در این مرکز حدود ۱۳ میلیون سند در راستای حفظ میراث مکتوب و اسناد تاریخی نگهداری می‌شود. یکی از این اسناد و آثار مکتوب «عقدنامه‌ها»، «مهرنامه‌ها» یا «نکاح‌نامه‌ها» هستند.
اما بهانه پرداختن به این موضوع، اهدای یک سند قباله ازدواج مربوط به سال ۱۳۱۷ قمری و دوره مظفرالدین شاه قاجار، یعنی حدود ۱۳۰ سال پیش است که توسط خانواده مرحوم ابوالفضل زاهدی از شهرستان قوچان به مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا(ع) قوچان وابسته به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۴ اهدا شده است.
به مناسبت اول ماه ذی‌الحجه الحرام، سالروز ازدواج مبارک حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) که در تقویم تاریخ رسمی کشور به نام «روز ازدواج» نام‌گذاری شده است و به منظور آشنایی با داستان و موضوع این قباله ازدواج، در ادامه می‌توانید بخش‌هایی از سخنان شکوه السادات سمیعی، کارشناس طبقه‌بندی و فهرست‌نویسی اسناد در مرکز اسناد آستان قدس رضوی در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه قدس را دنبال کنید. وی کارشناس تاریخ بوده و ۲۴ سال سابقه خدمت در این مرکز را دارد.
داستان این قباله «ازدواج» چیست؟
این قباله ازدواج توسط آقای رضا زاهدی برادر بزرگ‌تر مرحوم ابوالفضل زاهدی از شهرستان قوچان به منظور زنده نگه داشتن یاد و خاطره آن مرحوم در اردیبهشت سال ۱۴۰۴ به مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا(ع) شهر قوچان وابسته به سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا شده است. مرحوم ابوالفضل زاهدی آخرین فرزند خانواده زاهدی بود که در سال ۱۳۹۰ شمسی و در سن ۲۶ سالگی در اثر سانحه تصادف از دنیا رفته است.
مطابق آنچه در متن این قباله ازدواج نوشته شده است، این قباله مربوط به ازدواج شخصی به نام «صدری جهان خانم» فرزند آقا ملا سبزعلی صباغ با آقا برات فرزند آقا کربلایی اُپو و مربوط به سال ۱۳۱۷ قمری و دوره مظفرالدین شاه قاجار یعنی حدود ۱۳۰ سال پیش است.
مطابق اظهارات آقای رضا زاهدی (برادر بزرگ‌تر مرحوم ابوالفضل زاهدی) گویا آن مرحوم در جریان بررسی و جست‌وجوی اسباب و لوازم به جا مانده از دوران قدیم و اسناد و آثار مکتوب قدیمی موجود در خانواده زاهدی، با این سند و قباله قدیمی ازدواج که مربوط به پدربزرگ پدری خانواده زاهدی است، مواجه می‌شود و چون جنبه هنری داشته و به خط شکسته تعلیق نگارش شده است، آن را به برادر بزرگ‌تر خود (رضا زاهدی) که هنرمند خوشنویس بوده، اهدا می‌کند. پس از درگذشت مرحوم ابوالفضل زاهدی، برادر بزرگ‌تر آن مرحوم به نام رضا زاهدی با مطالعه این قباله ازدواج به عنوان یک اثر ارزشمند قدیمی و مکتوب و بر اساس تجربیات و اطلاعات جانبی خود، از ارزش هنری، معنوی و تاریخی آن مطلع می‌شود و تصمیم می‌گیرد در راستای خدمت به تشکیلات منتسب به بارگاه مقدس حضرت رضا(ع)، زنده نگه داشتن یاد و خاطره برادر مرحومش (مرحوم ابوالفضل زاهدی) و با توجه به توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها و امکانات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی به عنوان یک مرکز معتبر و قابل اطمینان دارای مخازن پیشرفته و مجهز برای حفاظت و نگهداری مناسب از میراث و اسناد مکتوب و ارزشمند تاریخی، این سند و قباله قدیمی ازدواج مربوط به ۱۳۰ سال پیش را به مجتمع فرهنگی و کتابخانه امام رضا(ع) شهرستان قوچان وابسته به تشکیلات سازمان کتابخانه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی اهدا کند.
