حجت‌الاسلام اولیایی در این قسمت از برنامه «رواق امام» که به مناسبت سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی(ره) به مدت ۵ شب، از شبکۀ چهار سیما پخش شد، درباره «عدالت اجتماعی از منظر امام خمینی (ره)» سخن گفت.
مبانی عدالت اجتماعی از منظر امام خمینی (ره)
حجت‌الاسلام اولیایی در ابتدای بحث، با اشاره به اینکه نگاه امام خمینی (ره) به عدالت مبتنی بر یک نظریه جدی بوده است، گفت: وقتی به شاکلۀ علمی حضرت امام (ره) نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که ایشان با تکیه بر مبانی قوی فکری، گام‌به‌گام پیش می‌رود و به یک نقطه‌نظر می‌رسد. این مبانی شامل حکمت، فلسفه، عرفان و فقه و ... است که امام خمینی (ره) در طی سالیان متمادی در آنها کار کرده است؛ از این رو ایشان می‌تواند در موضوعات و مفاهیم مختلف نظریه‌پردازی کند و مسئله را تا سطح یک نظریه پیش ببرد؛ عدالت اجتماعی نیز از این قاعده مستثنا نیست.
وی افزود: شاید به دلیل جامع‌الاطراف بودن امام خمینی (ره)، نتوان نام ایشان را در میان نظریه‌پردازان عدالت اجتماعی یافت، اما می‌توان یک نظام فکری در حوزۀ عدالت اجتماعی از اندیشه‌های ایشان استخراج کرد که مبتنی بر مبانی الهیاتی است
وی تصریح کرد: امام خمینی (ره) عدالت اجتماعی را نه در یک ساحت مادی بلکه امتدادی از ساحت تکوین می‌بیند و همین جا تفاوت عدالت اجتماعی اسلامی با اندیشه‌های غیردینی آشکار می‌شود.
دکتر اولیایی با تأکید بر اینکه اندیشۀ عدالت اجتماعی امام خمینی (ره) به نوعی الهیات رهایی‌بخش است که به مستضعفین توجه دارد و آنان را ولی‌نعمت می‌داند، خاطر نشان کرد: مبانی فکری در اندیشۀ عدالت اجتماعی امام خمینی (ره) به طور مستحکم وجود دارد، چنانکه ایشان عدالت را تعریف و ابعاد آن را مشخص می‌کند و ارتباط آن را با فقه و کلام به خوبی نشان می‌دهد. امام خمینی (ره) به دنبال برقراری یک نظم اجتماعی است و اساس اسلام را در عبارات و مواضع مختلف در عدالت اجتماعی معرفی می‌کند.
این استاد دانشگاه، عدالت اجتماعی را وصفی برای ساختار جامعه دانست که از این جهت با مفهوم عدالت در حوزۀ کلام و فقه متفاوت است.
حکومت، بستر عدالت اجتماعی
اولیایی در پاسخ به سؤال کارشناس برنامه مبنی بر اینکه آیا عدالت اجتماعی مد نظر امام خمینی (ره) الزاماً نیازمند تشکیل حکومت بود، توضیح داد: رابطۀ بین حکومت و عدالت، یکی از گزاره‌های مورد تأکید حضرت امام (ره) است. ایشان معتقد است که ما نمی‌توانیم عدالت اجتماعی را در سطح جامعه بدون بسترسازی بسط بدهیم. این بستر را که همان حکومت است، عقلا تأیید می‌کنند.
وی ادامه داد: حکومت باید داعیۀ عدالت داشته باشد و ساختارها را بر مبنای عدالت اجتماعی تنظیم کند تا آن فرایند عدالت اجتماعی اتفاق بیفتد. در اندیشۀ امام خمینی (ره) شرط برقراری عدالت اجتماعی که افراد در آن به هدف غایی یعنی عبودیت و توحید برسند، حکومت است. البته ایشان معتقد است بدون مبارزه با استکبار جهانی، نمی‌توان عدالت اجتماعی را به طور کامل در داخل محقق ساخت.
بازخوانی عدالت‌خواهی امام خمینی (ره)
اولیایی به آثار مکتوبی که در شرح اندیشۀ عدالت از منظر امام خمینی (ره) نگاشته شده اشاره کرد و یادآور شد: حدود ۱۵ مقاله و یک کتاب در این زمینه کار شده است. علت کم بودن آثار در این حوزه، آن است که تعداد افرادی که با ادبیات عدالت‌پژوهی آشنا باشند و بتوانند اندیشه‌های امام خمینی (ره) را بازخوانی کنند، بسیار کم است.
وی افزود: کنشگری اجتماعی یا اصلاح اجتماعی امام خمینی (ره) در قامت انقلاب اسلامی، خودش به مثابه یک کنش عادلانۀ اصیل و ناب است و ادبیات عدالت پژوهشی را به همراه خود می‌آورد.
مردم و بسط عدالت اجتماعی
این پژوهشگر با اشاره به پرتکرار بودن واژه‌های «مردم» و «مستضعفان» در ادبیات امام خمینی (ره) بیان کرد: وقتی به دنبال عدالت اجتماعی هستیم به یک فاعلی احتیاج داریم که ساختار عدالت اجتماعی را بسط بدهد. امام خمینی (ره) حاکمیت و ساختار را از آن جهت که منابع و مواهب اجتماعی در اختیار اوست، بازخواست می‌کند و از طرف دیگر بسط عدالت اجتماعی را بر عهدۀ مردم نیز می‌بیند، زیرا مردم، رکن مهم در مردم‌سالاری دینی هستند.
