امسال این جشن باشکوه، رنگ و بوی ویژه‌ای دارد؛ چرا که ۱۵ قرن از طلوع خورشید نبوت پیامبری می‌گذرد که با انوار هدایت خود، تاریکی‌های جهل و گمراهی را زدود. به یُمن این ایام فرخنده، پای صحبت‌های ارزشمند آیت‌الله العظمی محمد یعقوبی، از مراجع تقلید شیعیان در نجف اشرف نشستیم تا از دریای بی‌کران سیره نبوی بهره‌مند شویم. ایشان در بیانات اختصاصی خود برای مخاطبان ما، با تأکید بر اهمیت پیروی از سیره پیامبر(ص) در عصر حاضر، نکاتی ناب و راه‌گشا را بیان فرمودند که در ادامه می‌خوانید.

اسوه حسنه؛ تجلی رحمت نبوی، منشور هدایت و رستگاری

سالروز ولادت با سعادت پیامبر اکرم(ص)، امسال مقارن با گذشت ۱۵ قرن از بعثت این رحمت واسعه برای جهانیان، جلوه‌ای ویژه یافته است. در این هنگامه مبارک، با استعانت از نور قرآن کریم، دعوتی خالصانه به اقتدا و الگوگیری از سیره نبوی را وجهه همت خویش قرار می‌دهیم. خداوند متعال در کلام وحی می‌فرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (احزاب: ۲۱) مسلماً برای شما در رفتار پیامبر خدا الگویی نیکو است.
اسوه که مترادف با قدوه است، به معنای پیشوایی است که در گفتار، کردار و صفات والای شخصیتی، مورد تبعیت قرار می‌گیرد. انسان فطرتاً نیازمند اسوه و الگویی است تا از او بیاموزد و مسیر کمال را بپیماید. امیرالمؤمنین علی(ع) در این باره می‌فرمایند: «بدانید هر مأمومی را امامی است که از او پیروی می‌کند و از نور دانش او روشنی می‌گیرد».(نهج‌البلاغه) از این رو، بایسته است در انتخاب اسوه، تحقیق و بررسی لازم صورت گیرد تا از شایستگی و نیکویی آن اطمینان حاصل شود. چنان‌که رسول خدا(ص) فرمودند: «امامان شما، نمایندگان شما به سوی خداوند هستند، پس بنگرید که چه کسی را در دین و نمازتان به نمایندگی می‌فرستید».
این آیه شریفه اگرچه در قالب خبر بیان شده، اما در باطن، دعوتی است مؤکد به الگوگیری از رسول خدا(ص) در تمامی ابعاد زندگی، از گفتار و کردار گرفته تا اهداف، مقاصد، صفات و ملکات فاضله. عبارت «لَکُمْ» (برای شما) در آیه، دایره شمول این دعوت را گسترده کرده و تمامی مخاطبان قرآن کریم را دربرمی‌گیرد، زیرا همگان مکلف به پیروی از حق و حقیقت هستند. امیرالمؤمنین علی (ع) می‌فرمایند: «از هدایت پیامبرتان پیروی کنید که بهترین هدایت است و به سنت او عمل کنید که هدایت‌کننده‌ترین سنت‌هاست». (نهج‌البلاغه) البته در آیه مذکور، به‌طور خاص کسانی که به خدا و روز آخرت امید دارند، مورد توجه قرار گرفته‌اند؛ زیرا انتظار می‌رود این افراد به این دعوت الهی لبیک گویند و تنها کسانی از این اسوه حسنه بهره‌مند می‌شوند که به خداوند متعال و پاداش فراوان او ایمان داشته و از آخرت بیمناک باشند و برای جلب خیر، سعادت، کمال و رستگاری در سرای باقی، تلاش و مجاهدت کنند: «[این] الگویی نیکو است برای کسی که به خدا و روز بازپسین امید دارد و خدا را بسیار یاد می‌کند». (احزاب: ۲۱)انتخاب رسول گرامی اسلام(ص) به عنوان اسوه حسنه از سوی خداوند متعال، امری بس حکیمانه است؛ چرا که ایشان کامل‌ترین مخلوق و والاترین نمونه انسانی هستند و تمامی صفات کمال در وجود مبارکشان جمع است. در حقیقت، انتخاب رسول خدا(ص) به عنوان اسوه حسنه، راهی است برای تحقق آیه شریفه «وَلِلَّهِ الْمَثَلُ الْأَعْلَی» (نحل: ۶۰). خداوند متعال، ایشان را آفرید تا وسیله‌ای برای تحقق این هدف والا باشند. ایشان کتاب ناطق خداوند هستند و در وصف ایشان، از زبان همسر گرامی‌شان آمده است: «خُلق ایشان قرآن بود».

