در حقیقت، برای ایشان توحید تنها یک اعتقاد فردی یا دینی نیست، بلکه مبنای شکل‌گیری جامعه‌ای است که عدالت، آزادی و کرامت انسانی در آن جاری باشد. این باور در تمامی آثار ایشان، به ویژه در کتاب جاودان «طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن» که در سال 1353 نوشته شد، به‌وضوح و با دقت علمی و فلسفی مطرح شده است. ایشان توحید را به‌عنوان زیربنای همه ابعاد فکری و عملی اسلام معرفی کرده‌اند و بر ارتباط آن با مفاهیمی همچون عدالت، آزادی و تحقق حکومت اسلامی تأکید دارند. توحید در تفکر ایشان به‌ویژه در شرایط تاریخی و فرهنگی جوامع اسلامی، می‌تواند راه‌گشای تحولی عظیم در برابر تهاجم‌ها و چالش‌ها باشد.
برای فهم عمیق‌تر و دقیق‌تر ابعاد مختلف توحید، در گفت‌وگویی با دکتر رضا لکزایی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق علیه السلام، به بررسی ابعاد مختلف این اصل در اندیشه رهبر انقلاب اسلامی پرداخته‌ایم. برای آشنایی بیشتر با این دیدگاه و برای روشن‌تر ساختن جایگاه توحید در سیاست و زندگی اجتماعی امروز مسلمانان و بررسی نقش آن در تحقق جامعه‌ای اسلامی و عدالت‌محور با ما همراه باشید.
چگونه می‌توان توحید را در ابعاد اجتماعی و حکومتی جامعه اسلامی پیاده‌سازی کرد؟
برای پیاده‌سازی توحید در جامعه و حکومت، ابتدا باید توحید را از منظر رهبر معظم انقلاب بررسی کنیم. ایشان توحید را به معنای پذیرش یک قدرت و نفی سایر قدرتها میدانند و افرادی که توحید را قبول دارند به دو دسته تقسیم می‌کنند. دسته اول کسانی هستند که توحید را به معنای شناخت خداوند یکتا می‌پذیرند، اما این پذیرش تأثیری در رفتار آنان ندارد. مثلاً فرض کنید دو دوست در جاده‌ای در حال عبور هستند و در مورد حاصلخیز بودن یا حاصلخیز نبودن زمین کنار جاده صحبت می‌کند. این گفت‌وگو هیچ تأثیری بر مسیر سفرشان ندارد. دسته دوم کسانی هستند که توحید را همراه با تعهد و تأثیر عملی آن می‌پذیرند. در این صورت، توحید در رفتارهای اجتماعی و حکومتی آنان نیز اثر می‌گذارد. همانند دو مسافر که در حال سفرند و یکی از آنها می‌گوید مسیر، شمال است و دیگری می‌گوید مسیر صحیح به طرف جنوب است. این بحث در سفر آنها تأثیر مستقیم دارد. در حقیقت، وقتی توحید به معنای واقعی پذیرفته شود، باید در تمام ابعاد زندگی فردی و اجتماعی از جمله در سیستم اقتصادی، حکومتی، آموزشی، بهداشتی و ... حتی روابط بین‌الملل تأثیر بگذارد. این مدل دوم، نگاه به توحید، به شکل متعهدانه، کاربردی و بنیادین است.
آیه اول در کتاب طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن آیه کریمه «وَأَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُون» است. این آیه به این معناست که در سیستم سیاسی اسلامی و توحید محور، از کسانی باید اطاعت کرد که اطاعت از آنها اطاعت از خدا باشد، کسانی که ارتباط نزدیکی با خدا دارند، یعنی پیامبر و جانشینان پیامبر که به نام یا نشان توسط پیامبر معرفی شدهاند. از اینجا مبارزه با استبداد، استکبار و ظلم و کسانی که خود را جای خدا قرار می‌دهند، مثل طاغوت‌ها و رژیم‌های ظالم مانند نظام فرعونی و نمرودی تا رژیم پهلوی و رژیم‌های استعماری و صهیونیستی و استکباری امروز کلید می‌خورد.
