این قسمت از برنامه «رواق امام» که به مناسبت سالگرد ارتحال بنیان‌گذار انقلاب اسلامی تولید شده، به موضوع «نسبت امام خمینی (ره) و حوزه‌های علمیه » اختصاص داشت.

تعریف امام خمینی (ره) از حوزۀ علمیه

حجت‌الاسلام‌والمسلمین علی خیاط به تعریف امام خمینی (ره) از حوزۀ علمیه در نظام اسلامی پرداخت و گفت: از زمان غیبت صغری، حوزه‌های علمیه در جهت امتداد حرکت معصومین(ع) و انبیای الهی(ع) حرکت کرده و تفسیر، آموزش و اقامۀ دین را چه در حوزۀ فردی و چه در حوزۀ اجتماعی و حاکمیتی در راستای الهی کلمة الله بر عهده داشته و به رغم همۀ مشکلات در تمامی ادوار این نقش را به خوبی ایفا کرده‌اند.
خیاط با تأکید بر اینکه امام خمینی (ره) علاوه بر این نقش، جایگاه دیگری نیز برای حوزه قائل بود، تصریح کرد: علاوه بر این، امام خمینی (ره)، حوزه را خاستگاه تحول و انقلاب نیز می‌دانست. ایشان که خود از فارغ‌التحصیلان حوزۀ علمیه بود، این رسالت را بر دوش خود می‌دید که اگر قرار است اقامۀ دین در همه عرصه‌ها به ‌درستی محقق شود، چاره‌ای جز برپایی حکومت اسلامی وجود ندارد.
وی افزود: امام خمینی (ره) اسلام را چیزی جز حاکمیت نمی‌دانست؛ از همین رو برای براندازی نظام فاسد شاهنشاهی و تشکیل حکومت اسلامی اقدام کرد. ایشان این مسئولیت را وظیفۀ همۀ علما در تمام دوران‌ها می‌دانست. وی زمینه‌سازی‌های فکری و مبنایی را از گذشته آغاز کرده بود و سرانجام، وقتی شرایط مهیا شد، حکومت اسلامی را برای تحقق اهداف حاکمیت اسلامی بنا نهاد.

انقلاب اسلامی و تحولات جدی در حوزه‌های علمیه

مدیر حوزۀ علمیه خراسان، در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه، مبنی بر اینکه آیا امام خمینی (ره) بعد از انقلاب اسلامی نگاه نوسازی یا تحول به حوزه داشت، بیان کرد: وقتی انقلاب اسلامی اتفاق افتاد و حاکمیت اسلامی محقق شد، طبیعتاً نقش حوزه‌های علمیه نیز با گذشته متفاوت شد؛ از این رو امام خمینی (ره) خواهان تحول در حوزه بود؛ مثلاً خواهان پویایی فقه با توجه به زمان و مکان بود و نظامسازی را وظیفۀ فقه می‌دانست.
وی با اشاره به اینکه حوزۀ علمیه خاستگاه انقلاب اسلامی است و باید بتواند خود را متناسب با این شرایط بازسازی کند، اظهار داشت: یکی از آفاتی که امام خمینی (ره) برای حوزۀ علمیه برمی‌شمردند، انزوا و کناره‌گیری از سیاست بود. از این رو از جهت پشتیبانی فکری و تربیت نیروی انسانی متعهد و کارآمد حوزه‌های علمیه باید در کنار ولی فقیه زمان خود نقش ایفا کنند.
وی با اشاره به منشور اخیر رهبر معظم انقلاب به حوزه که امتداد منشور روحانیت امام خمینی (ره) است، تأکید کرد: مطالبۀ امام خمینی (ره) از حوزه بی‌پاسخ نمانده و در حوزه‌های علمیه و فقه معاصر، تلاش‌هایی بسیار جدی‌ صورت گرفته است.
حجت الاسلام خیاط خاطر نشان کرد: تولیداتی که حوزه‌های علمیه بعد از انقلاب داشته‌اند، برابر با تولیدات حوزه‌های علمیۀ تشیع در طول ادوار مختلف بوده است، اما آنقدر تحولات شتابنده و نیازها فراوان است که هرچه تلاش می‌شود باز هم سبقت تحولات بیشتر است.

