کارگروه، ستاد احیا، بودجه و ردیف مستقل و واژه‌هایی از این قبیل اگرچه طی سال‌های گذشته فراوان برای دریاچه ارومیه به کار رفته؛ اما درحقیقت و طبق آنچه در رسانه‌ها مطرح می‌شود، حال این دریاچه چندان مساعد نیست به طوری که در آخرین روایت از سوی مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی، وسعت این دریاچه در یک سال گذشته ۲۱۰ کیلومتر کاهش یافته است.
به گفته دستگاهی، وسعت دریاچه ارومیه در ۱۵ فروردین سال جاری هزار و ۱۴۰ کیلومتر بوده و نسبت به مدت مشابه سال گذشته که هزار و ۳۵۰ کیلومتر وسعت داشته، ۲۱۰ کیلومتر کاهش را نشان می‌دهد.وی با اشاره به اینکه در صورت کاهش بارش‌ها در ماه‌های آتی وضعیت دریاچه ارومیه همچنان با مشکل مواجه خواهد بود، سطح تراز دریاچه ارومیه را نیز کاهشی و ۱۲۷۰/۲۸ متر اعلام کرده است. این کاهش ۲۱۰کیلومتری در حالی مطرح می‌شود که رحمانی، استاندار آذربایجان‌غربی و دبیر کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه معتقد است هر ساعت و دقیقه‌ای را باید برای احیای این دریاچه مغتنم شمرد و از همه ظرفیت‌های علمی در این راستا بهره برد. بر اساس بررسی‌های انجام شده سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد به حساب می‌آید که شامل کاهش ۱۸درصدی بارش و افزایش ۱/۵ درجه‌ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلندمدت است و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد بوده که شامل توسعه کشاورزی، ساخت سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی است.
ریزگردهای نمکی
رئیس مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی نیز با تأیید این مطلب اذعان می‌کند ما عادت کرده‌ایم در بررسی چالش‌ها نقش خطاهای انسانی و مدیریتی را نادیده گرفته و سهم عوامل طبیعی را پررنگ جلوه دهیم.
حسین دهقانی سانیج در ادامه گفت‌وگو با خبرنگار قدس می‌افزاید: اگرچه بحث تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها در کاهش وسعت دریاچه ارومیه مؤثر هستند؛ اما آنچه در این زمینه نقش مهم‌تری را ایفا می‌کند مدیریت آب است به این معنا که وقتی سدی را می‌سازیم، باید آب به اندازه کافی پشت آن سد وجود داشته باشد تا در زمان‌های کم بارش از این ذخیره استفاده شود و معیشت افرادی که به مدیران وزارت نیرو برای مدیریت آب اعتماد کرده‌اند، خدشه‌دار نشود.
وی با بیان اینکه خشک شدن دریاچه ارومیه در حوزه‌های مختلف زیست محیطی و انسانی چالش‌های گوناگونی را به دنبال خواهد داشت که از جمله آن‌ها می‌توان به ریزگردهای نمکی اشاره کرد که ممکن است منطقه را در بر بگیرد، می‌گوید: خشک شدن دریاچه صرفاً به مسئله خشکی ختم نخواهد شد؛ زیرا در اطراف دریاچه ارومیه شاهد فعالیت‌های کشاورزی هستیم و در مناطق نزدیک به بدنه دریاچه مشهود است که کیفیت آب‌ها به دلیل برداشت آب به سمت شور شدن حرکت کرده و از این رو به طور غیر مستقیم کمک می‌کند نمک‌ها حرکت کنند و به بدنه دریاچه ارومیه وارد شوند.
حسابداری آب
عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی به مسئله حسابداری آب اشاره داشته و تصریح می‌کند: یکی از مواردی که در حوزه مطالعات دریاچه ارومیه رخ داده، موضوع حسابداری آب بود که مورد بی‌تفاوتی قرار گرفت و سعی نشد از تجربه حسابداری آب به نحو احسن نه تنها در دریاچه ارومیه بلکه در تمام کشور استفاده شود.
دهقانی ادامه می دهد: مطالعات حسابداری آب به طور شفاف نشان داد صرفه‌جویی چطور می‌تواند رخ دهد و اختلاف میان صرفه‌جویی و برداشت آب چگونه است و تا زمانی که مدیران صاحب‌تصمیم، ادبیات حسابداری آب را درباره دریاچه ارومیه مورد استفاده و بهره‌برداری قرار ندهند، بعید است انتظار بهبود وضعیت این دریاچه را داشته باشیم.
