ابتکار هوشمندانه تولیت آستان قدس رضوی، آیت‌الله مروی، نه تنها پاسخی است به نیاز فطری انسان به دانستن، بلکه تجلی‌گر ارادت خالصانه به ساحت عالم آل‌محمد(ع) است. این حرکت نمادین، گامی است بلند در راستای ترویج فرهنگ رضوی، ارتقای سطح آگاهی زائران و تحقق رسالت فرهنگی آستان قدس در دوره جدید مدیریت. با این رویکرد، آستان قدس رضوی بیش از پیش به عنوان یک نهاد فرهنگی پیشرو، در قلب و ذهن زائران و مجاوران جای خواهد گرفت.
آنچه می‌خوانید، مروری است بر این اقدام ارزشمند و گفت‌وگویی صمیمانه با دکتر عبدالحمید طالبی، رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی درباره ابعاد مختلف این ابتکار فرهنگی و تلاش‌های این سازمان برای ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی در جوار بارگاه منور رضوی.
گنجینه دانایی؛ اهدای کتاب، ارمغان جدید زیارت رضوی
در اقدامی تحول‌آفرین، آستان قدس رضوی با ابتکار اهدای کتاب به زائران، فصلی نو در فرهنگ زیارت گشوده است. دکتر طالبی با اشاره به این حرکت نوآورانه می‌گوید: اهدای کتاب، یک اقدام ارزشمند و شایسته قدردانی است. تولیت آستان قدس رضوی با این رویه نیکو، گامی مؤثر در راستای ترویج فرهنگ مطالعه و حمایت از فعالان فرهنگی برداشته‌است. در سال‌های اخیر، ایشان تأکید ویژه‌ای بر نذر کتاب و محصولات فرهنگی در مناسبت‌های مختلف داشته‌است.
وی در ادامه با نگاهی به تاریخ پرفراز و نشیب فرهنگ ایرانی، ریشه‌های این حرکت ارزشمند را در سنت‌های دیرین وقف و نذر جست‌وجو می‌کند. او با بیان اینکه گذشتگان ما، میراثی گرانبها از خود به یادگار گذاشته‌اند، توضیح می‌دهد: نیاکان ما در حوزه‌های مختلف، از املاک و اطعام گرفته تا پوشاک و تسهیلات رفاهی، نذرهای فراوانی را برای تسهیل زیارت و ارتقای معنوی زائران انجام داده‌اند. بانیان و خیران ارزشمندی در داخل و خارج کشور، با تأسیس مدارس علوم دینی همچون میرزا جعفر، خیرات‌خان، پریزاد، دودر و... سهم بسزایی در گسترش دانش و فرهنگ داشته‌اند. آن‌ها در کنار امور مادی، به امور خیر در حوزه های علمی و فرهنگی نیز توجه ویژه‌ای نشان می‌دادند.
دکتر طالبی با تأکید بر جایگاه رفیع امام رضا(ع) به عنوان عالم آل‌محمد(ع) خاطرنشان می‌کند: هجرت تمدن‌ساز این امام همام، فضایی علمی را در مسیر هجرت، به‌ویژه در ایران اسلامی و خراسان به وجود آورد. گسترش حوزه‌های علمیه و مدارس متعدد در اطراف مضجع نورانی حضرت رضا(ع) گواهی است بر این مدعا که عاشقان و دلدادگان اهل‌بیت(ع) همواره برای زیارت مرقد مطهر و بهره‌مندی از نورانیت و دانش آن عالم آل‌الله(ع) به برکت حضور مضجع نورانی حضرت، به این سرزمین رو آورده و اقدام‌های علمی فراوانی انجام داده‌اند.
دسترسی آسان به معارف رضوی
رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی در تشریح این اقدامات بیان می‌کند: به منظور تداوم این حرکت و تشویق هرچه بیشتر فعالیت‌های فرهنگی و براساس سیاست‌های کلان آستان قدس رضوی، خود را موظف به تبیین و ترویج معارف قرآنی و مکتب اهل‌بیت(ع)، به‌ویژه آموزه‌های گرانبهای حضرت رضا(ع) می‌دانیم. در این راستا، توجه به سلیقه زائران و تلاش برای شکل‌دهی ذائقه فرهنگی آنان، به‌خصوص در حوزه سبک زندگی الهام‌گرفته از سنت و سیره رضوی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. همچنین، استفاده از الگوها و ابزارهای نوین علمی و فرهنگی در دستور کار ما قرار دارد. در همین راستا، تکالیفی برای خود تعریف کرده‌ایم که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، ترویج کتاب‌خوانی به عنوان بستری برای نشر این معارف است.
