حوالی امروز: ماجرا فقط به «مرا دنبال کنید» و جمع کردن کیلوکیلو «دنبال‌کننده»، سلبریتی شدن، بلاگری، کسب درآمد از مجازی و... ختم نمی‌شود! این‌ها لایه رویی و بالایی ماجرا هستند. «فالو» کردن دیگران و جمع کردن «فالوئر» در اینستاگرام ابعاد و زوایای دیگری هم دارد. وقتی شما طبق معمول و عادت روزانه وارد اینستاگرام می‌شوید، از این صفحه و به آن صفحه می‌روید و مشتاقانه کسی و چیزی را که پسندیده‌اید، دنبال می‌کنید، ممکن است از این ماجرا غافل باشید که این رسانه اجتماعی فقط امکان حضور، فعالیت و دنبال کردن دیگران را برای شما فراهم نکرده است. پابه‌پای شما و امثال شما که میل وافری به اشتراک گذاشتن تصاویر و ویدئو از زندگی شخصیتان دارید و عشق دنبال کردن دیگران هستید، عده زیادی هم هستند که دنبال «پیرو» می‌گردند تا گروه و فرقه خاص و طرفدارخودشان را راه بیندازند.

دنبالم بیا!
لایه دیگر ماجرا که گفتیم، همین فرقه‌سازی ‌و فرقه‌گرایی نوین و مجازی است. فرقه‌گرایی البته رگ و ریشه‌ای قدیمی‌تر از اینستاگرام و این حرف‌ها دارد. سرِاصلی ماجرا هم به ذات انسان‌ها برمی‌گردد که از دیرباز بعضی‌هایشان گرایش شدیدی به فرقه‌ها داشتند. تاریخ زندگی ما هم، جای‌جایش مملو از حضور فرقه‌هاست. حالا به نظر می‌رسد اینستاگرام فرصت و امکانی طلایی را در اختیار فرقه‌گرایان عصر دیجیتال گذاشته که در این فضا نیز، همان راهی را بروند که چند هزار سال است دارند می‌روند! «ترجمان» چند سال پیش در پرونده‌ای که برای فرقه‌گرایی منتشر کرد، درباره، مربی و مرشدهای خودخوانده فضای مجازی نوشت: «خیلی از آن‌ها گمان می‌کنند، جوری از واقعیات دنیا و جامعه باخبرند که دیگران نیستند! بعضی‌هایشان هم خیلی محکم ادعا می‌کنند راه نجات بشر را کشف کرده‌اند. مربی‌ها و مرشدهای خودخوانده‌ای که در شبکه‌های اجتماعی حرف می‌زنند، مخاطبان و پیروانی برای خودشان دست و پا می‌کنند و یا کسب‌وکاری راه می‌اندازند. از یک نگاه، این رفتارها بی‌شباهت به آنچه در فرقه‌ها انجام می‌شود نیست، اما از سوی دیگر شبکه‌های اجتماعی، برای همیشه، قواعد فرقه‌گرایی را تغییر داده‌اند.