ارتباط توحید و وحدت اجتماعی
مقام معظم رهبری بارها به ضرورت حفظ وحدت و انسجام در جامعه اسلامی اشاره کرده‌اند. چگونه این وحدت می‌تواند در راستای تحقق توحید اجتماعی عمل کند؟
توحید یعنی یکی کردن، یعنی هماهنگی بین ظاهر و باطن انسان در مقابل خداوند. وقتی افراد جامعه به توحید ایمان دارند و به ریسمان الهی که رهبر است، تمسک می‌کنند، وحدت جامعه تحقق می‌یابد: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا»، توحید متعهدانه، محور وحدت است. رهبر، نقش اساسی در تحقق وحدت دارد. ارکان نظام سیاسی اسلام بر چهار رکن رهبر، مکتب، مردم و در نهایت حکومت استوار است. وحدت در جامعه حول محور رهبر شکل می‌گیرد. زمانی که مردم با وحدتی خیره کننده از امام خمینی(ره) تبعیت می‌کنند، ایشان به ایران بازمی‌گردند و حکومت تشکیل می‌دهند. این وحدت یعنی تجمیع قدرت حول محور رهبر و امام جامعه. بنابراین، توحید عامل اصلی این وحدت است؛ هرچقدر از توحید دورتر شویم، دچار ظلمات و گمراهی می‌شویم.
به نظر شما، نقش رهبری در پیشگیری از انحرافات اجتماعی و سیاسی در جامعه اسلامی چیست و چگونه می‌توان رهبری را در این مسیر تقویت کرد؟
نقش رهبری در جلوگیری از انحرافات جامعه بسیار حیاتی است. در ارکان نظام سیاسی اسلام، رهبر به عنوان قلب و عقل سیستم عمل می‌کند؛ پیامبر و امامان که معصوم هستند، ولی فقیه هم چون برخوردار از علم عدل است، وقتی دستوری داد، تکلیف شرعی دیگران اطاعات از ایشان است. مانند امام حسین(ع)، آن حضرت فرمود که مشکل ما یزید است اگر امت پشت سر ایشان حرکت میکرد، موفقیت ها رقم می‌خورد. اکنون هم همان سیستم حاکم است. مشکل آمریکا و رژیم صهیونیستی است و باید به دنبال رهبر، با یزیدیان زمان مبارزه کرد. تجربه نشان داده است که پیروی از رهبر، موجب موفقیت‌های بزرگ می‌شود و در هر موردی که توجه کمتری داشتهایم مانند سیاست‌های اقتصادی مقاومتی موفقیت کمتر بوده است.
موانع پیاده‌سازی توحید در سطح اجتماعی و حکومتی
در اندیشه اسلامی، توحید تنها در سطح فردی مطرح نمی‌شود، بلکه باید در نظام اجتماعی و حکومتی نیز نمایان شود. چه موانعی ممکن است در تحقق این موضوع وجود داشته باشد و چگونه می‌توان آنها را برطرف کرد؟
مهم‌ترین موانع، جنود جهل هستند که برای غلبه بر آنها، ایمان و صبر باید در دستور کار قرار گیرد. ایمان آگاهانه و همراه با تعهد و عمل، باعث پیشرفت جامعه می‌شود. ایمان بدون عمل، بی‌اثر است. به عنوان مثال، وقتی به خداوند ایمان داریم، دیگر از مستکبران نمی‌ترسیم و در برابر آنها مقاومت می‌کنیم. صبر، همان مقاومت در برابر موانع و مشکلات و به ویژه در معاصی و لغزشهاست که در زندگی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ما پیش می‌آید. در هر کجا که ایمان و صبر را در کنار هم داشتیم، موفق بوده‌ایم، مانند دوران دفاع مقدس یا پیشرفت‌های صنعت موشکی کشور. اما اگر در برابر گناهان و مشکلات صبر نکرده و از شعارهای انقلاب فاصله بگیریم، موانعی ایجاد می‌شود که حرکت ما را کند می‌کند. یکی از این موانع می‌تواند ترس از دشمنان یا اعتماد به دشمن یا از دست دادن اعتماد به نفس باشد و ما را دچار مشکلات مدیریتی یا انحراف از اصول انقلاب می‌کند.