دکتر طالبی با تأکید بر اهمیت همگانی کردن کتاب از طریق گسترش کتابخانه‌ها و فضاهای مطالعه، به اقدامات ارزشمند تولیت آستان قدس در این زمینه اشاره و اظهار می‌کند: یکی از اقدامات مهم، ایجاد رواق کتاب در نقاط مختلف حرم مطهر رضوی است تا زائران در کنار زیارت، فرصت مطالعه و دستیابی به معارف اسلامی و رضوی را داشته باشند. همچنین، فروشگاه‌های کتاب به‌نشر در ورودی‌های حرم مطهر، به‌ویژه باب‌الجواد(ع) توسعه یافته‌اند تا زائران بتوانند معارفی را در قالب کتاب همراه داشته و به‌طور مستمر از آن‌ها بهره‌مند شوند و از این طریق ارتباطی دائمی میان حرم مطهر و زائر برقرار شود. به همین منظور، تولیت محترم آستان قدس رضوی دستور داده‌اند در تمامی ورودی‌های حرم مطهر، فروشگاه‌های کتاب با عرضه مناسب کتاب برای زائران ایجاد شود تا زائران با دسترسی آسان به منابع معتبر، تجربه‌ای غنی‌تر و معرفتی‌تر از زیارت کسب کنند.
نهضت کتاب‌خوانی رضوی در گستره شهر
وی در ادامه با اشاره به گستره فعالیت‌های آستان قدس در حوزه کتاب‌خوانی، می‌گوید: تلاش‌های ما برای ترویج کتاب‌خوانی و توسعه کتابخانه‌ها، تنها محدود به فضای معنوی حرم مطهر نیست، بلکه با نگاهی فراتر، این حرکت در سطح شهر مشهد نیز با جدیت دنبال می‌شود. آستان قدس رضوی با در نظر گرفتن این هدف، فعالیت‌های گسترده‌ای را هم در حریم حرم و هم در سطح شهر مشهد مقدس به انجام رسانده است. در کنار بهره‌گیری از آثار ارزشمند سایر ناشران برای ارائه به مخاطبان گرامی، آستان قدس نیز با تکیه بر نیازسنجی دقیق، رویکردی نوآورانه و با هدف ارائه مبانی فکری اصیل، پاسخ‌گویی به شبهات و ترویج اندیشه‌های تابناک ائمه معصومین(ع)، در عرصه‌های گوناگون به تولید کتاب مبادرت ورزیده است.
این کارشناس فرهنگی با استناد به رهنمود رهبر فرزانه انقلاب درخصوص اهمیت کتاب‌خوانی، اظهار می‌کند: رهبر معظم انقلاب فرمودند «اهتمام به کتاب، درواقع قوامش به واسطه اهتمام به کتاب‌خوانی است»، بنابراین بر تمامی دستگاه‌های مسئول و نهادهای فرهنگی فرض است که به ترویج کتاب‌خوانی اهتمام بورزند. تأسیس انتشارات در آستان قدس رضوی، برپایی نمایشگاه‌های کتاب، ایجاد کتابخانه‌های عمومی و فرهنگسراها و راه‌اندازی شبکه گسترده خادمیاران کتاب، همگی در راستای ترویج کتاب و کتاب‌خوانی صورت گرفته است. این اقدامات، جایگاه فرهنگی آستان قدس را ارتقا داده و به این نهاد مقدس کمک می‌کند نقش خود را در انتقال فرهنگ اسلامی و فرهنگ رضوی به بهترین شکل ایفا کند. در حقیقت، آنچه رهبر معظم انقلاب درخصوص ظرفیت فرهنگی عظیم آستان قدس که می‌تواند در فضای عمومی کشور و جهان اسلام اثرگذار باشد؛ فرموده‌اند، بخشی از آن به همین شبکه توانمند در تولید، ترویج و حتی نقد و بررسی کتاب‌ها بازمی‌گردد.
