حجت‌الاسلام اسلامی گفت: متاسفانه دو موضوع «فطرت توحیدی» و «عقلانیت و خرد جمعی» در استنباط احکام کمتر مورد توجه قرار گرفته است؛ اگر مبانی فقه را «کتاب»، «سنت»، «اجماع» و «عقل» می‌دانیم، می‌توان گفت به کتاب و سنت بیشتر توجه شده و عقل یا خرد جمعی کمتر مورد توجه بوده است.
مقام معظم رهبری در پیام‌شان به همایش بین‌المللی یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه‌ی علمیه‌ی قم، تصریح کردند: کشورها و جوامع بشری در همه‌ی شئون اجتماعیِ خود با نظامات مشخّصی اداره می‌شوند؛ شکل حکومت، شیوه‌ی حکمرانی (استبداد، مشورت و. .)، نظام قضائی و داوری در اختلافات و تخلّفات و موضوعات حقوقی یا جزائی، نظام اقتصادی و مالی و مسئله‌ی پول و غیره، نظام اداری، نظام کسب و کار، نظام خانواده، و دیگرها و دیگرها، همه در شمار شئون اجتماعی کشورند که در جوامع عالم به شیوه‌های گوناگون و در قالب نظام‌های گوناگون اداره می‌شوند.
ایشان در این پیام به صراحت اعلام می کنند که «فقه شیعه به برکت قواعد گسترده‌ی فقهیِ مستفاد از کتاب و سنّت، و نیز به مدد عناوین ثانویّه، کفایت لازم را برای طرّاحی نظام‌های گوناگون اداره‌ی جامعه دارا است.» و یادآور می شوند «در باب اصل و منشأ حکومت، کار برجسته‌ی امام راحل در مباحث «ولایت فقیه» در هنگام تبعید به نجف، آغازی مبارک بود و راه تحقیق را به روی فضلای حوزوی گشود، و پس از تشکیل جمهوری اسلامی، ابعاد گوناگون آن در نظر و عمل تکامل یافت؛ ولی این کار در بسیاری از نظامات اجتماعی کشور همچنان نافرجام و بی‌سامان باقی مانده است. این خلأ را حوزه باید پُر کند؛ این در شمار وظایف حتمی حوزه‌ی علمیّه است. امروز با حاکمیّت و استقرار نظام اسلامی، وظیفه‌ی فقیه و فقاهت سنگین است. امروز نمیتوان فقاهت را به تعبیر امام راحل، همچون ناآگاهان، غرق شدن در احکام فردی و عبادی دانست. فقه امّت‌ساز، محدود به حد و اندازه‌ی احکام عبادی و وظایف فردی نیست.
با توجه به تاکید رهبر انقلاب نسبت به وظیفه حوزه برای ارائه بازتعریفی از «فقه امت ساز» با «حجت الاسلام رضا اسلامی»، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت و گویی شد که متن کامل آن را در ادامه می خوانید؛
«حجت الاسلام رضا اسلامی» عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در گفت و گو با خبرنگار دین و اندیشه خبرگزای شبستان اظهارداشت: مقام معظم رهبری در دیداری که سال ۱۳۷۰ یعنی دو سال بعد از عهده دار شدن مسئولیت رهبری، در سفری به شهر قم تشریف آوردند و صحبت هایی در جامعه مدرسین و حوزه علمیه قم مطرح کردند که ۱۰ سال بعد مجددا با بیان دیگری آن مطالب را مورد تاکید قرار دادند.
وی با اشاره به الزامات فقه تمدن ساز، خاطرنشان کرد: «فقه تمدن ساز اسلامی» در واقع رویکردی کلان به همه ابواب فقه از «طهارت» تا «حدود و دیات» دارد که مجموعه ای از این احکام اسلامی را در بعد تمدنی دربرمی‌گیرد. «فقه تمدن ساز اسلامی» از «فقه حکومتی» و «فقه نظام ساز» جدا نیست و شاید هر سه معادل هم باشند. یعنی اگر بگوییم «فقه حکومتی» یا «فقه تمدن ساز اسلامی» یا «فقه نظام ساز» تفاوتی نمی کند. شاید «فقه تمدن ساز» گستره و وسعت بیشتری نسبت به دو مورد دیگر داشته باشد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی «فقه تمدن ساز» را مبتنی بر قواعدی برشمرد و گفت: قطعا «فقه تمدنی» و «فقه نظام ساز» مبتنی بر مبانی‌ای است که از جمله مبانی آن می توان به «فطرت توحیدی»، «عقلانیت»، «خرد ورزی و خرد جمعی»، «جامعیت دینی»، «نظام ولایی»، «امت واحد» و... اشاره کرد و از همه آنها به عنوان مولفه هایی برای «فقه تمدن ساز» نام برد که مقام معظم رهبری نیز بر این موارد تاکید دارند.
حجت الاسلام اسلامی تصریح کرد: متاسفانه، دو موضوع «فطرت توحیدی» و «عقلانیت و خرد جمعی» در مبانی فقهی ما تا حدودی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. اگر مبانی فقه را «کتاب»، «سنت»، «اجماع» و «عقل» می دانیم، می توان گفت به کتاب و سنت بیشتر توجه شده و عقل یا خرد جمعی کمتر مورد توجه بوده است.
وی خاطرنشان کرد: این در حالی است که اغلب مسائل و مباحث اجتماعی ما مبتنی بر «خرد جمعی» و «عقلانیت» است و رهبر انقلاب در این خصوص سفارشاتی داشتند. البته خوشبختانه پیش از این در حوزه حرکت هایی در این زمینه شروع شده بود و اینگونه نبوده که هیچ اقدامی صورت نگرفته باشد اما کم بوده یا بهتر است بگویم «نظام مند» نبوده است و بعد از بیان مقام معظم رهبری، جامعه مدرسین و مدیریت حوزه علمیه قم به شکل جدی در این مبحث ورود کردند و امروز الحمدلله درس‌های خارج بسیاری با محوریت مسایل مستحدثه و مسایل روز، در قم در حال تدریس است.
اسلامی افزود: امیدوارم این آغاز یک حرکت مبارک باشد که حوزه علمیه در تمام شئونات جامعه حضور فعال داشته باشد و مدیریت اساسی را به دست بگیرد.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در بیان میزان فاصله فقه امروز با «فقه تمدن ساز»، گفت: بدون تعارف فاصله امروز ما تا «فقه تمدن‌ساز» زیاد است. آنچه حوزه وظیفه شرعی و قانونی خود می داند این است که علما و مراجع دین باید تبیین کننده چهارچوب و اساس این کار باشند. هرچند طی این ۴۰ سال گذشته از انقلاب، کارهایی انجام گرفته است به عنوان مثال در بحث فلسفه مضاف، حرکت های بسیار خوبی را شاهد بودیم یا در فقه در باب مسائل مستحدثه هم کارها و اقداماتی صورت گرفته و اینگونه نیست که بگوییم هیچ کاری صورت نگرفته است اما سرعت آن با سرعت تغییرات روز جهان هماهنگ نیست.
وی در پایان خاطرنشان کرد: آنچه امروز در دنیا درحال روی دادن است و ما هر روز شاهد یک خبر و رویداد جدید در مسائل هستیم فاصله ما را افزون می کند. به عنوان مثال موضوع هوش مصنوعی که مقام معظم رهبری به شکل جدی آن را مورد تاکید قرار دادند که حوزه باید وارد شود و بتواند در این عرصه برای آینده پاسخگو باشد.
نظر شما