در گفت‌وگویی مبسوط با حجت‌الاسلام دکتر یحیی جهانگیری سهروردی، پژوهشگر مطالعات اسلامی و مبلغ بین‌المللی؛ راهکارهای عملیاتی کردن این فرمان را واکاوی می‌کنیم.
الگوی شهید صدر برای عبور از مرزهای حوزوی
دکتر جهانگیری در ابتدا با اشاره به فرمایش رهبر معظم انقلاب و بیان اینکه یکی از مسائل مهم در دنیای امروز، دپو شدن اندیشه‌های ما در درون مرزهایمان است، می‌گوید: امروز با تحولاتی که در دنیای غرب ایجاد شده، باید بدانیم که غرب، غرب قرن ۱۹ با اندیشه‌های پوزیتیویستی نیست. غربی که می‌گفت علوم فقط باید مبتنی بر تجربه باشد و هرچه خارج از تجربه است، science محسوب نمی‌شود. امروز در غرب دگردیسی‌های جدی رخ داده است و غرب از Divine Science (علم ملکوتی) و علم وحیانی سخن می‌گوید. امروز در دانشگاه‌های غرب، رشته‌هایی مانند مطالعات اسلامی، فلسفه و حتی مباحث اسلام‌شناسی و شیعه‌شناسی حضوری جدی دارند. اما سوال اینجاست: با این ظرفیت‌ها، با این دگردیسی که در غرب شکل گرفته و با این حضور پررنگ مطالعات اسلامی در پژوهش‌های غربی، ما چه نقشی داریم؟
مؤسس و دبیر جایزه جهانی شهید صدر که در زمان این گفت‌وگو در نجف اشرف حضور داشته و برای دیدار با علما و مراجع دینی به این شهر مشرف شده بودند، به محتوای این ملاقات‌ها اشاره کرده و می‌گوید: در دیدار با علما، مراجع و مراکز علمی، هدف ما این است که بگوییم تولیدات فکری و علمی نجف اشرف امروز باید فراتر از مرزهای این شهر مقدس برود. مسئله این نیست که تولیدات قم به نجف یا تولیدات نجف به قم نرسد، بلکه مهم این است که این آثار از محدوده‌های حوزوی فراتر روند. یکی از شخصیت‌های برجسته‌ای که در این زمینه به‌صورت جهانی عمل کرد، شهید صدر بود. حتی وزیر اوقاف تونس می‌گوید شهید صدر تنها کسی بود که باعث شد اندیشه‌هایش از حوزه فراتر رود و حوزه به‌عنوان صادرکننده علم مطرح شود. امروز باید بپرسیم چرا محصولات و کتاب‌های ما از مرزهایمان عبور نمی‌کند؟ یکی از دلایلی که در دبیرخانه جایزه شهید صدر به آن رسیدیم، این است که نظریه‌پردازی ما باید در مقیاس جهانی باشد. در پژوهش‌هایمان نباید صرفاً به مسائل محدود به محیط خودمان بپردازیم و تنها دغدغه‌های بوم و قوم خویش را ببینیم، درحالی‌که مسائل دیگر اقوام و دردهای انسان‌های مختلف را نادیده بگیریم. ما باید فراتر از مسائل قم، حوزه و پیرامون خود را ببینیم و دردها و مشکلات تمام جوامع انسانی را مورد توجه قرار دهیم. تا زمانی که پژوهش‌های ما تنها معطوف به مسائل و موضوعات بومی باشد و به کل انسان و دغدغه‌های جهانی نپردازد، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که این آثار از مرزها فراتر روند. متاسفانه گویا علوم ما در حوزه‌های علمیه دپو می‌شود و ما در جهان غایب هستیم. امروزه در فقه و اصول، در قرآن پژوهی، شیعه پژوهی، حدیث پژوهی و... حوزه‌های علمیه که تولید کننده معارف ناب هستند کجا هستند؟
زبان مخاطب؛ کلید فهم پذیری اندیشه‌های اسلامی در جهان
ایشان با طرح این پرسش که چرا اندیشه‌های غربی در جامعه ما نفوذ کرده، اما تولیدات فکری ما مهجور مانده است؟، علت اصلی را ضعف در نظریه‌پردازی و علوم انسانیِ اسلامی می‌داند و تشریح می‌کند: الهیات باید به مسائل عینی انسان معاصر مانند فقر، توسعه نیافتگی، خشونت، محیط زیست و صلح بپردازد، نه اینکه در مباحث انتزاعی محدود بماند. تأکید مقام معظم رهبری بر بیان معارف به زبان روز نیز به همین معناست: الهیات باید مسئله‌محور و همسو با دغدغه‌های جهانی باشد. نظریه‌های مورد حمایت دبیرخانه نیز بر همین اساس انتخاب می‌شوند؛ نظریه‌هایی که نوآورانه باشند و پاسخگوی چالش‌های حیات معاصر. اگر تولیدات فکری ما به زبان روز عرضه نشوند، تأثیرگذاری جهانی نخواهند داشت.