منشور جامع نشر رضوی برای همه
دکتر طالبی با تأکید بر جامعیت فعالیت‌های آستان قدس در حوزه نشر، تصریح می‌کند: در آستان قدس رضوی، برای تمامی گروه‌های سنی، از کودکان و نوجوانان گرفته تا بزرگسالان، فرهیختگان و دانشمندان، آثار مکتوب متنوعی وجود دارد. این گستردگی در فعالیت‌ها مشهود است؛ از مهدالرضا(ع) که با هدف تعلیم و تربیت قرآنی آغاز به کار کرده، تا مدارس امام رضا(ع) و دانشگاه‌های متعدد. انتشارات به‌نشر در حوزه کودکان و نوجوانان سرآمد است و در ادبیات دینی و رمان نیز آثار درخشانی ارائه کرده است. بنیاد پژوهش‌های اسلامی نیز آثار ارزشمند و فاخری در حوزه علوم اسلامی و انسانی، ازجمله علوم قرآن و حدیث، فقه و تاریخ، منتشر کرده است. دانشگاه‌های آستان قدس نیز در حوزه‌های مختلف، ازجمله علوم قرآن و حدیث (دانشگاه علوم اسلامی رضوی)، تفسیر روایی حضرت رضا(ع)، موضوعات فقهی مستحدثه، مباحث فنی مهندسی، روان‌شناسی و سایر علوم انسانی، آثار ارزشمندی را به چاپ رسانده‌اند. این فعالیت‌ها، همگان را شامل می‌شود.
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توان از این حرکت ارزشمند تولیت معزز در راستای گسترش فرهنگ رضوی حمایت کرد، با استناد به پیام راه‌گشای رهبر معظم انقلاب در کنگره جهانی حضرت رضا(ع) توضیح می‌دهد: براساس فرمایش حضرت آقا در معرفی ائمه معصومین(ع) باید سه بعد را مدنظر قرار داد: بعد قدسی و عرشی، بعد علمی و روایی شامل احادیث و درس‌گفتارها و بعد اجتماعی و ایجاد حکومت اسلامی. پس از دریافت پیام رهبر معظم انقلاب، تحلیل و تبیین این سه بعد در دستورکار قرار گرفته و در قالب انتشارات، کتب و بنیاد پژوهش‌ها پیگیری می‌شود. بخشی از این فعالیت‌ها نیز در قالب اقدامات هنری و فرهنگی، توسط مؤسسه‌هایی مانند مؤسسه آفرینش‌های هنری انجام می‌گیرد. تحقق کامل این هدف، نیازمند هم‌افزایی و همراهی تمامی مؤسسات آستان قدس است. همچنین تعامل با ناشران، نویسندگان و خیرانی که دغدغه نشر معارف اهل‌بیت(ع) را دارند، ضروری است. به عنوان نمونه، در ایام پایانی ماه صفر، خیری بزرگوار با تهیه تعدادی کتاب از بنیاد پژوهش‌ها، امکان توزیع آن‌ها به عنوان نذر فرهنگی در میان زائران پیاده و مجاوران حرم مطهر رضوی را فراهم کرد.
دکتر طالبی در انتهای سخنان خود با تأکید بر اهمیت سنت‌های حسنه نذر و وقف، به ظرفیت‌های مغفول‌مانده در حوزه کتاب و کتاب‌خوانی اشاره کرده و می‌گوید: سنت نذر و وقف که عموماً بر حوزه اماکن، ابنیه و اطعام متمرکز است، می‌تواند به آسانی با موضوع کتاب و ترویج فرهنگ مطالعه پیوند برقرار کند. عزیزان بسیاری برای ساخت کتابخانه همراه با تجهیز و تأمین آن وقف‌هایی داشته‌اند. امیدواریم با استفاده از ظرفیت شبکه مردمی خادمیاران و توانمندی‌های موجود در مؤسسه‌های سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس، بتوان این عمل خیر را توسعه داد و از این طریق، معارف ناب اهل‌بیت(ع) را به شکلی صحیح و فراگیر به همگان منتقل کرد. باید در نظر داشته باشیم کتاب، همچنان بهترین ابزار برای گسترش دانش، معرفت، معارف اسلامی و آموزه‌های ارزشمند ائمه معصومین(ع)، به‌ویژه تعالیم گرانسنگ حضرت رضا(ع) است. در این راستا، بهره‌گیری از ابزارهای نوین و خلاقانه می‌تواند راهی نو برای ارائه این معارف به دل‌های مشتاق و جان‌های تشنه حقیقت باشد.
نظر شما