علما و اندیشمندان شیعه و سنی، برای رحمة للعالمین بودن پیامبر (ص)، دلایل گوناگونی همچون جهانی و جاودانه بودن، مایه عاقبت‌به‌خیری و مانع عذاب الهی بودن ایشان ذکر کرده‌اند.
هم زمان با ایام ولادت نبی مکرم اسلام (ص) در این زمینه با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر رامین گلمکانی، عضو هیئت‌علمی گروه فلسفه اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:

فلسفه رحمة للعالمین بودن پیامبر اسلامی (ص) چیست و چرا خداوند در قرآن، آن حضرت را سبب رحمت برای جهانیان دانسته است؟

در پاسخ به این سؤال، نخست لازم است به چند نکته اشاره کنم: نکته اول، اینکه: رحمت یکی از صفات الهی است و دو اسم رحمان و رحیم خداوند از این صفت گرفته شده‌اند که اسم رحمان عام و فراگیر است و همه موجودات را شامل می‌شود و اسم رحیم خاص است و اختصاص به مؤمنین، دارد
نکته دوم، اینکه: عالَمین جمع عالَم است و عالم یعنی «ما یُعلَم به» (آنچه به‌وسیله آن علم، آگاهی و شناخت حاصل می‌شود) بنابراین عالم اختصاص به عوالم سه‌گانه (عالم ملائکه، عالم مثال یا برزخ و عالم ماده یا طبیعت) یا عالم دنیا و آخرت ندارد؛ بلکه کوچک‌ترین موجود در این عالم نیز عالم شمرده می‌شود؛ چون به‌وسیله آن علم حاصل می‌شود
بر اساس این دو مقدمه عرض می‌کنم که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رحمة للعالمین است از دو جهت، از جهت تکوین و از جهت تشریع.
از جهت تکوین یعنی ایشان از جهت هستی و وجود رحمت است برای هر آنچه در نظام هستی وجود دارد به جز خداوند، یعنی چون آن حضرت انسان کامل و مظهر همه اسماء الهی است، واسطه فیض خداوند به همه موجودات است؛ چنان که در عرفان اسلامی از فیض الهی تعبیر به حقیقت محمدیه می‌شود که همان نور وجود پیامبر (ص) است، همان‌طور که آن حضرت فرمود: اول ما خلق‌الله نوری، و خدا در قرآن می‌فرماید: الله نور سماوات و الارض، پس اگر خداوند نور آسمان‌ها و زمین است و اولین ظهور؛ نور پیامبر اکرم (ص) است، ایشان همان فیض الهی و واسطه بین خداوند و موجودات هستند، در اینجا لازم است به برخی احادیث در این زمینه اشاره شود:
حدیث اول: «کُنتُ نبیا ًو آدم ُبین الماء و الطین» یعنی من پیامبر بودم درحالی‌که هنوز گِل حضرت آدم سرشته نشده بود.
حدیث دوم: حدیث قدسی: «لولاک لما خلقت الافلاک» یعنی اگر توی پیامبر نبودی افلاک و آسمان‌ها خلق نمی‌شد
حدیث سوم: «انا سید ولد آدم و لا فخر، و آدم و من دونه تحت لوائی یوم القیمة و لا فخر» یعنی من [پیامبر] سید و آقای فرزندان آدم هستم و فخری در کار نیست، آدم و پایین‌تر از او در قیامت تحت لوا و سایه من هستند و فخری نیست
حدیث چهارم: حدیث جابر است که می‌گوید: سألت رسول‌الله صلی‌الله علیه‏ و سلم عن أول شی‏ء خلقه اللّه تعالی؟ فقال: «هو نور نبیک یا جابر خلقه اللّه ثم خلق منه کل خیر و خلق بعده کل شی‏ء حین خلقه‏...» از رسول خدا (ص) پرسیدم که اولین چیزی که خداوند خلق کرد چه بود؟ پیامبر اکرم (ص) فرمود: آن چیز نور پیامبرت بود پس از آن؛ همه چیز را از آن نور خلق کرد
پس همه چیز به واسطه نور پیامبر اکرم (ص) خلق شده است، بنابراین ایشان رحمة للعالمین هستند.
اما از جهت تشریع پیامبر اکرم رحمة للعالمین است؛ چون در آیه 107 سوره انبیاء فرمود: "وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ" یعنی نفرستادیم تو را مگر اینکه رحمت هستی برای همه جهانیان. یعنی شریعت و دینی آورده است که با رعایت آن سعادت اهل دنیا در دنیا و آخرتشان تأمین است.

