنها وجود دارد و دانشمندان و علمای اسلامی گواه این مسئله هستند. به گفتۀ شهید مطهری، بنای اصلی تمدن اسلامی را قرآن گذاشته، زیرا عنصر مشترک مسلمانان، قرآن است.
نسبت انسان، جامعه و تمدن
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، با بیان اینکه بین انسان، جامعه و تمدن یک نسبت دقیق وجود دارد، خاطرنشان کرد: تمدن غربی عمدتاً مادی و جامعۀ غربی تک‌ساحتی است؛ ساحت مادی بر انسان غربی غلبه دارد و نمی‌توان یک تمدن مادی داشت و گفت یک انسان معنوی ریشۀ آن، بوده است.
وی با اشاره به غدیر و معرفی انسان کامل توسط پیامبر(ص)، تأکید کرد: این انسان کامل توانسته جامعه‌ای پایدار و مبتنی بر ارزش‌ها ایجاد کند. شهرهایی مانند نجف، کربلا و مشهد با حضور امام و محوریت دینی شکل گرفته‌اند و مرکزیت اماکن مذهبی مانند مسجد جامع، پایه توسعۀ شهرهای اسلامی، بوده است.
اجزای تمدن و زیست متنوع انسانی
دکتر نجفی اظهار داشت: در شیعه، اهمیت مرکز قدسی امام عمیق‌تر است و این محوریت دینی، بنیان شکل‌گیری زیست‌تمدنی را تشکیل می‌دهد. در راهپیمایی اربعین، این تجربه به شکل ملموس دیده می‌شود و زندگی مؤمنانه جمعی تجربه‌ای عمومی و فرهنگی برای جامعه ایجاد می‌کند.
وی توضیح داد: تمدن شامل زیست متنوع و تعلقات انسانی است؛ در حالی که نیازهای اولیه برآورده می‌شوند، نیازهای ثانویه و ابعاد دیگر وجود انسان نیز ارضا می‌شود. این ویژگی در آستان قدس و در راهپیمایی اربعین به طور بارز مشاهده می‌شود و نشان‌دهندۀ پیوند میان فرد، اجتماع و ارزش‌های دینی است.
حکمرانی در تمدن رضوی
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه درباره چگونگی تبدیل تمدن رضوی از سطح نماد به امور کارکردی در حوزۀ حکمرانی، عنوان کرد: حکمرانی شامل دو بخش حاکم و مردم است. ویژگی مهم تمدن رضوی و تمدن اسلامی توجه به مردم است و تا وقتی مردم مستقل دیده نشوند، حکمرانی تحقق نمی‌یابد.
مردم و جایگاه اجتماعی در اندیشۀ دینی
نجفی با بیان تفاوت نگاه دینی با لیبرالیسم و مارکسیسم، متذکر شد: وقتی در اندیشه‌های لیبرالی و مارکسیستی از مردم صحبت می‌شود، یک عدۀ خاصی را مد نظر قرار می‌دهند، مثلاً مارکسیسم به قشرهای ضعیف‌تر توجه دارد؛ در صورتی که منظور از مردم در اندیشۀ دینی هیچ یک از این دو نیست ولی هر دو را، در بر می‌گیرد.
وی، تصریح کرد: در اندیشۀ دینی مردم شامل تمام قشرها می‌شوند و ایمان، معیار تقرب است. مفاهیم آزادی و عدالت در اسلام بر نظریۀ فطرت منطبق است، برخلاف دیدگاه‌های مادی غربی که فطرت جایگاهی در آنها ندارد.
وی با اشاره به اهمیت زیارت و ارادت مردم به امام رضا (ع) که به زمان خود حضرت باز می‌گردد، اظهار داشت: شهر مشهد حول محور امام رضا (ع) شکل گرفته و توسعه یافته است. فضای آستان قدس رضوی می‌تواند خود یک ماکت تمدنی باشد البته شناخت انسان کامل نیاز به بصیرت دارد و گاهی مردم زمان‌های بعدی بهتر از دوران امام به این شناخت، می‌رسند.
عناصر فرهنگی و هنری تمدن رضوی
رئیس پژوهشگاه به عناصر تمدنی آستان قدس اشاره و عنوان کرد: ماکت آستان قدس از آن جهت که همۀ ابعاد انسانی را در بر می‌گیرد خود یک ماکت تمدنی است. قدسیت، موقوفات، ساعت حرم، بزرگان مدفون‌شده در آن، دارالعلم‌ها و هنرهای به‌کاررفته در مرقد از شاخص‌های تمدنی هستند.
وی، تصریح کرد: تمام ابعاد انسانی در این ماکت دیده می‌شود و این تمدن فقط زمینی نیست بلکه حلقۀ وصل بین آسمان و زمین است. اوج فرهنگ هنر است و خود تمدن هم اوج فرهنگ است، بنابراین اگر هنر در جایی وارد شود شاخص تمدنی است و ما این امر را در این حریم قدسی ملاحظه می‌کنیم.
نقد تمدن غرب و راهبرد انقلاب اسلامی
وی با بیان اینکه تمدن غرب، تمدنی تک‌ساحتی است که به آخر راه خود رسیده، خاطرنشان کرد: تمدن غربی بشر را دچار سرگردانی کرده و از سوی دیگر جهان اسلام نیز دچار افراط سلفی‌گری و تجددگرایی افراطی، شده است.
رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی خاطر نشان کرد: راه نجات بشر در عقلانیت و اعتدال است و انقلاب اسلامی این مسیر را به خوبی نشان داده است. این مسیر، نه یک مدینۀ فاضلۀ ذهنی، بلکه یک تجربۀ عینی و زیست واقعی و ملکوتی مردم با امام است.
نظر شما