کسب‌وکار او از جنس پختن مربا و ترکیب سبزیجات مختلف برای درست کردن چاشنی و ترشی است. او امروز به مدد یک تلفن همراه و فضای مجازی هم مشتریان دائمی در شهر و استان خود دارد، هم در تکاپوی ثبت برند است و هم با رؤیای نه‌چندان دور صادرات به کشورهای همسایه و بازارهای اروپایی، کسب‌وکارش را توسعه می‌دهد.
این روایت گویای فقط یک نمونه از کسب‌وکارهای پرشمار خانگی در ایران است که از مساحت محدود خانه یا کارگاهی کوچک به کهکشان تولید و تجارت پیوند می‌خورد و یک ایده به ظاهر کوچک را به فرصتی بزرگ برای صاحب شغل، خانواده و حتی اقتصاد کشور تبدیل می‌کند.
سهم ۸۰درصدی زنان در مشاغل خانگی ایران
کسب‌وکارهای خانگی در ایران، فعالیت‌های اقتصادی کوچکی هستند که با تنوع بسیار زیاد و شگفت‌انگیز در خانه یا کارگاه‌های خانوادگی پا می‌گیرند و گستره وسیعی از تولید مواد غذایی و ارگانیک مانند عسل، ترشی، مربا، شیرینی‌های محلی و ادویه‌های خانگی گرفته تا صنایع‌دستی، اسباب‌بازی، چاپ، خیاطی و دوخت لباس‌های محلی، بسته‌بندی محصولات کشاورزی یا حتی حوزه خدمات مانند آموزش‌های آنلاین (کلاس‌های آشپزی، زبان و...)، سفارش الکترونیکی و فروش اینترنتی را دربرمی‌گیرد.
محبوبیت روزافزون این کسب‌وکارها در مؤلفه‌هایی همچون انعطاف‌پذیری و در دسترس بودن ریشه دارد. در اقتصادی که هزینه راه‌اندازی یک مغازه یا کارگاه با سرعتی بی‌ضابطه و فاقد منطق رو به رشد است، کسب‌وکار خانگی با سرمایه کم و بدون نیاز به اجاره، راهی برای خودکفایی است و به بیانی دیگر تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم را به سمت تولید خانگی سوق داده است؛ جایی که می‌توانند با فروش محصولاتشان، درآمد نسبتاً پایداری داشته باشند و حتی فراتر از این به‌گفته بسیاری از کارشناسان، سوپاپ اطمینانی برای اقتصاد خانوارها و کشور ایجاد کنند؛ چراکه وقتی فرصت‌های شغلی رسمی کم است، این کسب‌وکارها بخشی از شکاف موجود را پر می‌کنند.
مشاغل خانگی؛ بازوی حمایتی بازار رسمی کار
براساس آمار مختلف این حوزه، سهم مشاغل خانگی از تولید ناخالص داخلی در ایران تنها ۲/۲درصد و از کل اشتغال کشور ۳ تا ۴درصد است، حال آنکه این رقم در دیگر کشورها ۱۵ تا ۲۳درصد ارزیابی می‌شود. بنا بر آمار معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، زنان ۸۰درصد مشاغل خانگی را برعهده دارند و به‌ویژه پس از شیوع کرونا، افزایش بحران‌های اقتصادی و بی‌ثباتی شغلی سهم مشاغل خانگی رو به افزایش است.
معاون اشتغال وزارت کار هم در روزهای جاری به سهم ۵۷درصدی مشاغل غیررسمی در بازار اشتغال کشور اشاره کرده است. به گفته مالک حسینی این مشاغل در روستاها و مناطق حاشیه‌ای و عمدتاً به شکل خانوادگی فعال هستند و مزد کار را خانواده می‌برد. ازاین‌رو یکی از برنامه‌های جدی وزارت کار این است که با کاهش بازار کار غیررسمی حمایت بیشتری از بازار کار و نیروهای کار رسمی صورت گیرد و در پاسخ به این آمار کارشناسان بازار کار معتقدند توسعه مشاغل خانگی می‌تواند از سرعت رشد و گسترش مشاغل غیررسمی و کاذب بکاهد.