تفاسیر شیعه و اهل‌سنت یکی از دلایل رحمة للعالمین پیامبر (ص) را جهانی و جاودانه بودن ایشان دانسته‌اند، جهانی بودن به چه معناست و چه مصادیقی را در برمی‌گیرد؟
سؤال خوبی است؛ درباره جهانی بودن رحمت پیامبر اکرم (ص): در آیه‌ای که اشاره شد علاوه بر این که عالمین جمع است با الف و لام هم آمده است که دلالت بر عموم دارد، پس رحمتش جهانی است؛ ضمن اینکه اساساً رسالت فراگیری و جامعیت را با خود همراه دارد و از آنجا که اسلام خاتم ادیان است، آن حضرت رحمت برای همه جوامع و اهل دنیا است؛ چرا که اگر وضع زندگی بشر آن روز را قبل از بعثت ایشان در نظر بگیریم در مدت کمتر از 50 سال تأثیر شگفت سنت دینی و علمی اسلام؛ انقلابی عظیم در سراسر جهان به پا کرد، اگر چه در قرن‌های بعدی به دلیل توطئه یهود و مسیحیت و غفلت حاکمان مسلمان این سنت ارزشمند به انحطاط کشیده شد.
پس دین اسلام فراگیر است اگر چه اکثر مردم قدر آن را ندانند، چنان که در آیه 28 سوره سبأ می فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلَّا کَافَّةً لِلنَّا سِ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ لکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُون».

برخی از علما و مفسران قرآن نیز رحمة للعالمین بودن پیامبر (ص) را به معنای مانع عذاب الهی بودن آن حضرت دانسته‌اند.
مانع عذاب بودن پیامبر (ص) نسبت به کفار ازاین‌جهت است که برداشته‌شدن بلاها و عذاب استیصالی که درگذشته اقوام و امت‌های کافر را در برمی‌گرفت، از رحمت‌هایی است که از سوی پیامبر (ص) به کفار رسید و آن قبیل عذاب‌هایی که بر امت‌های گذشته به سبب کفرشان نازل می‌شد، همه برداشته شد و به‌طورکلی به کفار مهلت داده شده و نعمت زندگی و بهره‌مندی کفار از دنیا فراهم گردیده است.
چنان که خداوند در آیه 33 سوره انفال می فرماید: «وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِم » یعنی خداوند بر آن نیست که آنان را در حالی که تو در میان آنان به سر می بری، عذاب کند.
برخی از دشمنان اسلام، با طرح یک شبهه نادرست، رحمة للعالمین بودن پیامبر (ص) را مغایر با غزوات ایشان می‌دانند. در این زمینه توضیح دهید.
این شبهه را فخر رازی، متکلم و مفسر اهل‌سنت در قرن ششم هجری به‌خوبی، پاسخ داده است. ایشان می‌فرماید: پیامبر گرامی اسلام (ص)، فقط با مستکبران زمان خود جنگید؛ درحالی‌که در زمان پیامبران گذشته، کسانی که آنها را تکذیب می‌کردند، مورد عذاب الهی قرار گرفته و نابود می‌شدند؛ اما پیامبر اکرم (ص) در نهایت حُسن خلق هیچ‌گاه درخواست عذاب برای کفار زمان خود نکرد؛ و همان‌طور که در پاسخ به پرسش قبل اشاره شد آن حضرت حتی به یُمن و برکت حضور آن حضرت، عذاب، از کفار برداشته شد.