یکی از ماه‌های حرام که پیش از اسلام احترام زیادی داشته و پس از اسلام نیز به احترامش افزوده شده، ماه رجب است. ماهی که همانند سایر ماه‌های حرام، احکام و آثاری تکوینی دارد. یکی از آن آثار، تشدید حرمت گناه و انجام ثواب در این ماه‌هاست. مرحوم سید بن طاووس در اعمال ماه ذی‌القعده برای ماه‌های حرام نقل کرده در این ماه دعا علیه ظالمان به استجابت نزدیک است و نقل می‌کند حتی در زمان جاهلیت اگر شخصی مظلوم واقع می‌شد، صبر می‌کرد ماه حرام فرا برسد و در آن ماه‌ها اشخاصی که به او ظلم کرده بودند را نفرین می‌کرد و دعایش مستجاب می‌شد.

دین اسلام هم که از فرصت‌ها به بهترین شکل استفاده کرده و برای پیشرفت افراد و جامعه رهنمودهایی دارد، برای ماه رجب به‌عنوان ماهی محترم برنامه‌های عبادی، دعا و نماز و رسیدگی به جسم و جان در راستای پاکیزه بودن و پاکیزه مانده روح و تن دارد. از رسول خدا(ص) روایت شده: «مَنْ أَدْرَکَ شَهْرَ رَجَبٍ فَاغْتَسَلَ فِی أَوَّلِهِ وَ أَوْسَطِهِ وَ آخِرِهِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ کَیَوْمَ وَلَدَتْهُ أُمُّه‏» یعنی هر فردی ماه رجب را درک کند و در اول، وسط و آخر آن غسل کند، همانند روزی که انسان از مادر متولد می‌شود، از گناهان بیرون می‌آید و پاک می‌شود.

علاوه بر آن، ائمه اطهار(ع) توصیه‌های زیادی به عمره رجبیه کرده‌اند و آن را متفاوت با سایر ماه‌ها دانسته‌اند. زیارت علی بن موسی‌الرضا(ع) هم در این ایام مورد تأکید است، همچنان که در روایتی از امام جواد(ع) نقل شده: «زیارت امام رضا(ع) در همه زمان‌ها خوب است، ولی با فضیلت‌ترین زمان زیارت آن حضرت، ماه رجب است». علامه مجلسی(ره) نیز زیارت امام رضا(ع) در ماه رجب را مستحب مؤکد می‌داند.

یکی از ایام خاص ماه رجب که فضائل بی‌شماری برای آن ذکر شده، اولین شب جمعه ماه است که «لیلة الرغائب» یا شب آرزوها نام دارد و فضیلت بسیاری برای آن ذکر شده است. حضرت رسول(ص) هنگامی که فضیلت ماه رجب را برای اصحاب خود بیان می‌کرد، درباره‌ «لیلة‌الرغائب» فرمود: «از اولین شب جمعه ماه رجب غافل نشوید که فرشتگان آن را لیلة الرغائب نامیده‌اند».

ابن‌فارس، رغیبه را به‌ معنای عطای بسیار دانسته و زمخشری در اساس‌البلاغه، رغائب را اموال نفیس و ارزشمند که مطلوب همگان است، معنا کرده و راغب اصفهانی، معنای رغائب را زمینی بزرگ و وسیع برشمرده است. ابن‌منظور نیز رغیب را به‌ معنای بخشش فراوان آورده است. در زبان فارسی، رغیب به معنای عطای کثیر و بخشش بسیار دانسته شده‌ است. پس می‌توان نتیجه گرفت در فرهنگ عرب و منابع لغوی اولیه و به‌تبع آن در فرهنگ فارسی، رغائب جمع رغیبه به‌ معنای عطاهای بزرگ و بخشش‌های مادی و در ارتباط با مال، رزق و نظیر این‌هاست.

رغائب، جمع رغیبه به معنی امرٌ مرغوب فیه عکاء کثیر است، یعنی شبی که در آن عطاها و مواهب فراوان بدست می‌‏آید. معنای دیگر رغبت یعنی چیزی که انسان به آن علاقه دارد و اصل رغبت همان گستره اراده و آنچه انسان به آن علاقه دارد، است.

برای اینکه انسان از فضیلت این شب خاص برخوردار شده و آمادگی پیدا کند، روزه‌داری و اقامه نماز مخصوص این شب از اعمال لیلة‌الرغائب بیان شده؛ در کنار آن، دعا و خدا را خواندن و از او درخواست کردن نیز بسیار تأکید شده است.

خواندن خدا گاهی در قالب نماز با ارکان و آداب مخصوص و گاهی هم با دعا امکان‌پذیر است. در روایت آمده از ملائکه درخواست شده هر حاجت و دعایی دارند به محضر الهی بیان کنند: «یا مَلائِکَتی، سَلونی ما شِئتُم؛ یعنی ‌ای فرشتگانم، هر چه می‌خواهید از من درخواست کنید». این دعا باید همانند دعاکردن ائمه(ع) باشد. همان‌طور که آن‌ها در دعا کردن بلند همت بودند، باید بندگان هم همین‌گونه باشند. ائمه(ع) در دعا کردن، خوی بزرگ‌منشی را به ما آموخته‌‏اند. انسان کریم، بزرگوار و بزرگ‌منش است و طبع و روانش به طبیعت آلوده نیست؛ بنابراین هر کسی را کریم نمی‌گویند. خدا همت‌های بزرگ و فکرهای بلند را دوست دارد و کارهای پست و افکار حقیر را دوست ندارد. باید آن همت‌های بلند را در خود احیا و معالی امور را از خداوند درخواست کرد.

انسان‌های بلند همت، هنگام دعا و درخواست از خدا هیچ‌گاه مؤمنان، دوستان و اطرافیان را از دعای خیر فراموش نمی‌کنند. یکی از بهترین نمونه‌های دعا و ذکر ارزش‌های والا، دعای مکارم‌الاخلاق از دعاهای معروف شیعیان است. درخواست‌هایی که در این دعا از خداوند می‌شود از دو بعد اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی قابل توصیف بوده و سبب زیاد شدن نعمت‌ها می‌شود. این دعا فراوانی روزی، ادب، معرفت انسان را با خود به همراه دارد.

یکی از بهترین دعاها در لیلةالرغائب، دعای سلامتی و فرج امام زمان(عج) است که با آمدن او جهان پر از عدل و داد و صلح و آرامش خواهد شد. آن حضرت واسطه فیض و لطف الهی میان خدا و بندگانش است و با این دعا، آثار و برکات آن به انسان برمی‌گردد.

در این شب خاص باید زیاد صلوات فرستاد تا تکلیفی را که آیه ۱۲ تحیت به عهده ما گذاشته به اندازه توانایی انجام دهیم، چرا که دعا برای امام زمان(عج) دعا برای خود و جامعه است‏. دعا برای سلامتی و تعجیل در ظهور امام زمان(عج) در واقع دعا برای خود و جامعه انسانی به‌خصوص مستضعفان جهان است. همچنان که خود حضرت(عج) در توقیع شریفی که به نایب خاصش جناب محمد بن عثمان نوشته، فرموده است: «برای تعجیل فرج من بسیار دعا کنید زیرا گشایش کارها و امور شما در فرج من است».

از خداوند که احسن‌الخالقین و ارحم‌الراحمین است، می‌خواهیم رسیدن به «أکمل الإیمان» و «أفضل الیقین» را به ما عطا کند. اعمال، نماز و دعاهایی برای این شب خاص بیان شده که شرح کامل آن را شیخ عباس قمی در «مفاتیح الجنان» بیان کرده است.