لازم به ذکر است برخی پیش‌بینی‌های غیررسمی از سوی فعالان بخش خصوصی و کارشناسان نشان می‌دهد اعمال حمایت‌های هدفمند از مشاغل خانگی بیش از ۵ میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد می‌کند که اگر این پیش‌بینی‌ها محقق شود، بخش زیادی از فشار وارد آمده بر بازار رسمی کار کشور کاسته می‌شود و سطح خودکفایی اقتصادی را ارتقا می‌دهد.
کارشناسان بازار کار همچنین بر این باورند چنین کسب‌وکارهایی باوجود زودبازده بودن، ناپایدارند و تحت تأثیر نوسان‌ها و شرایط اقتصادی و مسائل اقلیمی قرار می‌گیرند، حال آنکه برخی دیگر معتقدند مشاغل خانگی مصرف انرژی، هزینه‌های تولید و حتی حجم ترافیک را کاهش می‌دهد و از همین راهکار می‌توان برای تسریع در ورود زنان به بازار کار استفاده کرد.
ضعف سرمایه و بازاریابی؛ پاشنه آشیل مشاغل خانگی
امروز شکی نیست که کسب‌وکارهای خانگی و خانوادگی، ناجیان خاموش اقتصاد ایران هستند؛ چراکه در شرایط تورم، رکود اقتصادی و بیکاری با حداقل سرمایه و امکانات، به گسترش تولید محصولات محلی و حفظ فرهنگ و اقتصاد بومی کمک و به مثابه موتوری پنهان برای حرکت رو به جلو اقتصاد ایران فعالیت می‌کنند.
کارشناسان بازار کار معتقدند اگرچه کسب‌وکارهای خانگی، فعالیت‌هایی امیدبخش برای اقتصاد خانوار و کشور هستند و تداوم، پایداری و موفقیت آن تا حدود زیادی در گرو سطح مهارت‌ها، قابلیت‌ها و بردباری صاحب کسب‌وکار است؛ اما کمبود سرمایه را باید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی دانست که در ناکام ماندن این کسب‌وکارها نقش پررنگی دارد. بر همین اساس افزایش تسهیلات مشاغل خانگی علاوه بر هموار کردن بستر شکل‌گیری این فعالیت‌ها، امکان تحقق فرصت‌های شغلی بیشتر، زمینه رشد و توسعه تولید ملی و اقتصاد را هم فراهم می‌آورد.
در حالی که بسیاری از فعالان حوزه مشاغل خانگی از نداشتن سرمایه برای خرید تجهیزات لازم برای کسب‌وکار خود گلایه دارند و از شرایط سخت و بروکراسی دست و پاگیر برای دریافت تسهیلات یاد می‌کنند، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم از پرداخت تنها ۵۰درصد از تسهیلات مشاغل خانگی در سال گذشته خبر می‌دهد.
مبتنی بر مشاهده‌های میدانی، از مشکل همیشگی و مزمن نبود سرمایه که بگذریم، چالش دوم کسب‌وکارهای خانگی، ضعف در بازاریابی است؛ چراکه بسیاری از تولیدکنندگان خانگی نمی‌دانند چطور محصولشان را به بازار بزرگ‌تر معرفی کنند و اگرچه شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام به تسهیل این فرایند کمک کرده، اما رقابت در این فضا سخت و تبلیغات در آن هزینه‌بر است.
نگاهی به فضای کسب‌وکارهای خانگی در ایران نشان می‌دهد گرفتن مجوز بهداشت برای مواد غذایی یا استاندارد برای صنایع‌دستی هم پروسه‌ای طولانی و پرهزینه است که بسیاری از متقاضیان را از ادامه راه دلسرد می‌کند. در این میان البته مقاومت فرهنگی هم گاهی مشکل‌ساز است بدان معنی که در برخی مناطق، به‌خصوص روستاها هنوز مبتنی بر نگاه سنتی موجود، کار زنان در خانه را جدی نمی‌گیرند؛ اما خوشبختانه این نگاه به‌تدریج و به‌خصوص با توجه به موفقیت زنانی که کسب‌وکارهایشان را به برند تبدیل کرده‌اند، در حال تغییر است.
