این صفحه نه‌تنها مثل هندوانه آب‌بَرنیست؛ بلکه قرار است علیه هدررفت آب، مصرف‌بی‌رویه، حیف و میل کردن منابع آبی و دردسرهای تازه شیرین‌سازی آب دریا حرف بزند.
مجازها و غیرمجازها
تا همین هفته قبل و در ادامه خبر و تحلیل‌های مربوط به بحران کم‌آبی، خبر داغ افتتاح طرح‌های مربوط به شیرین‌سازی آب بود. مسئولان مربوط هم اینجا و آنجا می‌گفتند در تکاپو برای مقابله با بی‌آبی، یک گزینه معقول، روی‌آوردن به شیرین‌سازی آب دریاهاست. کاری که سال‌های سال است با وجود هزینه‌های بالا و عوارض و پیامدهای زیست‌محیطی در سراسرجهان و ازجمله ایران خودمان انجام می‌شود. این هفته اما از سوی دست‌اندرکان محیط زیست، گلایه‌ها، هشدارها و صداهای تازه‌ای شنیده شد. اینکه وفور آب شیرین‌کن‌ها و به‌خصوص انواع غیرمجازش در جنوب کشور، تهدیدهای جدی را متوجه محیط زیست کرده است. سه روز پیش خبرگزاری صدا و سیما از قول رئیس سازمان محیط زیست منطقه آزاد کیش نوشت: «با توجه به اینکه خلیج فارس یک محیط دریایی نیمه بسته است، آب‌شیرین‌کن‌ها یکی از مواردی هستند که منجر به افزایش شوری آب و صدمه به محیط زیست دریایی می‌شوند... به‌خصوص آب‌شیرین‌کن‌های تبخیری که علاوه بر شوری، دمای آب را نیز افزایش می‌دهند... در برخی از مناطق به دلیل کارکرد آب‌شیرین‌کن‌ها اکوسیستم تحت تأثیر قرار گرفته و تخریب شده است...».
در شرایط امروزی همان‌طور که بالاتر گفتیم، شیرین‌سازی آب اجتناب‌ناپذیر است اما اینکه چطور، با چه کیفیت و چه نوع از فناوری، چقدر شیرین‌سازی کنیم، اهمیت زیادی دارد. گلایه مسئولان محیط زیست هم بیشتر از آب‌شیرین‌کن‌های غیرمجازی است که ظاهراً فقط به تأمین آب شیرین، به هر قیمتی فکر می‌کنند و کیفیت کار، نوع فناوری، میزان بهره‌برداری و همچنین عوارض منفی آن چندان اهمیتی برایشان ندارد!
متأسفانه و طبق گفته رئیس محیط زیست کیش، به جز دو مورد در شمال و جنوب کیش و چند مورد در بندر صیادی که تولید مختصری دارند، بقیه آب‌شیرین‌کن‌های منطقه همگی غیرمجازند!
نهضت زیرزمین‌سازی!
کاش مشکل به همین‌جا ختم می‌شد. بررسی‌ها نشان می‌دهد آب‌شیرین‌کن‌های غیرمجاز به جای اینکه فقط
آب دریا را شیرین کنند از چاه‌های آب منطقه به شکل بی‌رویه‌ای برداشت می‌کنند! این کار به سفره‌های آب زیرزمینی منطقه آسیب جدی وارد می‌کند و هرچند طی سال‌های گذشته دادستانی تا حدی توانسته مانع برداشت‌های غیرمجاز شود، اما شواهد نشان می‌دهد این کار ادامه دارد.
علاوه بر این و به گفته رئیس سازمان محیط زیست کیش از دهه۹۰ که نهضت زیرزمین‌سازی در برج‌سازی‌ها شدت گرفت، برداشت غیرقانونی و بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی هم افزایش پیدا کرد و فقط سه سال است که شورای شهر توانسته این روند را متوقف کند.