«پیرو» یا دنبال‌کننده؟
نخستین‌بار که یک زبان‌شناس آمریکایی به نام «آماندا مونتل» برنامه اینستاگرام را نصب کرد، بلافاصله یک کلمه توجهش را جلب کرد: «فالوئر»! مونتل به یاد می‌آورد که همان لحظه از دوستانش پرسید: «این برنامه را برای فرقه‌ها ساخته‌اند؟ حالا با وجود اینستاگرام همه به فکر این نمی‌افتند که یک فرقه کوچک برای خودشان به راه بیندازند؟» مونتل پیش از این کلمه «فالوئر» را در خاطرات پدرش فراوان شنیده بود. پدر آماندا، وقتی چهارده ساله بود، بدون آنکه حق انتخاب داشته باشد، به اجتماعی فرقه‌گونه به نام «سینانون» پیوسته بود که در بیابان‌های اطراف سان‌فرانسیسکو زندگی می‌کردند. سینانون یکی از ده‌ها فرقه‌ای بود که در نیمه دوم قرن بیستم در آمریکا پدیدار شده بود. رهبر سینانون می‌گفت می‌خواهد یک جامعه ایده‌ال سوسیالیستی بسازد. اما در عمل، «فالوئر»هایش را وادار می‌کرد تا خانواده‌هایشان را رها و آیین‌های مصیبت‌بار فرقه را اجرا کنند. پدر آماندا، درنهایت از این فرقه گریخت. اما داستان‌هایی که از آن فرقه تعریف می‌کرد، جزو خاطرات پررنگ آماندا در دوران کودکی بود. با فراگیر شدن اینستاگرام، هزاران نفر بساط معنویت‌های جایگزینشان را آنجا پهن کردند. طالع‌بین‌ها، شمن‌ها، پیشگوها، معلم و مرشدهای خودیاری و متخصصان انرژی مثبت و منفی. همین حالا هم شما با یک جست‌وجوی ساده می‌توانید خیلی از آن‌ها و صفحاتشان را پیدا کنید.

به سوی ساحل خوشبختی
مونتل می‌گوید یک بار کلمه «تمرکز» را در اینستاگرام جست‌وجو کرده است. فهرستی از صفحه‌ها جلو چشمش قرار گرفته: «مربی تمرکز، کمپ تمرکز، کارگاه تمرکز و توجه، باشگاه متمرکزها و...». او اضافه می‌کند: «چند تا را باز کردم... بیشتر صفحه‌ها نوعی آلبوم تک‌نفره تکراری بود... عکس‌ها همه خیلی جدی، همه خیره به افق، همه غرق در اندیشه... انگار نوعی آیینِ پرستش در جریان بود و این مربیان تمرکز مثل نجات‌دهندگانی آمده بودند تا دست فالوئرهای گمگشته‌شان را بگیرند و به ساحل خوشبختی برسانند. البته در بیشتر صفحه‌ها، برای مشتاق‌ترها، راه‌هایی تعبیه شده بود (خرید اشیای مختلف، شرکت در کلاس‌های برخط و...) تا بیشتر و سریع‌تر پیشرفت کنند».
همین مشاهده‌ها سبب شد مونتل بعدها کتاب «فرقه‌گرا» را بنویسد. او در این کتاب توضیح می‌دهد که چطور «کلیشه‌های اندیشه‌خفه‌کن»، دوگانه‌سازی‌های «ما در برابر آن‌ها»، بیگانه‌هراسی، ارعاب‌افکنی و جعلیات که خصوصیات ویژه سخنرانی‌هایی بود که رهبران فرقه‌ها در دهه‌های گذشته برای پیروانشان ایراد می‌کردند، حالا به الگویی تبدیل شده است که بلاگرها، اینفلوئنسرها و حتی رهبران سیاسی در شبکه‌های اجتماعی از آن استفاده می‌کنند. هرکدام هم پول، شهرت و سود خاص خودشان را به جیب می‌زنند.
فرقه‌ها، پیش از آنکه به محفل و ابزارهایی هراس‌انگیز تبدیل شوند، در جوامع مختلف، عمدتاً انشعاب‌هایی مذهبی قلمداد می‌شدند که حاصل اختلاف‌نظرهایی بودند که در میان پیروان یک آیین به وجود
می‌آمد.
مونتل معتقد است فرقه‌های دیجیتال و امروزی به ترسناکی و تأثیرگذاری فرقه‌های سنتی دیروز نیستند. فرقه‌ها حالت سخت خود را از دست داده‌اند، اما دودی که از آن‌ها باقی مانده در جای‌جای جهان فرهنگی امروز استشمام می‌شود.
آشکارترین جلوه این حضور را می‌توان در تکثیر و رواج عناصر زبانی‌ای دانست که مشخصه زبان «فرقه‌گرا» هستند و در فضای مجازی به وفور دیده می‌شوند.