نسبت حوزه‌های علمیه با سیاست

حجت‌الاسلام خیاط دربارۀ نسبت حوزه‌های علمیه با سیاست، با توجه به رویکرد امام خمینی (ره)، توضیح داد: در این زمینه نیز تحولاتی جدی‌ صورت گرفته است. همواره تلاش بر آن بوده که روحانیت را از سیاست دور نگه دارند و اینگونه القا کنند که ورود روحانیت به سیاست آنها را از قداست می‌اندازد، اما امام خمینی (ره) این‌ها را توهماتی می‌دانست که هرگز نباید اتفاق بیفتد.
وی با اشاره به پیشگامی حوزه در دفاع از استقلال و هویت کشورهای اسلامی، تصریح کرد: هرجا که استعمار وارد شده و تلاش کرده اقدامی علیه جامعۀ اسلامی انجام دهد، قبل از همه، حوزه‌های علمیه به صحنه وارد شده‌ و اگر لازم بوده در میدان‌های جنگ نیز حضور یافته‌اند. بنابراین همواره روحانیت سیاست‌ورزی داشته و دارد اما در جهت تبیین سیاست‌ورزی شاید مقداری کوتاهی‌ صورت گرفته باشد.

حوزۀ علمیه تمدن‌ساز

مدیر حوزه علمیه خراسان، در پاسخ به پرسش کارشناس برنامه درباره وظیفۀ تمدن‌سازی حوزه‌های علمیه در اندیشۀ امام خمینی (ره) یادآور شد: وقتی امام با این اندیشه که «الاسلام هو الحکومه» وارد میدان می‌شود، طبیعتاً تمدن‌سازی را در ذهن خود دارد و جزو آرمان‌های خود می‌داند؛منتها دورۀ امام خمینی (ره) دورۀ تأسیس است و زمان آن نرسیده که بحث تمدن به میان بیاید.
وی تصریح کرد" تداوم حکومت در گرو پایه‌ریزی تمدنی است و امام خمینی (ره) که خود را استمرار حرکت انبیا(ع) می‌داند، نمی‌تواند به این شاخص مهمی که انبیا به آن توجه داشتند، بی‌توجه باشد. بنابراین اگر رهبری ایشان تداوم پیدا می‌کرد، طبیعتاً وارد بحث‌های تمدنی می‌شد.

شاخص‌های حوزۀ تراز از منظر امام خمینی (ره)

خیاط دربارۀ شاخص‌هایی که از نگاه امام خمینی (ره)، حوزۀ علمیه را مطلوب و کارآمد می‌ساخت، تأکید کرد: یک نقطۀ مطلوب و یک نقطه موجود وجود دارد؛ در نقطه موجود قدم‌های خوبی برداشته شده اما تا نقطه مطلوب فاصله داریم. از منظر امام خمینی (ره) حوزه باید دارای شاخص‌هایی باشد تا بتواند به آن حوزۀ تراز برسد.
وی با اشاره به معیار امام خمینی (ره) برای حوزه، گفت: حوزه علمیه، نباید منزوی و به دور از سیاست باشد. از طرف دیگر باید با شرایط زمان و مکان از حیث علمی رشد کند، یعنی پاسخگوی شبهات و در خدمت اندیشۀ اسلامی باشد.
وی ادامه داد: شاخص سومی که امام برای حوزه مد نظر داشت، تهذیب و تربیت بود که البته اساس حوزه بر تهذیب نفس است.
به گفتۀ خیاط دوری از تشریفات و نیز مراقب از نفوذ دشمن در حوزه‌ها، دیگر معیارهای مهمی بود که امام خمینی (ره) برای حوزۀ مطلوب، مهم می‌دانست.

حوزۀ علمیه، مردم‌پایه است

حجت‌الاسلام خیاط در بخش دیگری از سخنان خود به وظیفۀ حوزه در برابر سرعت تحولات اجتماعی و نفوذ و تهاجم فرهنگی اشاره کرد و گفت: مجاورت اجتماعی روحانیت از گذشته تاکنون وجود داشته و در همۀ حوادث و تحولات اجتماعی روحانیت در کنار مردم قرار داشتند و اساساً حوزۀ علمیه هویت خود را مردم‌پایه تعریف می‌کند.
وی تصریح کرد: امام خمینی (ره) نیز همواره مردم را رکن اساسی می‌دانست و می‌فرمود: ما خادم مردم هستیم. ایشان معتقد بود حوزه باید رابطه‌اش را با مردم حفظ کند و وابسته به جایی نباشد، حتی در جمهوری اسلامی نیز بر این باور بود که حوزه باید در خدمت نظام اما وابسته به نظام نباشد.