وقتی به مقوله آب شیرین‌کن‌های غیرمجاز دقت کنیم متوجه می‌شویم، آش تأمین آب شیرین که سال‌ها از پخت آن می‌گذرد، در حال شور شدن است! این پدیده مشکل دیروز و امروز نیست و حتی زمانی که هنوز بحران بی‌آبی چندان آشکار نشده بود، برخی مسئولان درباره خطرات و عوارض آن هشدار داده بودند. یک نمونه‌اش هشدار ۱۰ سال پیش معاون سازمان محیط زیست است. «سعید متصدی» در سال ۱۳۹۴ گفته بود: «با توجه به اینکه آب شیرین‌کن‌ها اثرات بسیار زیادی روی حوزه‌های زمینی و دریایی می‌گذارند حتماً باید احداث آن‌ها، ارزیابی زیست محیطی داشته باشد... هیچ یک از آب شیرین‌کن‌هایی که در حال حاضر فعالیت می‌کنند مجوز محیط زیست ندارند و در حقیقت به صورت غیرمجاز فعال هستند».
چه ۱۰ سال پیش و چه همین حالا کارشناسان معتقدند در تکاپو و تلاش برای مقابله با کمبود آب، هیچ‌وقت نباید آب‌شیرین‌کن‌ها گزینه اول تأمین آب شیرین باشند. تقریباً همه کشورهایی که از سال‌ها پیش به فکر چاره برای بحران آب افتاده‌اند راهبردهای مختلفی برای تأمین نیازهای آبی‌شان در نظر گرفته‌اند و معمولاً صرفه‌جویی و جلوگیری از هدررفت آب در بخش خانگی، سیستم توزیع، بخش صنعت و بخش کشاورزی گزینه اولشان بوده است. در مراحل بعد هم استفاده دوباره از منابع آب استفاده شده و بازچرخانی پساب‌ها در مصارف صنعتی و کشاورزی جایگزین روش‌های پرهزینه و پرخطر مانند شیرین‌سازی آب دریاها شده است. یعنی متوسل شدن به مقوله شیرین‌سازی آب همیشه باید جزو آخرین راهکارها و آن هم با رعایت پیوست‌های زیست‌محیطی باشد.
حکایت چشم و ابرو
حالا کیش و قشم را بهانه نوشتن این گزارش کردیم، اما معنی‌اش این نیست که آنچه در کیش و در جزایر دیگر جنوب اتفاق افتاده، یک مشکل محلی است. آن را باید یک زنگ خطر برای همه مناطق ساحلی کشور به حساب آورد. چه تضمینی وجود دارد وقتی طرح‌های شیرین‌سازی آب دریا در شمال کشور آغاز به کار کرد، همان اتفاقی که در کیش و قشم رخ داد، آنجا هم رخ ندهد و آب‌شیرین‌کن‌های ریز و درشت و بدون مجوز و بی‌توجه به مسائل زیست محیطی مثل قارچ از زمین سر در نیاورند؟
امروز و در شرایطی بحرانی که ناچار به توسعه آب‌شیرین‌کن‌ها متوسل شده‌ایم نباید فراموش کنیم در فرایند توسعه پایدار، هر طرح و برنامه‌ای باید به الزامات زیست محیطی وفادار باشد. کنترل و نظارت دقیق بر تأسیسات شیرین‌سازی، استفاده از فناوری‌های نوین و مجاز و جلوگیری از فعالیت غیرمجاز و معمولاً مخرب مشابه، لازمه ایجاد تعادل میان توسعه اقتصادی و حفاظت از محیط زیست هستند.
اگر این تعادل رعایت نشود، فردا و فرداها شاهد خواهیم بود که مسئولان و متولیان محیط زیست در شمال و جنوب کشور از مصداق‌های تخریب محیط زیست فریاد شکایت سرخواهند داد. برای حل بحران کم‌آبی جوری رفتار نکنیم که نسل آینده فکر کند برای درست کردن ابروی آب، زده‌ایم چشم محیط زیست ایران را کور کرده‌ایم!
نظر شما