تاریخ، منبع صادقی است که برای ما پیش از آنکه روزگار ادبمان کند، آموزش‌های بسیاری دارد. آموزه‌هایی که اگر از آن‌ها عبرت بگیریم، می‌توانیم از تکرار وقایع تلخ جلوگیری کرده و خود به عبرتی برای آیندگان تبدیل نشویم. عبرتی که امام علی(ع) درباره آن این‌گونه سخن گفته‌اند: «باقی‌ماندگان می‌توانند از گذشتگان عبرت آموزند». (غررالحکم، ۳۴۲۵) از این منظر تاریخ اسلام برای ما مسلمانان تنها میراثی برای آشنایی با ائمه اطهار(ع) و شخصیت‌های اسلامی نیست که منبعی برای آموزش و راهنمایی است. منبعی که رهبر معظم انقلاب در بیانات خود، بسیار به آن ارجاع داده و در اهمیت درس گرفتن از آموزه‌های آن سخن گفته‌اند. یکی از وقایع تاریخی که ایشان در سخنرانی‌های متعددی به آموزه‌های آن برای امروز ما پرداخته اند، واقعه جنگ احد است.
این جنگ در سال سوم هجری میان پیامبر خدا(ص) و مشرکان مکه درگرفت. جنگی که هر چند مسلمانان در ابتدا پیروز میدانش بودند اما در ادامه شکست سختی خورده و خسارت‌های سنگینی به آنان وارد شد. در این جنگ ۷۰ نفر از مسلمانان از جمله عموی پیامبر، حمزه(ع) شهید شدند. شهادت حمزه سیدالشهدا پیامبر(ص) را به‌شدت اندوهگین کرد. آمده است زمانی که مسلمانان به دفن شهدای احد پرداختند، پیامبر(ص) بر پیکر یک یک آن‌ها که شمارشان ۷۰ تن یا بیشتر بود، نماز خواند و هر بار می‌فرمود پیکر حمزه را نیز در کنار شهیدی دیگر گذاشته و بدین گونه بر پیکر حمزه هفتاد و اندی بار نماز گزارد. (سیره نبوی، ج ۲، ص ۹۷) در منابع به چندین آیه از قرآن مجید که در شأن غزوه احد نازل شده، به‌ویژه آیات ۱۲۱ تا ۱۷۱ سوره آل‌عمران اشاره شده است. همچنین احادیثی از پیامبر(ص) در این باره نقل شده است. پیامبر(ص) پس از آن نیز گاهی به زیارت مزار شهدای احد می‌رفت و از آن پس نیز کسانی که به مدینه می‌رفتند زیارت احد را از دست نمی‌دادند. (ویکی شیعه، مدخل غزوه احد)
رسانه KHAMENEI.IR در گزارشی بیانات رهبر معظم انقلاب درباره درس‌های جنگ اُحد را مرور کرده است. در ادامه برخی از بیانات ایشان را که در این گزارش آمده است، با هم مرور می‌کنیم.
حادثه کوتاه مدت با درس‌های بزرگ
رهبر معظم انقلاب واقعه احد را درسی برای همیشه و همه دوران‌ها می‌دانند و در این‌باره می‌فرمایند: «اگرچه جنگ اُحد در مقیاس مسائل تاریخی و جهانی و مسائل جامعه، یک حادثه کوتاه‌مدت و کوچک است، اما درسی که قرآن در باب جنگ اُحد به ما داد، درس بزرگی است و متعلق به همیشه است. ۲۳/۵/۱۳۷۰ [خدای متعال در باب جنگ اُحد] دو جور سنت‌ها را بیان می‌کند: سنت پیروزی، سنت شکست... ت. ببینید، [باید] یک نگاه‌های علمیِ جامعه‌شناسی روی این تعبیرات قرآنی انجام بگیرد؛ اینکه چطور می‌شود یک کشوری، یکی دولتی، یک حکومتی پیشرفت کند، چطور می‌شود متوقف بشود و چطور می‌شود سقوط کند». (بیانات در دیدار رئیس و مسئولان قوه قضائیه ۷/۴/۱۴۰۱)
خطاهای گذشته موجب عدم موفقیت در آینده می‌شوند
ایشان در برخی از بیانات خود به عوامل شکست مسلمانان در این جنگ پرداخته‌اند. عواملی که امروز هم می‌تواند پیروزهای ما را تهدید کند. «در جنگ اُحد، به خاطر کوتاهی و تقصیر جمعی از مسلمین، پیروزی اولیه تبدیل به شکست شد ۲۸/۱۰/۱۳۷۵ و آن خسارت بزرگ را به جبهه حق وارد کردند. ۲۶/۰۵/۱۴۰۲ در سوره آل‌عمران، شاید ۱۲-۱۰ آیه و یا بیشتر، راجع به همین قضیه شکست است. چون مسلمانان از نظر روحی به‌شدت متلاطم و ناآرام بودند و این شکست برایشان خیلی سنگین تمام شده بود، آیات قرآن، هم آرامششان می‌داد، هم هدایتشان می‌کرد و هم به آن‌ها تفهیم می‌نمود که چه شد شما این شکست را متحمل شدید و این حادثه از کجا آمد». ۲۸/۱۰/۱۳۷۵