تقوا، معیار رفتار مسئولان
در مسیر حرکت به سوی توحید، تقوا نیز عامل مهمی است. تقوا به معنای مراقبت از خود در برابر اعمالی است که ممکن است جامعه را دچار تفرقه یا اختلاف کند. استعاره «ترمز» برای فهم تقوا راهشگاست. گاهی یک سخن یا تصمیم یک مسئول می‌تواند به دو دستگی در جامعه منجر شود که باید ترمز بگیرد. لذا ایمان، صبر و تقوا سه ابزار اساسی برای حرکت در مسیر توحید و جلوگیری از انحرافات هستند و باید همواره در سیاست‌گذاری‌ها و تصمیم‌گیری‌های جامعه مدنظر قرار گیرند.
طبق فرمایش‌های مقام معظم رهبری، انقلاب اسلامی باید به هدف نهایی خود که تحقق یک جامعه توحیدی است، برسد. این هدف در عمل چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد و چگونه می‌توانیم به آن دست یابیم؟
هدف، تشکیل یک کشور اسلامی بود. ابتدا مردم برای تحقق این هدف، انقلاب اسلامی را رقم زدند. گام دوم برای تشکیل کشور اسلامی، تأسیس نظام اسلامی بود که در 12 فروردین 1358 با تصویب جمهوری اسلامی و بعد هم تصویب قانون اساسی، محقق شد. گام سوم تشکیل دولت اسلامی است. دولت اسلامی یعنی آن سامانه‌ای که همه ارکان جامعه از جمله قوه مقننه، اجراییه، قضائیه و دیگر نهادها را بر اساس اسلام اداره می‌کند. گام بعد هم ساخت کشور اسلامی است؛ اکنون ما در این دو مرحله قرار داریم، این دو در یکدیگر تأثیر متقابل دارند و نمی‌توانیم بگوییم که تمام دولت یا تمام جامعه به طور کامل اسلامی است.
مرحله بعدی، تشکیل امت اسلامی است. نمونه‌های برجسته این روحیه را می‌توان در کمک‌های داوطلبانه مردم به لبنان و غزه مشاهده کرد که نشانه‌ای مهم و آشکار از وجود روحیه توحیدی و اسلامی در جامعه است. پس از امت سازی هم نوبت تمدن سازی خواهد بود.
تدابیر مقام معظم رهبری برای رسیدن به این اهداف
رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم، بر استفاده از فرصت‌ها تأکید دارند. ایران با داشتن یک درصد جمعیت جهان و هفت درصد منابع طبیعی، بسیار ثروتمند است که باید از این ظرفیت طبیعی و انسانی استفاده کند. در گام بعدی، امام خامنه‌ای تأکید دارند که باید تهدیدها را به فرصت تبدیل نمود، مثل اینکه باید تهدید تحریم را به فرصت اعتماد به نفس ملی و ابتکار و تولید تبدیل کنیم. در صورتی که تهدیدها قابل تبدیل به فرصت نباشند، باید خنثی و ریشه کن شوند. همانطور که رژیم پهلوی به عنوان یک تهدید ریشه‌کن شد. در مواقعی که نمیتوان یا نمی‌شود تهدیدها را ریشه‌کن کرد، باید آنها را کاهش داد. حضور مستشاری ایران در سوریه برای کاهش تهدیدات خارجی مانند داعش، نمونه‌ای از این سیاست است.
نقد به ساختارهای بین‌المللی و لزوم تغییر
رهبر معظم انقلاب به ظلم و فساد موجود در ساختارهای بین‌المللی اشاره دارند. به عنوان مثال، ساختار سازمان ملل به دلیل سلطه‌گری چند کشور بزرگ و برخوردار بودن آنها از امتیاز ظالمانه وتو، بر اساس عدالت و توحید نیست. ایشان معتقدند که در چنین سیستمی، باید از ظرفیت‌های آن برای کاهش تهدیدها و نیز ایجاد فرصت‌ها استفاده کرد اما باید درصدد تغییر ساختار آن نیز باشیم تا عدالت محقق شود. لذا در چنین مواردی راه حل، ترک سازمان ملل نیست. پس راهکارهاشد: استفاده از ظرفیت‌ها و فرصت‌ها، تبدیل تهدیدها به فرصت‌ها، ریشه‌کن کردن تهدیدات و کاهش تهدیدها تا سرانجام شاهد ظهور خورشید ولایت عظما حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف باشیم.
نظر شما