این سند و قباله ازدواج قدیمی هم اکنون به مرکز اسناد آستان قدس رضوی در مشهد مقدس تحویل داده شده و توسط کارشناسان خبره این مرکز، مراحل اجرایی مربوط به مرمت، آماده‌سازی و نگهداری مناسب در زمینه اسناد و آثار مکتوب تاریخی و قدیمی مرتبط با آن در حال انجام است.
آوردن نام «نمک» به عنوان یکی از اجزای این قباله ازدواج
«عقدنامه‌ها»، «مهرنامه‌ها» یا «نکاح‌نامه‌ها» از اسناد معتبر تاریخی هستند، به گونه‌ای که زوایای مختلف زندگی مردم همچون آداب و رسوم ازدواج در جامعه شهری و روستایی و میان طبقات مختلف اجتماعی، نقش مذهب در امر ازدواج، وجوه حقوقی و اقتصادی مهریه‌ها، اوزان و مقیاس‌ها و وضعیت زنان و تلاش‌های آنان برای کسب امتیازات حقوقی بیشتر، سبک نگارش اسناد، آرایه‌های هنری و تذهیب به کار رفته در این اسناد و... از جمله اطلاعاتی هستند که از دل آن‌ها استخراج می‌شوند.
این عقدنامه‌ها که اسناد گرانقدری به شمار می‌روند از لحاظ سندشناسی و همچنین ساختار ظاهری یعنی شکل، ابعاد، تعداد سطور، نوع کاغذ، نوع خط، روش سیاق، زبان نگارش، رنگ، حاشیه‌ها، مُهرها و امضاها، نقوش تزئینی و همچنین از نظر ساختار محتوایی و... بسیار حائز اهمیت و قابل توجه هستند.
مثلاً در بخش‌هایی از همین سند اهدایی خانواده مرحوم ابوالفضل زاهدی مربوط به ۱۳۰ سال قبل، به القابی اشاره شده که پیش از اسامی افراد در این عقدنامه به کار رفته و حاکی از اعتبار اجتماعی خانواده عروس و داماد در آن دوران است. عباراتی چون «عزت و سعادت نشان توفیق آثار» در وصف داماد و «عاقلة بالغة بکر رشیده» برای عروس، «عالی حضرت نیکو طینت توفیق آثاری» در توصیف کربلایی اُپو پدر داماد و «توفیق نشان سعادت ارکان زبده الاماثل و الاقران» پیش از نام ملا سبزعلی صباغ، پدر عروس آمده است.
همچنین تعیین میزان صداق معین (مهریه) در قباله که معادل ۱۰۰ تومان وجه رایج خزانه است در مقایسه با ارزش پول و اوضاع اقتصادی آن دوران (۱۳۰ سال پیش)، دلیل دیگری بر تموُّل و اعتبار خانوادگی طرفین است.
این ۱۰۰ تومان شامل ۲۰ تومان وجه نقد، ۲۰ تومان لباس، ۱۰ تومان برای سه مثقال طلا، ۷ تومان فرش، ۷ تومان رختخواب، ۱۰ تومان برای ۵ من مس بوده و الباقی (۲۶ تومان) بر ذمه داماد باقی مانده است. علاوه بر موارد بالا، کربلایی اپو پدر داماد نیز متعهد می‌شود پنج استار (برابر با چهار مثقال و نیم) نمک نیز به عروس هدیه بدهد.
آوردن نام «نمک» در این قباله ازدواج، علاوه بر ارزش و حرمت معنوی و اعتقادی، شاید به علت نبود امکانات امروزی (مانند یخچال، فریزر و...) در آن دوران و به خاطر ارزش و خاصیت نمک برای جلوگیری از فساد مواد غذایی و خوراکی‌ها با استفاده از روش «نمک‌سود» در آن عهد و زمان بوده باشد.
در صدر این سند و قباله ازدواج نیز کتیبه‌ای نقش بسته که با عبارت «هوالمؤلف بین القلوب» آغاز شده و خط سند نیز تعلیق شکسته بوده و جدول‌کشی اطراف صفحه دارای آرایش اسلیمی با رنگ‌های شنگرف و آب طلاست. اندازه سند نیز ۴۷ در ۵/۲۸ سانتیمتر تخمین زده می‌شود.
نظر شما