دکتر جهانگیری هشدار می‌دهد: یکی از موانع فهم پذیری اندیشه‌های ما، خودمحوری در تولید محتواست. نویسندگان اغلب فرض می‌کنند مخاطب همانند آنان می‌اندیشد، درحالی که باید مانند شهید صدر، خود را جای مخاطب گذاشت و پرسید آیا این متن برای او قابل درک است؟ همان‌گونه که تولیدکنندگان کالا، سلیقه مصرف‌کننده را در نظر می‌گیرند، اندیشمندان نیز باید به معقولیت و مقبولیت آثارشان بیندیشند. ایشان با اشاره به غیبت پژوهشگران متعهد در پایگاه‌های علمی جهانی مانند ISI یا جی‌استور، پرسش کلیدی را مطرح می‌کند که چرا دانشگاه‌های غربی حتی در سرزمین‌های اشغالی، مرجع مطالعات اسلامی شده‌اند؟ نتیجه آنکه ما بیش از مبلغ، به محققان بین‌المللی نیاز داریم که بتوانند در عرصه‌های علمی جهان حاضر شوند و گفتمان اسلامی را با زبان علمی روز تبیین کنند.
الگوی امام رضا(ع)؛ چگونه معارف اهل بیت را جهانی عرضه کنیم؟
رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قم تصریح می‌کند: مقام معظم رهبری بر استفاده از روش‌های نوین تبلیغی تأکید ویژه‌ای دارند. به ویژه با ظهور فناوری هوش مصنوعی، باید به این پرسش اساسی توجه کنیم که تا چه اندازه از این ظرفیت عظیم در پژوهش‌های خود بهره می‌بریم. نکته این نیست که صرفاً بر روی AI متمرکز شویم، بلکه باید ببینیم چقدر از این امکانات پیشرفته که هم سرعت و هم سهولت پژوهش‌ها را افزایش می‌دهند، استفاده می‌کنیم؟ آیا پژوهش صرفاً به معنای انتشار مطالب در قالب کتاب است؟ امروز نباید تصور کنیم که نتایج پژوهش‌ها فقط باید در قالب متن ارائه شود، بلکه می‌تواند در اشکال متنوعی مانند پادکست، اینفوگرافی و سایر قالب‌های رسانه‌ای عرضه گردد. وقتی هوش مصنوعی به سادگی قادر است این تولیدات را برای ما آماده کند، چرا از این ظرفیت‌های ارزشمند استفاده نکنیم؟
ایشان به روایتی نورانی از امام رضا(ع) اشاره کرده و چنین تشریح می‌کنند: امام رضا(ع) در حدیثی گهربار فرمودند: «رَحِمَ اللّهُ عَبْدا اَحْیا أمْرَنا» خداوند رحمت کند بنده‌ای را که امر ما را زنده نگه دارد. راوی پرسید: چگونه امر شما را زنده کند؟ حضرت پاسخ دادند: «یَتَعَلَّمُ عُلُومَنا و یُعَلِّمُها النّاسَ، فَإِنَّ النّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحاسِنَ کَلامِنا لاَتَّبَعُونا» علوم ما را بیاموزد و به مردم تعلیم دهد، چرا که اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را می‌دانستند، قطعاً از ما پیروی می‌کردند). امام رضا(ع) تأکید می‌کنند که معارف اهل بیت(ع) برای تمام بشریت است و محدود به قوم یا مذهب خاصی نیست. اما شرط اساسی این است که مخاطب ما «الناس» (همه مردم) باشند، نه فقط شیعیان یا اهل سنت. در مکتب امام صادق(ع)، علمای اهل سنت حضور می‌یافتند و زمانی که شیخ طوسی(ره) تدریس می‌کرد، اندیشمندان اهل سنت در حلقه درس او شرکت می‌جستند. پرسش اینجاست: چرا امروز این اتفاق نمی‌افتد؟ چرا علمای اهل سنت در محضر اندیشمندان ما حاضر نمی‌شوند؟ حوزه مطلوب، حوزه‌ای است مانند حوزه امام صادق(ع) که در آن، علمای ادیان و مذاهب مختلف گرد هم می‌آمدند و با وجود اختلافات عقیدتی، این معارف را راهگشا می‌دانستند. این هنر بی‌نظیر امام صادق(ع) بود که ما امروز چقدر از آن فاصله داریم. این مهم زمانی محقق می‌شود که ما همه مردم را مخاطب قرار دهیم و زبان گفتارمان را تغییر دهیم. امام رضا(ع) هنگام ورود به خراسان در فضایی حضور یافتند که اکثر مردم سنی مذهب بودند، اما اهل سنت با اشتیاق از ایشان استقبال کردند و سخنان نورانی‌شان را با افتخار نقل می‌کردند. این همان الگویی است که امروز به شدت به آن نیاز داریم.
دکتر جهانگیری در پایان تأکید می‌کند: باید معارف اهل بیت(ع) و آموزه‌های دینی را به زبانی بیان کنیم که برای همه قابل فهم باشد. از ظرفیت‌های نوین مانند انیمیشن، تولیدات رسانه‌ای و فناوری‌های روز برای تبیین معارف اهل بیت(ع)، آموزه‌های دینی و مباحث مهدویت نهایت استفاده را ببریم. این همان احیای امر اهل بیت(ع) است که امام رضا(ع) بر آن تأکید فرمودند.
نظر شما