‏تأسی به سیره نبوی؛ ترازوی تمیز حق و باطل و فرقان زندگی

الگوگیری از اسوه حسنه به منزله قرار دادن زندگی آن بزرگوار به عنوان معیار و ترازویی برای سنجش رفتار و صفات خویش است تا به مدد آن، تمایزی روشن میان آنچه شایسته انجام دادن است و آنچه شایسته نیست، ایجاد کنیم. در این مسیر، فرد الگوگیرنده می‌کوشد نمونه‌ای هرچند ناقص از آن اسوه باشد.
امیرالمؤمنین علی(ع) کامل‌ترین تصویر از الگوگیری از رسول خدا(ص) را این‌گونه ترسیم می‌فرمایند: «من همچون بچه شتری که در پی مادرش می‌رود، از او پیروی می‌کردم. هر روز نشانه‌ای از اخلاق خود را برای من آشکار می‌کرد و مرا به پیروی از آن فرمان می‌داد». (نهج‌البلاغه)ارائه پیامبر(ص) به عنوان اسوه حسنه، مستلزم مطالعه، تحلیل و بررسی دقیق سیره مبارک ایشان است و نباید به نقل تاریخی و روایی صرف بسنده کرد، بلکه باید ابعاد الگوگیری را چه در زندگی شخصی، ملکات و صفات ذاتی ایشان و چه در روش ایشان در سیاست‌گذاری امت و رسیدگی به امور آن، به‌درستی تشخیص داد. در آیه «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ» (احزاب: ۲۱) «کان» بر ثبات و دوام دلالت می‌کند، زیرا این شأن همیشگی ایشان است و تأکیدات موجود در آیه بر تحقق و استمرار این مهم دلالت دارند. الگوگیری به این معنا نیست که فرد الگوگیرنده به درجه فرد الگو گرفته شده برسد، زیرا هیچ‌کس قادر به رسیدن به منزلت رسول خدا(ص) یا امیرالمؤمنین(ع) و ائمه اطهار(ع) نیست؛ اما ما موظفیم تمام تلاش خود را در تحقق این حالت به کار گیریم. امیرالمؤمنین علی(ع) می‌فرمایند: «بدانید که شما نمی‌توانید این‌گونه باشید، اما مرا با ورع، تلاش، پاکدامنی و استواری یاری کنید». (نهج‌البلاغه) هرچه دایره الگوگیری گسترده‌تر شود، منزلت فرد الگوگیرنده بالاتر می‌رود. خداوند متعال می‌فرماید: «فَمَن تَبِعَنِی فَإِنَّهُ مِنِّی» (ابراهیم: ۳۶)؛ پس هر کس از من پیروی کند، از من است و می‌فرماید: «إِن أَوْلَی النَّاسِ بِإِبْرَاهِیمَ لَلَّذِینَ اتَّبَعُوهُ» (آل‌عمران:۶۸)؛ سزاوارترین مردم به ابراهیم، کسانی هستند که از او پیروی کردند.
الگوگیری از ایشان منحصر به پیروی از ایشان در زندگی شخصی نیست، بلکه ابعادی گسترده‌تر دارد. بر اصلاحگران، رهبران، رؤسا و مسئولان است که از ایشان به عنوان بزرگ‌ترین رهبر و مصلحی که بشریت شناخته است، الگو بگیرند. همچنین پدران، همسران، دوستان، مربیان و سالکان راه کمال می‌توانند از حضرت(ص) به عنوان بهترین الگو در تمامی عرصه‌ها بهره‌مند شوند. ایشان طبیبی حاذق و دلسوز بودند، همان‌طور که امیرالمؤمنین(ع) ایشان را در نهج‌البلاغه توصیف کردند: «‏او (پیامبر) پزشکی است که با طب خویش پیوسته در گردش است، داروها و مرهم‏های خود را به‌خوبی آماده و ابزار داغ کردن را (برای سوزاندن‏ زخم‌ها) تفتیده و گداخته کرده است تا بر هر جا که نیاز داشته باشد، بگذارد؛ بر دل‌های کور، بر گوش‌های کر، بر زبان‌های گنگ. او با داروهای خویش، بیماران غفلت‌زده و سرگشته را رسیدگی و درمان می‏کند، همان‌هایی که از فروغ حکمت بهره نگرفته و اندیشه خود را به انوار دانش‌هایی که اعماق جان را روشنی بخشد، تابان و فروزان نکرده‏اند...».