وی می‌افزاید: طبق محاسبات حسابداری آب، بیلان ورودی آب به دریاچه و میزان برداشت از آن برای مصارفی نظیر کشاورزی با هم اختلاف زیادی دارند که تداوم این موضوع به نفع این دریاچه نیست و به نوعی دریاچه دچار پیش‌مصرفی شده که این برداشت بی‌رویه می‌تواند به مواردی نظیر الگوی کشت نادرست باغ‌های سیب، زراعت چغندر قند و کشت یونجه مرتبط باشد. از این رو باید اصلاحاتی در این زمینه صورت بگیرد که می‌تواند معنی آن جایگزینی کشت و یا حذف برخی الگوکشت‌ها در منطقه و همچنین کاهش سطح زیرکشت باشد. عضو هیئت علمی مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی با بیان اینکه وقتی بیلان آب به درستی بسته نمی‌شود سبب می‌شود آب پشت سد کاهش پیدا کرده و به جای اینکه عنوان شود دانش کافی برای مدیریت آب نداریم، همه تقصیرها را گردن تغییر اقلیم و کاهش بارندگی‌ها می‌اندازیم، خاطرنشان می‌کند: پرسش این است اگر این کاهش بارندگی تداوم داشته باشد باید شاهد کاهش بیشتر وسعت این دریاچه باشیم به عبارتی باید سیاست‌ها و برنامه‌ها را به گونه‌ای طراحی کنیم که پاسخگوی تغییر اقلیمی باشد و بازنگری اساسی در این باره نیاز است.
ضرورت تغییر رفتار کاری
این کارشناس حوزه آب ادامه می‌دهد: البته همه جوانب اجرای حسابداری آب صرفاً به موضوع کشاورزی بر نمی‌گردد و از طرفی متخصصان آب شاید نتوانند در زمینه احیای دریاچه ارومیه به تنهایی مؤثر باشند و نیاز است متخصصان غیر آب نظیر متخصصان الگوی کشت مثل متخصصان اقتصاد و صنعت ورود پیدا کرده و به طور هم‌افزا به احیای این دریاچه کمک کنند. همچنین نیاز است بخش‌های مختلف نظیر بخش پژوهش و دانشگاهی کشور، وزارت صمت و حتی وزارت خارجه برای مدیریت صادرات محصولات کشت شده در مجاورت این دریاچه ورود پیدا کنند و یک هم‌افزایی برای احیای این دریاچه در شرایط فعلی لازم است.
دهقانی ادامه می‌دهد: نکته مهمی که در حوزه آب وجود دارد و کمتر به آن توجه می‌شود این است که در این مواقع نخستین اشاره به سوی کشاورزان است و خیلی راحت بیان می‌شود حوزه کشاورزی مصرف آب را کاهش دهد که در صورت رخ دادن این موضوع باید معیشت جایگزین برای آن‌ها مشخص شود که می‌تواند از جنس صنعت باشد و یا اینکه مثلاً برخی سطوح زیرکشت را کاهش دهیم و در مقابل میزان درآمد را از سطوح زیرکشت با تکمیل زنجیره ارزش افزایش دهیم.
وی با بیان اینکه در مورد بودجه این دریاچه نیز بزرگنمایی صورت می‌گیرد و آنچه عنوان می‌شود با آنچه واقعاً تخصیص پیدا می‌کند اختلاف معناداری دارد، اظهار می‌کند: از طرفی همین بودجه‌ای که تخصیص می‌یابد نیز با این ادبیات که سدها و چاه‌ها آب لازم را دارند خرج می‌شود به عبارتی رفتار کاری درباره این دریاچه با ۲۰ سال پیش تفاوتی نکرده از این رو باید رویکردهای جدید در قبال مهندسی و حسابداری آب در قبال این دریاچه باز تعریف و اجرا شود. دهقانی از وضعیت پهنه‌های آبی در سطح کشور اظهار نگرانی کرده و مشهود شدن وضعیت سدها را نیز به نوعی گواهی بر این مسئله می‌داند و می‌افزاید: آماری که به تازگی شرکت مدیریت منابع آب وزارت نیرو اعلام کرده به نوعی مؤید این مسئله است به طوری که در سال ۱۴۰۰، حدود ۴۱۰مورد از حوزه‌های مطالعاتی از لحاظ منابع آبی در شرایط بحرانی و محدودیت مواجه بودند و این آمار در حال حاضر به ۴۲۲ مورد رسیده و پیش‌بینی می‌شود این آمار سرعت بیشتری خواهد گرفت.
سرمایه‌گذاری پهنه‌های آبی برای تولید
رئیس مؤسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی در مورد تحقق شعار سال در حوزه سرمایه‌گذاری در پهنه‌های آبی نیز می‌گوید: کشور از دانش‌هایی برخوردار است که در راستای استفاده و بهره‌برداری از آن‌ها اقدام نمی‌کند؛ برای مثال همه دنیا شاخص‌های توسعه پایدار را قبول دارند و برای اجرای آن‌ها تلاش می‌کنند به عبارتی در راستای تحقق شعار سرمایه‌گذاری برای تولید، باید همه شاخص‌ها مثلاً در زمینه پهنه‌های آبی نظیر اقلیم و سازگاری با آن، پایداری تالاب‌ها و چاه‌ها و آب‌های زیرزمینی، واکاوی الگوی کشت و... لحاظ شود به عبارتی شاه‌کلید سخن رهبر معظم انقلاب در زمینه تولید این است که باید مسیرها و روش‌های اشتباهی که در حوزه تولید طی سال‌های گذشته مورد استفاده قرار می‌گرفتند، تغییر پیدا کرده و مبتنی بر شاخص‌های پایدار باز تعریف شوند.
نظر شما