غفلت به معنی از دست دادن فرصت‌هاست و غافل کسی است که به سرنوشت و سعادت دنیوی و اخروی خود بی‌توجه است. او غرق در دنیا شده و از اصول اساسی که در زندگی او نقش مهمی دارد دور مانده و نیازهای اساسی فطری‌اش را فراموش کرده است. غفلت سبب تعطیلی قوای ادراکی انسان شده و در نتیجه ورودی‌های او کار نمی‌کند. دیگر قلب او نمی‌فهمد، چشم او نمی‌بیند و گوشش نمی‌شنود «وَ لَقَدْ ذَرَأْنَا لِجَهَنَّمَ کثیراً مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ، لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بها، وَ لَهُمْ أَعْین لا یُبْصِرُونَ بها، وَ لَهُمْ آذَانٌ لَا یَسْمَعُونَ بِها».

حجت‌الاسلام اسماعیل علی نقی، کارشناس و پژوهشگر مرکز تخصصی نماز، غفلت را از عوامل مهم تأثیرگذار در سهل‌انگاری نماز می‌داند و می‌گوید شخص غافل به مرز حیوانیت می‌رسد و حتی «أولئک کالأَنْعامِ، بَلْ هُمْ أَضَل» می‌شود.

نماز، مصداق بارز ذکر خدا

حجت‌الاسلام علی نقی با بیان اینکه قرآن کریم، نماز را مصداق بارز ذکر و یاد خدا می‌داند، می‌گوید: مقابل غفلت، ذکر، یادآوری و توجه است و قرآن کریم، نماز را مصداق بارز ذکر و یاد خدا می‌داند. «وَ أقِمِ الصَّلوةَ لِذکری» و غفلت از یاد خدا یکی از علل مهم ترک نماز است. البته این غفلت مراتب گوناگونی دارد. غفلت از جاودانگی آخرت، ثبت اعمال، حشر، عذاب قیامت، شب اول قبر، مرگ و... مهم‌ترین عامل سهل‌انگاری در نماز است. غفلت از یاد خدا و ذکر و غافل شدن از نعمت‌ها و آیات الهی همین‌طور فراموش کردن عهدی که با خدا بسته‌ایم از دیگر عوامل این غفلت هستند.

او شیطان را یکی از مسببان این غفلت دانسته و ادامه می‌دهد: شیطان به عنوان بزرگ‌ترین دشمن انسان، همیشه در کمین است آدمی را از یاد خدا بازدارد.

عوامل غفلت از خدا

این پژوهشگر دینی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از عواملی که سبب بروز غفلت در انسان می‌شود، رفیق گناهکار است. دین اسلام مؤمنان را از همنشینی با این افراد برحذر داشته و در مقابل توصیه کرده با افرادی نشست و برخاست کنیم که ذکر و نام خدا را در ما زنده می‌کنند. خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: در روز قیامت انسان گناهکار از روی پشیمانی به پشت دست خود می‌زند و در آیه 28 سوره فرقان می‌فرماید: «یا وَیْلَتَی لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا لَقَدْ أَضَلَّنِی عَنِ الذِّکْرِ بَعْدَ إِذْ جَاءَنِی» یعنی وای بر من، ای کاش فلانی را دوست نمی‌گرفتم. رفاقت او مرا از پیروی قرآن پس از آنکه به من رسید، محروم و گمراه کرد.

او یادآور می‌شود: استماع و تماشاگری لهو نیز از دلایل دیگر غفلت در نماز است. لهو به معنی مشغول شدن به دیگری و روی برگرداندن از خدا به امور بیهوده است. خداوند در قرآن کریم به این غافلان اشاره کرده و می‌فرماید: «الهَئکمُ التَّکَاثُرُ حَتی زُرْتمُ الْمَقَابر» توجه به افتخارت بیهوده دنیا و جاه‌طلبی، آن‌ها را به جایی کشاند که بر قبرهای مردگان نیز بر یکدیگر فخرفروشی می‌کردند.

فراموشی خدا پس از حل مشکلات

حجت‌الاسلام علی نقی تصریح می‌کند: جوانی که غرق در فضای اینترنت یا نوجوانی که غرق در بازی‌های کامپیوتری شده، جدا شدن از این فضا برای او سخت است. بنابراین دیگر سراغ نماز نمی‌رود. بسیاری از افراد ساعات کثیری از عمر خود را به تماشای برنامه‌های تلویزیون اختصاص می‌دهند و عده‌ای از آن‌ها نماز را به عنوان آخرین و کم‌اهمیت‌ترین کارشان در آخر وقت انجام می‌دهند و برخی دیگر هم آن را فراموش کرده و نمی‌خوانند. پیامبر(ص) به این آفت عظیم توجه کرده و امت را از آن برحذر داشته است. پیامبر اکرم(ص) درباره تماشا کردن از روی لهو فرموده: «إیاکمْ وَ فُضُولَ النَّظَرِ فَإِنَّهُ یَبْدُرُ الْهَوَی وَ یَولَدُ الْغَفْلَةَ» یعنی از نگاه‌های بی‌مورد خودداری کنید که بذر هوا را در دل می‌نشاند و ایجاد غفلت می‌کند. در سیره بسیاری از علمای ربانی همچون آیت‌الله بروجردی(ره) و شیخ عباس قمی(ره) است که سر به زیر راه می‌رفتند و حتی به مغازه‌ها نگاه نمی‌کردند تا مبادا از یاد خدا غافل شوند، این امر نشان از اهمیت این موضوع دارد. قرآن کریم برای بر حذر داشتن مردم از غنا و موسیقی و حرف‌های لغو و بیهوده می‌فرماید: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْتَری لَهْوَ الحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَنْ سَبِیلِ اللهِ» بعضی از مردم سخنان بیهوده را می‌خرند تا مردم را از روی نادانی از راه خدا گمراه کنند.

مرگ خاموش دل

این استاد حوزه و دانشگاه برای درمان غفلت راهکارهایی هم دارد. او می‌گوید: روش‌های انذاردهی، تبیین آیات و نعمت‌های الهی، همین‌طور تفکر درباره اینکه از کجا آمده‌ام، آمدنم بهر چه بود، به کجا می‌روم آخر ننمایی وطنم، از مهم‌ترین راه‌هایی است که این غفلت را درمان می‌کند. توجه به زندگی پس از مرگ و نقش نماز در آن زندگی، توجه به یاد خدا و صفات الهی، سختی‌های تشریعی و تکوینی و حضور در جلسات قرائت قرآن، دعا، احیا، جلسات وعظ و توجه به آثار سوء دنیوی و اخروی غفلت، دوری جستن از دوستان ناباب، فرار از محیط‌های آلوده به گناه و کنترل چشم و گوش و خود از امور لهو و بیهوده سبب افزایش بینش و بصیرت شده و غفلت را از بین می‌برد.

حجت‌الاسلام علی نقی تصریح می‌کند: مطالعه کتاب‌های مفید در مورد نماز و خواندن حالات بزرگان و عرفا موقع نماز، توجه دائمی به نماز امام حسین(ع) در ظهر روز عاشورا با آن وضعیت سخت ‌و فشار جنگ و دوستی با افرادی که به نماز اول وقت مقید هستند، کمک می‌کند غفلت‌ها و سهل‌انگاری در نماز کمتر شود.