‏اسوه حسنه؛ کلید رستگاری و مسئولیت رهبران

در گذرگاه پرپیچ و خم زندگی، آن‌گاه که گرداب‌های گمراهی و فریب، انسان را به سوی نیستی می‌کشانند، وجود اسوه‌های حسنه همچون فانوسی دریایی، روشنایی‌بخش راه و امیدبخش دل‌هاست. قرآن کریم، این کتاب هدایت بارها بر اهمیت الگوگیری از پیامبران و اولیای الهی تأکید و آنان را به عنوان سرمشق‌هایی نیکو برای مؤمنان معرفی کرده است. همان‌طور که در آیه ۲۱ سوره احزاب آمده است الگوگیری از این بزرگواران، تنها محدود به ظواهر و شعائر نیست، بلکه شامل تمامی ابعاد زندگی، از رفتار و گفتار گرفته تا اندیشه و نیت می‌شود. اسوه حسنه، با عمل خالصانه و اخلاق نیکو، نه تنها راه را نشان می‌دهد، بلکه انگیزه و اراده را برای پیمودن آن تقویت می‌کند. تأثیر این الگوها آنچنان عمیق است که بسیاری از مردم، بدون نیاز به تبلیغات و شعارها، با دیدن سیره و منش آنان به حقانیت اسلام ایمان آورده‌اند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «قَدْ کَانَتْ لَکُمْ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ فِی إِبْرَاهِیمَ وَالَّذِینَ مَعَهُ إِذْ قَالُوا» (ممتحنه: ۴) حتی دشمنان نیز به این تأثیرگذاری اذعان داشته و از رعب و وحشتی که در دلشان ایجاد شده، سخن گفته‌اند. عروة بن مسعود ثقفی، رئیس قبیله ثقیف، پس از مشاهده رفتار اصحاب پیامبر(ص) در حدیبیه، به قریش هشدار داد ایشان را به هیچ قیمتی تسلیم نخواهند کرد. (ابن‌هشام، السیرة النبویة)اما این نعمت بزرگ، مسئولیتی سنگین را بر دوش متولیان امور و رهبران جامعه می‌گذارد. کسی که در جایگاه هدایت و راهنمایی قرار می‌گیرد، باید پیش از هر چیز، خود را برای این مسئولیت خطیر آماده کند. خودسازی و تزکیه نفس، نخستین قدم در این مسیر است. رهبران باید با عمل به گفتار، عدالت و انصاف و خدمت بی‌منت به مردم، الگویی شایسته برای دیگران باشند. آنان باید بدانند سخنانشان زمانی اثرگذار خواهد بود که با عملشان همراه بوده و رفتارهایشان، گویای صداقت و درستکاری‌شان باشد. امیرالمؤمنین(ع) در خطبه ۱۷۵ نهج‌البلاغه در این باره می‌فرمایند: «به خدا سوگند، من شما را به هیچ طاعتی تشویق نمی‌کنم، مگر اینکه پیش از شما به آن عمل می‌کنم و شما را از هیچ معصیتی نهی نمی‌کنم، مگر اینکه پیش از شما از آن دوری می‌کنم». همچنین ایشان در روایتی نقل شده در غررالحکم و دررالکلم می‌فرمایند: «کسی که خود را به عنوان پیشوای مردم منصوب می‌کند، باید پیش از آموزش دیگران، آموزش خود را آغاز کند و تأدیب او با رفتارش باشد، نه با زبانش». رهبران باید فروتن و متواضع و همواره در خدمت مردم باشند و از هرگونه تکبر و خودبزرگ‌بینی دوری کنند.