لازم به ذکر است در روزهای اخیر وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی وعده داده است با تغییر فرایندها، تسهیلات مشاغل خانگی امسال ۴۰درصد افزایش یابد. به گفته احمد میدری برای پرداخت ۱۰۰درصدی این وام‌ها برای سال جاری هدف‌گذاری شده ضمن اینکه قرار است این تسهیلات تا ۱۵۰درصد رشد داشته باشد و نسبت به سال گذشته به سه برابر افزایش یابد. بر همین اساس سقف تسهیلات در سال جاری برای مشاغل خانگی تا ۱۵۰ میلیون تومان برای افراد متقاضی مستقل بسته به طرح ارائه‌شده، تا ۳۰۰ میلیون تومان برای رسته‌های خاص با تفاهم‌نامه‌های مشخص با بانک مرکزی و تا ۴ میلیارد تومان با نرخ سود ۴درصد برای پشتیبانان طرح‌های زنجیره‌ای در حوزه مشاغل خانگی در نظر گرفته شده است.
بنا به باور صاحبنظران اگر دولت در اعطای تسهیلات ارزان و بدون فرایندهای پیچیده اداری، گام‌های عملی بردارد و آموزش بازاریابی در قالب دوره‌های رایگان (دیجیتال مارکتینگ و برندسازی) با جدیت دنبال شود، مشاغل خانگی می‌توانند در بازار کار و تولید ناخالص داخلی بازیگران قدرتمندتری باشند. در همین حال گسترش و تقویت بازارچه‌های محلی و برخط و بهره‌گیری از تعاونی‌های محلی برای تجمیع محصولات و کاهش هزینه‌های بسته‌بندی و حمل هم سود بیشتری به تولیدکنندگان می‌رساند و هم کسب‌وکارهای خانگی را نه فقط به عنوان نماد فعالیت اقتصادی؛ بلکه عرصه‌ای برای خلاقیت و امیدبخشی به آینده کسب‌وکار کشور معرفی می‌کند.
سهم ۸۰درصدی زنان در مشاغل خانگی ایران
کسب‌وکارهای خانگی در ایران، فعالیت‌های اقتصادی کوچکی هستند که با تنوع بسیار زیاد و شگفت‌انگیز در خانه یا کارگاه‌های خانوادگی پا می‌گیرند و گستره وسیعی از تولید مواد غذایی و ارگانیک مانند عسل، ترشی، مربا، شیرینی‌های محلی و ادویه‌های خانگی گرفته تا صنایع‌دستی، اسباب‌بازی، چاپ، خیاطی و دوخت لباس‌های محلی، بسته‌بندی محصولات کشاورزی یا حتی حوزه خدمات مانند آموزش‌های آنلاین (کلاس‌های آشپزی، زبان و...)، سفارش الکترونیکی و فروش اینترنتی را دربرمی‌گیرد.
محبوبیت روزافزون این کسب‌وکارها در مؤلفه‌هایی همچون انعطاف‌پذیری و در دسترس بودن ریشه دارد. در اقتصادی که هزینه راه‌اندازی یک مغازه یا کارگاه با سرعتی بی‌ضابطه و فاقد منطق رو به رشد است، کسب‌وکار خانگی با سرمایه کم و بدون نیاز به اجاره، راهی برای خودکفایی است و به بیانی دیگر تورم بالا و کاهش قدرت خرید مردم را به سمت تولید خانگی سوق داده است؛ جایی که می‌توانند با فروش محصولاتشان، درآمد نسبتاً پایداری داشته باشند و حتی فراتر از این به‌گفته بسیاری از کارشناسان، سوپاپ اطمینانی برای اقتصاد خانوارها و کشور ایجاد کنند؛ چراکه وقتی فرصت‌های شغلی رسمی کم است، این کسب‌وکارها بخشی از شکاف موجود را پر می‌کنند.