خطر تحجرگرایی برای حوزه و هشدار امام خمینی(ره)

مدیر حوزه علمیه خراسان، به پیشرو بودن امام خمینی (ره) در زمینه‌های مختلف اشاره و بیان کرد: امام خمینی (ره) شخصیتی استثنایی و چندبُعدی است که شناخت کامل ایشان نیازمند گذر زمان است. پیشرو بودن ایشان در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه در فقه، مثال‌زدنی است؛ چنان‌که سال‌ها پیش از پیروزی انقلاب، در مسائل مستحدثه فتوا صادر کردند.
وی به خطر تحجرگرایی در حوزه اشاره کرد و یادآور شد: امام خمینی (ره) در «منشور روحانیت» به خطر تحجرگرایی در حوزه‌های علمیه هشدار دادند؛ خطری که امروز نیز وجود دارد و دشمنان سعی دارند با نفوذ در حوزه، مانع پیشرو بودن و قدرت سیاسی آن شوند. با این حال، به لطف خدا امروز حوزه‌های علمیه در مسیر انقلاب ایستاده‌اند و این توطئه‌ و خطرات راه به جایی نبرده‌ است‌.

مبلغ عالم و فقیه توانمند لازم و ملزوم حوزه هستند

حجت‌الاسلام خیاط بر رسالت حوزه‌های علمیه در فهم دین، حراست از اندیشۀ دینی و تبیین آن تأکید و خاطرنشان کرد: افراد در حوزه علمیه، با توجه به سلیقه و گرایش خود، زمینه‌ای را انتخاب می‌کنند. فردی ممکن است تبلیغ را انتخاب کند و دیگری ادامۀ تحصیل برای رسیدن به درجۀ فقاهت و اجتهاد را برگزیند، اما امام خمینی (ره) شخصیت جامعی بود، وقتی احساس می‌کرد باید وارد تبلیغ و تبیین شود آن خطبه‌های غرا را می‌خواند و زمانی که شبهه‌ای پیش می‌آمد، بر خود پاسخگویی به شبهه را تکیلف می‌کرد. از این رو وقتی که کسروی «اسرار هزار ساله» را نوشت امام خمینی (ره) حتی درس‌های رسمی خود را در حوزه تعطیل کرد و برای پاسخ به کسروی کتاب کشف الاسرار را نوشت.
وی به توصیۀ امام در تربیت مبلغ اشاره کرد و اظهار داشت: در رابطه با مبلغ، امام خمینی (ره) می‌فرمود: از آنجا که امروز هجمه، علیه اسلام زیاد است، باید مبلغین فراوانی برای دفاع وجود داشته باشند.
خیاط تأکید کرد: از طرف دیگر برای نظام‌سازی به فقهای مقتدر نیاز است تا بتوانند نظام تربیتی، اقتصادی، فکری و ... تولید کنند؛ لذا حوزه باید در هر دو زمینۀ پرورش مبلغ عالم و هم فقیه توانمند فعال باشد.

امام خمینی، یک فقیه سنتی پویا بود

حجت‌الاسلام خیاط بر حفظ کارکرد حوزه در عین نوآوری تأکید و تصریح کرد: امام خمینی (ره) که خود از نورآوران حوزۀ فقه و اصول بود، در عین تأکید بر سنتی ماندن حوزه، بر پویایی آن نیز اصرار داشت؛ یعنی ایشان روش سنتی برای فهم دین را مطلوب می‌دانست و از طرف دیگر از تحولاتی که بتواند به طلبه در شیوه‌های فهم، بررسی و انتقاد کمک کند، استقبال می‌کرد.

ضرورت وحدت حوزه و دانشگاه

مدیر حوزه علمیه خراسان، در بخش پایانی سخنان خود به وحدت حوزه و دانشگاه از منظر امام خمینی (ره) پرداخت و اظهار کرد: منظور از وحدت، یکسان‌سازی نیست بلکه، وحدت در فکر و جهت است. اگر این دو نهاد مهم با تعامل و بهره‌گیری متقابل در کنار هم قرار بگیرند، مسیر پیشرفت کشور هموار می‌شود.