«قرآن می‌گوید آن کسانی که موجب این حادثه شدند، اِنَّمَا استَزَلَّهُمُ الشَّیطانُ بِبَعضِ ما کَسَبوا؛ ۱۲/۴/۱۳۹۵ شیطان این‌ها را به کمک کارهایی که قبلاً کرده بودند، به لغزش وادار کرد. ۲۸/۱۰/۱۳۷۵ مشکل مالِ قبل بود؛ رفتارشان با خودشان رفتار خوبی نبوده، اثرش در جبهه، در آن منطقه حساس، در آن پیچ حساس ظاهر می‌شود. ۲۶/۵/۱۴۰۲ اگر خطا بکنیم، اثرش را در لحظه خطر در صف مقدم فوراً می‌بینیم. ۲۶/۵/۱۴۰۲ دل دادن به شهوات و هواهای نفسانی اثرش را این‌طور جاها ظاهر می‌کند. ۱۷/۷/۱۳۸۴ گناهان در زندگی انسان، علاوه بر این جنبه معنوی، عدم موفقیت‌هایی را نیز به بار می‌آورند. ۲۸/۱۰/۱۳۷۵ یعنی گناهان قبلی، اثرش را در جبهه ظاهر می‌کند». ۲۸/۱۰/۱۳۷۵
عصیانی که مسلمانان را شکست داد
«[در جنگ اُحد] یکی از عواملی که موجب شکست شد قضیه عصیان، یعنی اطاعت نکردن بود؛ یک کلمه پیغمبر(ص) را اطاعت نکردند، یک فاجعه به وجود آمد. ۲۰/۶/۱۳۷۳ جامعه ما، نه امروز بلکه از بعد از پیروزی انقلاب، در همان وضعیت است. پیروزیِ مرحله‌ای انجام گرفته است. ما مأموریم بر اینکه ثغره و شکاف و کمینگاه را حراست و محافظت بکنیم. ۲۳/۵/۱۳۷۰ هر کس در هر میدان و در هر مقام، باید از آن که شایسته اطاعت است، اطاعت کند. سرپیچی و نافرمانی و «به ما ربطی ندارد» و این حرف‌ها نیست... ت. در دوران جمهوری اسلامی، هر جا عدم اطاعت مشاهده شد، فاجعه به وجود آمد؛ هر جا اطاعت بود، کار به رشد و صلاح و خیر انجامید». ۲۰/۶/۱۳۷۳
غفلت کنیم، دشمن ما را دور خواهد زد
«[از دیگر عوامل شکست در جنگ اُحد این است که] اگر غفلت کردیم، دشمن ما را دُور خواهد زد و ضایعه خواهد آفرید. ۲۳/۵/۱۳۷۰ [در جنگ اُحد] خود پیغمبر(ص) هم در میدان است، مسلمان‌ها هم پیروز می‌شوند اما یک غفلت موجب می‌شود که این پیروزی تبدیل بشود به شکست. ۸/۸/۱۳۹۸ از اول انقلاب تا حالا نگاه کنید، هر جا دُور خوردیم، بر اثر چنین غفلتی بوده است. اگر بگردیم، غفلت را پیدا می‌کنیم. ۲۳/۵/۱۳۷۰ به پیروزی‌ها نباید غره شد؛ پیروزی‌ها باارزش است، جای خوشحالی هم دارد اما به پیروزی نباید غره شد. خیلی‌ها هستند که اول پیروزی بدست می‌آورند ولی بعد از آنکه این پیروزی بدست آمد، به خاطر یک عاملی دچار مشکلی می‌شوند. ۸/۸/۱۳۹۸ اگر انسان بخواهد ضربه نخورد، باید نقش دشمن را ببیند. یکی از لوازم توجه و ملاحظه برای ضربه نخوردن، دیدن دشمنی است که می‌خواهد به ما ضربه بزند؛ از این ما را نباید غافل کنند». ۲/۷/۱۳۸۸
«در جنگ اُحد مسلمان‌ها پیروز شده بودند منتها غفلت یا خیانت یا دنیاطلبی و کوته‌بینی یک عده معدودی، همان پیروزی را تبدیل کرد به شکست. ۱۲/۴/۱۳۹۵ قرآن میفرماید: وَ لَقَد صَدَقَکُمُ اللّهُ وَعدَه؛ خدا وعده خودش را با شما عمل کرد ــ ما وعده کرده بودیم که اگر در راه خدا جهاد کنید، شما را پیروز می‌کنیم؛ ما وعده‌مان را عمل کردیم ــ اِذ تَحُسّونَهُم بِاِذنِه؛ شماها توانستید این‌ها را زیر فشار قرار بدهید و از پا دربیاورید باذن‌اللّه؛ اولش توانستید. خب پس اینجا خدا کار خودش را کرد؛ خدا وعده‌ای را که به شما داده بود عمل کرد، منتها بعد شما چکار کردید؟» ۷/۴/۱۴۰۱
درس جنگ اُحد برای امروز
رهبر معظم انقلاب در بخشی از بیانات خود به درس‌های این واقعه برای امروز ما پرداخته و آن‌ها را شرح داده‌اند.
