یکشنبه ۹ شهریور ۱۴۰۴ علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در نشست خبری با اصحاب رسانه و خبرنگاران که به مناسبت هفته دولت برگزار شده بود گفت: «اگر هر مشکلی که وجود دارد را نادیده بگیریم و بگویید اصلاً نیست، دچار مشکل می‌شویم. مثل موضوع الکل، باید حتی به نظر من مراکز ترک الکل داشته باشیم. این را بخواهید مطرح بکنید عده‌ای پیدا می‌شوند می‌گویند الکل کجا بود؟ کشور اسلامی مگر الکل مصرف می‌کند؟»

وی ادامه می‌دهد: «بله مصرف می‌کند. خوب هم مصرف می‌کند. اتفاقاً سرانه مصرف هم بالا است. بنابراین این مشکل را باید بپذیریم. اگر نپذیریم که فایده ندارد. این هست الان بروید بخش پیوند کبد تهران و شیراز را نگاه کنید. چند درصد این ها به خاطر سیروز الکلی هستند؟ چه قدر افراد داریم الان دچار مشکلات کبدی و کوری چشم و مشکلاتی که هر از چند گاهی خبرهایش می‌آید. پس این ها را چه کسانی می‌خورند؟ همین‌ها می‌خورند دیگر. پس هست. باید به آن فکر کرد اگر صورت مسئله را پاک کنید، شما به جایی نمی‌رسید.»

اظهارات این مقام رسمی وزارت بهداشت این راهبرد را پیشنهاد می‌دهد که مراکز ترک اعتیاد به الکل توسط دولت احداث شوند. به عنوان علت هم مردود بودن تعارض اسلامی بودن کشور و پذیرش مصرف الکل را مطرح کرده و در آخر نتیجه می‌گیرد که اگرچه کشور اسلامی است ولی با پذیرش اعتیاد به الکل باید مراکز ترک اعتیاد الکل احداث شود تا صورت مسئله پاک نشده و این اقدام به عنوان بخشی از راه حل عملی شود.

با اینحال باید از خود پرسید آیا این بهترین راه حل است؟

بررسی رهیافت‌های اقتصاد رفتاری برای این موضوع دلالت‌هایی را مطرح می‌کند که با تحلیلی اقتصادی از پیامدهای این اقدام به آن اشاره می کنیم.

تحمیل هزینه اضافی به بودجه ناتراز دولت

ساخت مرکز ترک اعتیاد به الکل در ایران نیازمند تأمین مالی است. پرداخت هزینه‌های این اقدام متوجه دولت خواهد بود. بویژه آنکه بخش قابل توجهی از بودجه سالانه دولت را هزینه‌های سلامت به خود اختصاص می‌دهد.

آمارهای ارائه شده از کسری حدود ۵۰۰ هزار میلیارد تومان در بودجه ۱۴۰۴ خبر می دهد این در حالی است که پزشکان و پرستاران عموماً از دستمزدهای دریافتی اظهار نارضایتی کرده و مدام دستمزدهای بیشتری را طلب می‌کنند یا آنکه مردم برخی از مناطق کشور همچون سیستان و بلوچستان به حداقل‌های زیرساختی در بخش سلامت و بهداشت دسترسی ندارند و برای پاسخ به نیازهای خود باید به مهاجرت موقت به شهرهایی مثل مشهد روی بیاورند. در این شرایط احداث مراکز ترک اعتیاد به الکل تحمیل هزینه اضافی به بودجه ناتراز دولت به حساب می‌آید.

در صورتی که بپذیریم دولت از همه نیازهای ضروری در بخش سلامت و بهداشت چشم بپوشد و بخواهد برای این موضوع خاص هزینه کند برای تأمین مالی منابع با توجه به عدم امکان رجوع به درآمد نفتی به علت تحریم و محدودیت‌ها در انتشار اوراق قرضه دو راه باقی می‌ماند؛ نخست اینکه دولت مالیات بیشتری از مردم دریافت کند و دوم اینکه به سراغ شبکه بانکی رفته و تورم بیشتری به مردم تحمیل کند. به عبارتی معاون وزارت بهداشت به مردم ایران اعلام کرده باید به معتادان به الکل کمک کنیم، هزینه‌های آن را هم مردمی که الکل مصرف نمی‌کنند با پرداخت مالیات بیشتر و تحمل تورم بیشتر باید پرداخت کنند. خوب است این مقام مسئول توضیح دهد چرا مسلمانان ایرانی که شراب خواری نمی کنند باید هزینه های ترک اعتیاد الکلی ها را پرداخت کنند؟

اگر به الکل معتاد شدید کمکتان می‌کنیم

اثر رفتاری این اقدام از منظر اقتصاد رفتاری این خواهد بود که دولت به الکلی‌ها و آن‌هایی که نسبت به مصرف الکل مردد هستند- که عموماً شامل نوجوانان و جوانان می‌شوند- سیگنال می‌دهد که من آماده‌ام تا در ترک اعتیاد به الکل به شما کمک کنم. به عبارتی اگر الکل مصرف کردید و معتاد شدید من هستم و هزینه‌های ترک اعتیاد شما را کاهش می‌دهم.

شاید بهتر باشد معاون وزیر بهداشت به جای استفاده از مغالطه پهلوان پنبه و حمله کردن به علت خیالی، جوانب اقتصادی این پیشنهاد را بررسی کند و هزینه‌های زیان‌باری را که این نوع تصمیمات می‌تواند در پی داشته باشد در نظر بگیرد. این هزینه‌ها می‌تواند هم به مردم غیر الکلی در ایران تحمیل شود و هم به نوعی مشوق مصرف الکل در ایران اسلامی باشد. چه بسا هزینه کردن برای ترویج آگاهی و آموزش نوجوانان در دبیرستان نسبت به اثرات و هزینه‌های غیر قابل جبران اعتیاد و مصرف الکل تصمیمی عقلایی‌تر به حساب آید.

محمدعلی طیرانی، دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد توسعه