اسوه‌های حسنه؛ ساختن فردایی روشن

در تاریکی دنیایی که روز به روز بیشتر در گرداب جاهلیت مدرن فرومی‌رود، بارقه‌های امید در وجود انسان‌های نیک‌اندیش شعله می‌کشد. این امید، نه در شعارهای پرطمطراق، بلکه در کردار نیک و اخلاق حسنه ریشه دارد؛ در اسوه‌هایی که با رفتار خود، نه با کلام، راه را نشان می‌دهند و دل‌ها را به سوی حقیقت رهنمون می‌کنند.
اسوه حسنه، تنها یک الگو نیست، بلکه یک دعوت خاموش است. دعوتی که با عمل خالصانه، محبت به دین را در دل‌ها می‌کارد و انگیزه تغییر و اصلاح را در وجود انسان‌ها بیدار می‌کند. در دنیایی که الگوهای بد و منحرف با ظاهری فریبنده، جوانان را به سوی گمراهی می‌کشانند، اسوه‌های حسنه همچون فانوسی دریایی، راه درست را نشان می‌دهند و از افتادن در ورطه‌ نابودی جلوگیری می‌کنند.
نقش اسوه‌های حسنه تنها به اصلاح فردی محدود نمی‌شود، بلکه در ساختن جامعه‌ای صالح و آماده برای ظهور منجی نیز حیاتی است. آمادگی برای ظهور، نیازمند جامعه‌ای است که ارزش‌های الهی در آن حاکم باشد و مردم با الگوگیری از اولیای الهی، خود را برای پذیرش حکومت عدل الهی آماده کنند. ‏در این مسیر پرفراز و نشیب، مسئولیت سنگینی بر دوش یکایک ماست. با استقبال از سیره حسنه پیامبر اکرم(ص) و تجسم آن در زندگی فردی و اجتماعی، نه تنها به کمال شخصی دست می‌یابیم، بلکه جامعه را نیز به سوی سعادت رهنمون می‌کنیم. با همدلی و هم‌افزایی، نور اسوه‌های حسنه را در تمام زوایای زندگی می‌تابانیم و با الهام از آموزه‌های رهایی‌بخش نبوی، زمینه را برای ظهور منجی و تحقق جامعه‌ای آرمانی و مبتنی بر ارزش‌های الهی فراهم می‌کنیم. چه نیکو است که با پیروی از این الگوی بی‌بدیل، زمینه‌ساز جامعه‌ای شویم که در آن، ارزش‌های الهی حاکم بوده و مردم با همدلی و هم‌افزایی برای رسیدن به کمال و سعادت تلاش کنند و به فرموده امام خمینی(ره) نقل شده در صحیفه امام با عمل خود، با اخلاق خود، با رفتارتان، مردم را دعوت به اسلام کنید.