«کارهای خوب، کارهای بزرگ، فقط با انگیزه‌های ممتاز و ازاعماقِ‌دل‌برآمده انجام می‌گیرد... د. و اسلام و تاریخ اسلام و وجود مقدس خاتم‌الانبیا(ص) در تقویت این انگیزه و شناخت مواقع وجود این انگیزه و بهره‌برداری از آن به نفع اهداف و آرمان‌ها، غوغایی کردند... یک نمونه آن [جنگ اُحد است] ۲۳/۴/۱۳۸۹ رسول گرامی اسلام(ص) از حادثه‌ای مثل جنگ اُحد و شکستی که برای مسلمین در آن حادثه به وجود آمد، به عنوان یک درس و یک پله‌ای به سوی تکامل استفاده کرد. ۲۶/۳/۱۳۶۸ [ماجرای جنگ اُحد] فقط تاریخ نیست، خاطره نیست؛ این‌ها درس است. می‌خواهند من و شما این حقایق را به یاد داشته باشیم و این‌ها را در زندگی‌مان اِعمال کنیم. ۲۳/۴/۱۳۸۹ وقتی... شما از یک طرف به خدا توکل کردید، از خدای متعال استمداد کردید، خدا را حاضر و ناظر دانستید، خدا را صاحب کار خودتان دانستید و از طرف دیگر همه نیرویتان را پای کار آوردید، این می‌شود همان شکل درست. ۲۳/۴/۱۳۸۹ اولش گفتند «قالوا حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل» بعد رفتند «فَانقَلَبوا بِنِعمَةٍ مِنَ اللّهِ وَ فَضلٍ» و برگشتند، هم غنیمت آوردند، هم شکست دادند دشمن را، هم غنیمت گرفتند و سرافراز برگشتند؛ این منطق اسلام است». ۱۹/۱۱/۱۳۹۷
غرور در موفقیت‌ها و انفعال در شکست، سم است
امروز هم ممکن است بعضی‌ها بیایند بین ما شایعه درست کنند که مثلاً «فلان دولت، فلان گروه، فلان ابرقدرت، فلان مجموعه دارند علیه شما توطئه می‌کنند، خلاصه بیچاره شدید» و مانند این‌ها؛ اینجا هم همان است: فَزادَهُم ایمانًا وَ قالوا حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل. ۲۵/۱/۱۴۰۰ جبهه مقاومت نه از پیروزی‌ها مغرور باید بشود، نه از شکست‌ها مأیوس باید بشود... انفعال از مؤمن نباید سر بزند. خطر انفعال گاهی از خود حادثه بیشتر است. انفعال یعنی اینکه انسان نگاه کند و به این احساس برسد که هیچ کاری نمی‌تواند بکند، پس تسلیم بشود! این انفعال است. پس در پیشرفت‌ها و موفقیت‌ها «غرور» سم است؛ در ناکامی‌ها و مشکلات «انفعال» زهر است؛ باید مراقب این دو باشیم. ۲۱/۹/۱۴۰۳
در میدان نبردیم
«البتّه «حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل» با نشستن گوشه خانه جور درنمی‌آید؛ بایستی آمد وسط میدان، کمااینکه آن‌ها رفتند وسط میدان. درس این است: بروید وسط میدان، کاری را که لازم است انجام بدهید و بگویید «حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل». ۲۵/۱/۱۴۰۰ صِرف اینکه آدم بنشیند بگوید ما از دشمن می‌ترسیم، صد بار «حسبنا اللّه» [هم بگوید] کافی نیست... ت. اینکه می‌گویند پناه ببرید به «حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل» یعنی آنچنان که آن مسلمان صدر اسلام پناه برد به «حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل»؛ اولاً در دل خود معتقد شد به اینکه وقتی که با خداست، وقتی در راه خداست، خدا برای کمک به او کافی است و بر طبق این اعتقاد عمل هم کرد: پا شد با همان حال زخمی، راه افتاد به طرف جنگ». ۲۴/۱/۱۳۹۳
«ما امروز در یک میدانِ نبردیم؛ هر کاری که به تقویت این نظام و تقویت اسلام منتهی می‌شود، اگر از ما سر بزند، در واقع داریم یک ضربه به دشمن می‌زنیم. اینجاست که آدم می‌گوید «حَسبُنَا اللّهُ وَ نِعمَ الوَکیل». پاسخ خدا هم این است که «فَانقَلَبوا بِنِعمَةٍ مِنَ اللهِ وَ فَضلٍ لَم یَمسَسهُم سوءٌ وَ اتَّبَعوا رِضوانَ اللهِ وَ اللهُ ذو فَضلٍ عَظیم». ۱۹/۴/۱۱۳۷۹ عزیزان من! همه دوران زندگی ما جنگ اُحد است. اگر خوب حرکت کردیم، دشمن شکست خواهد خورد». ۱۷/۲/۱۳۷۶
خبرنگار: آزاده خلیلی
نظر شما