ادراک عدالت اجتماعی توسط مردم
وی با اشاره به بحث «ادراک عدالت اجتماعی»، خاطرنشان کرد: ادراک عدالت اجتماعی با واقعیت عدالت می‌تواند متفاوت باشد، یعنی در جامعه‌ای عدالت وجود دارد اما مردم ادراک نابرابری می‌کنند و یا برعکس این مسئله ممکن است اتفاق بیفتد.
اولیایی با تأکید بر این که در عرصۀ اجتماعی ادراک مردم مهم است افزود: برای امام خمینی (ره)، ادراک عدالت مردم مهم است، لذا در سخنرانی‌ها و آثارشان، به آنچه که مردم می‌اندیشند و جایگاه مردم اهمیت می‌دهد. بنابراین علاوه بر نیاز مردم در بسط عدالت، باید به ادراک اجتماعی آنها نیز از مقولۀ عدالت توجه شود.
دینداری پس از عدالت اجتماعی
اولیایی در پاسخ به پرسش کارشناس برنامه دربارۀ اینکه در منظومۀ فکری امام خمینی (ره) عدالت پیش‌شرط دینداری است یا نتیجۀ آن، اظهار داشت: برای پاسخ به این سؤال بهتر است بین عدالت فردی و عدالت اجتماعی تفکیک قائل شویم. در عدالت فردی، رفتار عادلانۀ فرد، احتمالاً نتیجۀ دینداری اوست، ولی در عدالت اجتماعی که وصف ساختار است، دینداری پس از عدالت اجتماعی رخ می‌دهد. یعنی باید بستر جامعه و حکومتی عادلانه باشد تا مردم در آن فرصت‌های برابر، به دینداری مطلوب برسند.
وی خاطرنشان کرد: تأکید امام خمینی (ره) بر محرومین و مستضعفین صرفاً یک نوع بحث اخلاقی نیست، به این معنا که به مردم پول و مواهب بدهیم و عدالت اجتماعی را برقرار کنیم، بلکه مستضعفین و آحاد مردم در ادبیات حضرت امام (ره) فاعل و رکن انقلاب هستند.
عدالت اجتماعی در جمهوری اسلامی
حجت‌الاسلام اولیایی تأکید کرد: در زمینۀ عدالت اجتماعی با شاخص‌هایی در قیاس با پیش از انقلاب، وضعیت بهتر است؛ اما نسبت به آن مطلوبی که ادعا شد و مردم با آن وارد صحنه شدند، هنوز فاصله زیاد است.
اولیایی گفت: برای حفظ امید در تحلیل‌ها، باید نگاهی به گذشته نیز داشته باشیم. گفتمانی که امام خمینی (ره) در زمینۀ عدالت پایه‌گذاری کرد، خود نوعی موفقیت است؛ چراکه عدالت اجتماعی فقط با معیارهایی چون تورم یا شاخص‌های مادی سنجیده نمی‌شود.
وی خاطر نشان کرد: امام، گفتمان اشرافی را به گفتمان خدمت و خادمی تبدیل کرد و این تغییر، هویتی تازه به مسئلۀ عدالت بخشید و این هویت‌بخشی، دستاوردی بزرگ در حوزۀ عدالت است.
این استاد دانشگاه با اشاره به موفقیت‌های کشور در حوزۀ عدالت اجتماعی، یادآور شد: در حوزۀ نیازهای اولیه چون خوراک، پوشاک، مسکن و نیز در بخش بهداشت و سواد عمومی، به‌ویژه در زیرساخت‌ها و حوزه‌های عمرانی نسبت به پیش از انقلاب، تحولات چشم‌گیری رخ داده است.
موانع برقراری عدالت
اولیایی افزود: طبیعی است که وقتی حکومتی، از عدالت در سطح جهانی سخن می‌گوید، این امر برای برخی قدرت‌ها نگران‌کننده است و واکنش آنها را برمی‌انگیزد. بنابراین موفقیت در تحقق عدالت اجتماعی را باید در نسبت با موانع داخلی و فشارهای خارجی و شرایط اقتصادی سنجید؛ چراکه بروز و ظهور عدالت، در همین زمینه‌ها معنا پیدا می‌کند.
وی تاکید کرد: خود حضرت امام (ره) ورودهای بسیار جدی‌ای در حوزۀ عدالت اجتماعی داشته و مواردی چون تأمین مسکن محرومان و تعیین عادلانۀ دستمزد کارگران نمونه‌ای از آنهاست.
عدالت مد نظرامام خمینی(ره)
دکتر اولیایی با اشاره به این مسئله که شاید برخی گمان کنند عدالت اجتماعی مد نظر امام خمینی (ره) آرمانی و دست نیافتنی است، تصریح کرد: هر وضعیت مطلوبی اعم از عدالت و سایر مسائل، وقتی تصویر شود، یک وضعیت آرمانی شکل می‌گیرد. جامعه باید در چشم‌انداز خود، یک وضعیت آرمانی را تصویر و به دنبال آن کمال حرکت کند.
وی ادامه داد: از نظر امام خمینی(ره) اگر هر کس در جایگاهی که هست به نحو احسن کار کند، دسترسی به وضعیت مطلوب امکان‌پذیر خواهد بود، اما ظاهراً برخی از مسئولان گفتمان عدالت را کنار گذاشته‌اند که همین امر رسیدن به عدالت آرمانی را مشکل می‌کند.
مصلحت و عدالت
این پژوهشگر در پایان به مصلحت سیاسی و عدالت از منظر امام خمینی پرداخت و اظهار داشت: از نظر امام خمینی (ره) هیچ مصلحتی بالاتر از حفظ جایگاه مردم و مستضعفین نیست و می‌فرماید عدالت اجتماعی یعنی مستضعفین؛ بنابراین می‌توان به این نتیجه رسید که هیچ مصلحتی در اندیشۀ امام خمینی (ره) بالاتر از عدالت اجتماعی نیست.
نظر شما