مشاغل خانگی؛ بازوی حمایتی بازار رسمی کار
براساس آمار مختلف این حوزه، سهم مشاغل خانگی از تولید ناخالص داخلی در ایران تنها ۲/۲درصد و از کل اشتغال کشور ۳ تا ۴درصد است، حال آنکه این رقم در دیگر کشورها ۱۵ تا ۲۳درصد ارزیابی می‌شود. بنا بر آمار معاونت امور زنان و خانواده ریاست جمهوری و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، زنان ۸۰درصد مشاغل خانگی را برعهده دارند و به‌ویژه پس از شیوع کرونا، افزایش بحران‌های اقتصادی و بی‌ثباتی شغلی سهم مشاغل خانگی رو به افزایش است.
معاون اشتغال وزارت کار هم در روزهای جاری به سهم ۵۷درصدی مشاغل غیررسمی در بازار اشتغال کشور اشاره کرده است. به گفته مالک حسینی این مشاغل در روستاها و مناطق حاشیه‌ای و عمدتاً به شکل خانوادگی فعال هستند و مزد کار را خانواده می‌برد. ازاین‌رو یکی از برنامه‌های جدی وزارت کار این است که با کاهش بازار کار غیررسمی حمایت بیشتری از بازار کار و نیروهای کار رسمی صورت گیرد و در پاسخ به این آمار کارشناسان بازار کار معتقدند توسعه مشاغل خانگی می‌تواند از سرعت رشد و گسترش مشاغل غیررسمی و کاذب بکاهد.
لازم به ذکر است برخی پیش‌بینی‌های غیررسمی از سوی فعالان بخش خصوصی و کارشناسان نشان می‌دهد اعمال حمایت‌های هدفمند از مشاغل خانگی بیش از ۵ میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم در کشور ایجاد می‌کند که اگر این پیش‌بینی‌ها محقق شود، بخش زیادی از فشار وارد آمده بر بازار رسمی کار کشور کاسته می‌شود و سطح خودکفایی اقتصادی را ارتقا می‌دهد.
کارشناسان بازار کار همچنین بر این باورند چنین کسب‌وکارهایی باوجود زودبازده بودن، ناپایدارند و تحت تأثیر نوسان‌ها و شرایط اقتصادی و مسائل اقلیمی قرار می‌گیرند، حال آنکه برخی دیگر معتقدند مشاغل خانگی مصرف انرژی، هزینه‌های تولید و حتی حجم ترافیک را کاهش می‌دهد و از همین راهکار می‌توان برای تسریع در ورود زنان به بازار کار استفاده کرد.
ضعف سرمایه و بازاریابی؛ پاشنه آشیل مشاغل خانگی
امروز شکی نیست که کسب‌وکارهای خانگی و خانوادگی، ناجیان خاموش اقتصاد ایران هستند؛ چراکه در شرایط تورم، رکود اقتصادی و بیکاری با حداقل سرمایه و امکانات، به گسترش تولید محصولات محلی و حفظ فرهنگ و اقتصاد بومی کمک و به مثابه موتوری پنهان برای حرکت رو به جلو اقتصاد ایران فعالیت می‌کنند.
کارشناسان بازار کار معتقدند اگرچه کسب‌وکارهای خانگی، فعالیت‌هایی امیدبخش برای اقتصاد خانوار و کشور هستند و تداوم، پایداری و موفقیت آن تا حدود زیادی در گرو سطح مهارت‌ها، قابلیت‌ها و بردباری صاحب کسب‌وکار است؛ اما کمبود سرمایه را باید یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی دانست که در ناکام ماندن این کسب‌وکارها نقش پررنگی دارد. بر همین اساس افزایش تسهیلات مشاغل خانگی علاوه بر هموار کردن بستر شکل‌گیری این فعالیت‌ها، امکان تحقق فرصت‌های شغلی بیشتر، زمینه رشد و توسعه تولید ملی و اقتصاد را هم فراهم می‌آورد.
