تقدیم بسیاری از اشیا و آثار هنری ارزشمند از سوی زائران و مجاوران بارگاه مطهر امام رضا(ع) در دوره‌های مختلف تاریخی، نشان از عشق و محبت آنان به ساحت قدسی امام هشتم(ع) و خورشید تابناک هدایت و رستگاری دارد. وجود قرآن‌ها و مصحف‌های دستنویس، انواع سکه و مسکوکات، ظروف، فرش‌ها، پارچه‌های گرانبها، تابلو نقاشی‌های ارزشمند و... همه به نوعی مبین نهایت خلوص و ارادت صاحبان آن‌ها در تقدیم این آثار گرانقدر به این آستان مبارک است.
اما آنچه سبب پرداختن به این موضوع شده، مرمت و بازسازی یکی از این آثار هنری نفیس موجود در اداره ذخایر و نفایس اداره کل نذورات آستان قدس رضوی با عنوان «تابلو نقاشی زیارت» بوده که در این زمینه می‌توانید بخش‌هایی از سخنان سیدمحمد بهروز، کارشناس و مرمت‌کار این اداره را در گپ‌وگفت دوستانه با خبرنگار روزنامه قدس دنبال کنید. وی دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد مرمت آثار بوده و ۳۵ سال سابقه خدمت در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و خزانه‌داری حرم مطهررضوی را دارد.
همه چیز درباره «تابلو نقاشی زیارت»
در بخش مخزن اداره ذخایر و نفایس اداره کل نذورات آستان قدس رضوی تعداد زیادی نقاشی وجود دارد که این تابلو زیبا با عنوان «تابلو نقاشی زیارت» یکی از آن‌هاست.
این تابلو نقاشی زیبا اثر شخصی به نام «دوست علی معبر» بوده که یک زن و مرد روستایی را در حال عبور از زمین‌های کشاورزی برای رفتن به زیارت در صبحگاه و در زمان فلق (سرخی پس از سحرگاهان) نشان می‌دهد در حالی که درهمین اثر و در فاصله نزدیک نیز زیارتگاهی با گلدسته‌های آن نمایان است.
این تابلو اثر استاد معبر، با تکنیک رنگ روغن و به سبک رئالیسم روی بوم امولسیونی در ابعاد ۵۰×۷۰ اجرا شده است. در توضیح بیشتر به منظور معرفی بهتر این اثر باید گفت سبک رئالیسم یا واقع‌گرایانه یک حرکت هنری است که در دهه ۱۸۴۸ میلادی در فرانسه ظهور کرد.
نقاشی رئالیسم، سبکی هنری است که هنرمندان را به سفری برای بازنمایی دقیق و بی‌طرفانه دنیای واقعی دعوت می‌کند. برخلاف بسیاری از سبک‌های دیگر که بر تخیل، اغراق و... تأکید دارند، سبک رئالیسم بر ثبت جزئیات و ماهیت اشیا و صحنه‌های واقعی تمرکز دارد. این تابلونقاشی نیز بر این اساس شکل گرفته است و یکی از شئون معنوی در زندگی مردم که رفتن به زیارت است را بدون اغراق و به شکل عادی نمایش می‌دهد.
این هنرمند بر اساس آیات و روایات متعدد که زمان‌های پیش از طلوع و پیش از مغرب را بسیار مهم دانسته و مورد تأکید قرار داده مانند آیات آخر سوره مبارکه «ق»، آیه «سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّکَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا»، سوره مبارکه تکویر و آیه «وَالصُّبْحِ إِذَا تَنَفَّسَ» و... این اثر زیبا را طراحی کرده است.
به هر تقدیر با آنکه رنگ‌های به‌کار رفته در این اثر هنری زمان پیش از طلوع را نشان می‌دهد حتی اگر زمان غروب هم منظور استاد نقاش بوده باشد، باز هم بهترین انتخاب برای نشان دادن زمان در این سفر معنوی بوده، زیرا هر دو زمان یاد شده، فضیلت بیشتری دارد و بر استجابت دعا تأکید شده است. ضمن اینکه انتخاب زمین‌های کشاورزی هم در این زمان و ساعات بیان شده و به خاطر شبنم صبحگاهی با طراوت‌تر و جذاب‌تر بوده و به کیفیت و جلوه بصری اثر نیز می‌افزاید.
در این تابلو نقاشی بسیار زیبا، مردی را می‌بینیم که پیاده می‌رود که این خود تأکیدی بر مقام معنوی و قداست مکانی دارد که فرد به سمت آن مشرف می‌شود؛ همچنین برای ادای احترام به مقام زن، زن سوار بر مرکبی بوده و مرد، پشت سر او در حالی که چوبدستی خود را از پشت سر میان آرنج خود گرفته، در حرکت است و در کمال آرامش درونی این مسیر معنوی زیارت را می‌پیماید.
مراحل مرمت این اثر هنری
این تابلونقاشی ارزشمند، علاوه بر اینکه آلاینده‌های جوی مانند دوده و گرد و غبار ظاهر آن را کدر کرده بود، به خاطر نوع تکیه‌گاه امولسیون و زیرسازی ضعیف که تنها از چسب سریش در آن استفاده شده بود و همچنین بر اثر استفاده بیش از اندازه روغن در ترکیب رنگ، دچار ریختگی، ترک و طبله فراوان شده بود که تقریباً تمام تابلو را دربرگرفته بود.
قاب تابلو هم علاوه بر چرکی‌های بیان شده، در محل اتصالات مربوط نیز تاب برداشته، اختلاف سطح پیدا کرده و از هم فاصله گرفته بود، علاوه بر آن با چسب فراوان بتونه شده که این موضوع، ظاهر آن را بدنما و بدجلوه کرده بود.
از دیگر موارد معیوب در این اثر هنری، وجود چندین وصله بزرگ و کوچک در پشت تابلو و در قسمت پایین بود که از انواع پارچه‌های نامرتب برای وصله در آن استفاده شده و به صورت نامنظم به پشت تابلو چسبیده شده بودند.
برای مرمت این اثر هنری، ابتدا تابلو مربوط از قاب چوبی جدا و به دلیل سستی تکیه‌گاه و سطح رنگ، محل طبله‌ها و لایه رنگ با کاغذ ژاپنی و ژلاتینی رقیق، تثبیت شد. سپس مرحله تمیزکاری سطح تابلو با فنون و روش‌های خاص خود انجام گرفت.
در مرحله بعد، تعدادی وصله بزرگ که در پشت تابلو چسبانده شده بودند، به خاطر ضعف تکیه‌گاه و شکنندگی لایه رنگ برداشته نشدند، اما وصله‌های کوچک با احتیاط از پشت تابلو جدا شدند، همچنین دو عدد برچسب شماره‌دار روی قاب تابلو نیز برداشته شدند.
هدف از انجام این مراحل و اقدامات بیان شده، حفظ و حراست از آثار ارزشمند موجود در اداره ذخایر و نفایس حرم مطهر رضوی بوده که در سال‌ها و ادوار گوناگون توسط ارادتمندان و محبان بارگاه مطهر امام هشتم(ع) و از روی صدق و اخلاص به این آستان مقدس تقدیم شده‌اند.
نظر شما