در حالی که بسیاری از فعالان حوزه مشاغل خانگی از نداشتن سرمایه برای خرید تجهیزات لازم برای کسب‌وکار خود گلایه دارند و از شرایط سخت و بروکراسی دست و پاگیر برای دریافت تسهیلات یاد می‌کنند، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی هم از پرداخت تنها ۵۰درصد از تسهیلات مشاغل خانگی در سال گذشته خبر می‌دهد.
مبتنی بر مشاهده‌های میدانی، از مشکل همیشگی و مزمن نبود سرمایه که بگذریم، چالش دوم کسب‌وکارهای خانگی، ضعف در بازاریابی است؛ چراکه بسیاری از تولیدکنندگان خانگی نمی‌دانند چطور محصولشان را به بازار بزرگ‌تر معرفی کنند و اگرچه شبکه‌های اجتماعی مانند اینستاگرام به تسهیل این فرایند کمک کرده، اما رقابت در این فضا سخت و تبلیغات در آن هزینه‌بر است.
نگاهی به فضای کسب‌وکارهای خانگی در ایران نشان می‌دهد گرفتن مجوز بهداشت برای مواد غذایی یا استاندارد برای صنایع‌دستی هم پروسه‌ای طولانی و پرهزینه است که بسیاری از متقاضیان را از ادامه راه دلسرد می‌کند. در این میان البته مقاومت فرهنگی هم گاهی مشکل‌ساز است بدان معنی که در برخی مناطق، به‌خصوص روستاها هنوز مبتنی بر نگاه سنتی موجود، کار زنان در خانه را جدی نمی‌گیرند؛ اما خوشبختانه این نگاه به‌تدریج و به‌خصوص با توجه به موفقیت زنانی که کسب‌وکارهایشان را به برند تبدیل کرده‌اند، در حال تغییر است.
لازم به ذکر است در روزهای اخیر وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی وعده داده است با تغییر فرایندها، تسهیلات مشاغل خانگی امسال ۴۰درصد افزایش یابد. به گفته احمد میدری برای پرداخت ۱۰۰درصدی این وام‌ها برای سال جاری هدف‌گذاری شده ضمن اینکه قرار است این تسهیلات تا ۱۵۰درصد رشد داشته باشد و نسبت به سال گذشته به سه برابر افزایش یابد. بر همین اساس سقف تسهیلات در سال جاری برای مشاغل خانگی تا ۱۵۰ میلیون تومان برای افراد متقاضی مستقل بسته به طرح ارائه‌شده، تا ۳۰۰ میلیون تومان برای رسته‌های خاص با تفاهم‌نامه‌های مشخص با بانک مرکزی و تا ۴ میلیارد تومان با نرخ سود ۴درصد برای پشتیبانان طرح‌های زنجیره‌ای در حوزه مشاغل خانگی در نظر گرفته شده است.
بنا به باور صاحبنظران اگر دولت در اعطای تسهیلات ارزان و بدون فرایندهای پیچیده اداری، گام‌های عملی بردارد و آموزش بازاریابی در قالب دوره‌های رایگان (دیجیتال مارکتینگ و برندسازی) با جدیت دنبال شود، مشاغل خانگی می‌توانند در بازار کار و تولید ناخالص داخلی بازیگران قدرتمندتری باشند. در همین حال گسترش و تقویت بازارچه‌های محلی و برخط و بهره‌گیری از تعاونی‌های محلی برای تجمیع محصولات و کاهش هزینه‌های بسته‌بندی و حمل هم سود بیشتری به تولیدکنندگان می‌رساند و هم کسب‌وکارهای خانگی را نه فقط به عنوان نماد فعالیت اقتصادی؛ بلکه عرصه‌ای برای خلاقیت و امیدبخشی به آینده کسب‌وکار کشور معرفی می‌کند.
نظر شما