به گزارش خبرنگار قدس آنلاین، تحلیل تجربیات کشورهای مختلف نشان می‌دهد در مواجهه با شوک‌های ناگهانی، کشورهایی تاب‌آوری بالاتری دارند که زیرساخت‌های اقتصادی خود را بر مبنای خوداتکایی و انعطاف‌پذیری بنا نهاده‌اند.
مرور نمونه‌های موفق تاب‌آوری اقتصادی در جهان، تصویری روشن پیش روی مدیران و فعالان اقتصادی ایران قرار می‌دهد: عبور از ۲۹۲ ساعت فشار و جنگ، نه با تصمیمات مقطعی و واکنشی؛ بلکه با تکیه بر سرمایه‌های واقعی داخلی ممکن است. این سرمایه‌ها شامل ذخایر راهبردی، توان تولید بومی، نوآوری، سرمایه انسانی و همبستگی اجتماعی است که هر یک در جای خود نقش حیاتی ایفا می‌کنند.
تاب‌آوری جهانی؛ آینه‌ای برای اقتصاد ایران
تجربیات جهانی در زمینه تاب‌آوری اقتصادی، درس‌های ارزشمندی برای ایران دارد. این درس‌ها راهکارهای عملی و اثربخشی را برای مواجهه با چالش‌های کنونی و آینده ارائه می‌دهند. در ادامه به بررسی دقیق‌تر چند نمونه موفق می‌پردازیم:
روسیه پس از تحریم‌های گسترده غرب در پی جنگ اوکراین، با تکیه بر ذخایر عظیم طلای خود و اتخاذ سیاست‌های هوشمندانه در زمینه ارز، توانست ارزش پول ملی خود را حفظ کرده و از فروپاشی اقتصادی جلوگیری کند. چین نیز با داشتن بزرگ‌ترین ذخایر ارزی جهان، در برابر نوسان‌های اقتصادی و تجاری بین‌المللی بسیار مقاوم عمل کرده است.
کره جنوبی و ویتنام نیز با سرمایه‌گذاری بی‌وقفه روی نوآوری، آموزش و تولید داخلی توانستند در بحران‌ها اقتصاد خود را زنده و پویا نگه دارند. این کشورها در طول دهه‌های متمادی، بخش بزرگی از درآمد ملی خود را صرف تحقیق و توسعه و تربیت نیروی انسانی ماهر کرده‌اند. نتیجه این سرمایه‌گذاری، ظهور شرکت‌های دانش‌بنیان و صنایع پیشرفته‌ای بوده که حتی در شرایط سخت اقتصادی نیز توانایی رقابت در بازارهای جهانی را دارند.
اگرچه تجارت خارجی این کشورها گاه مختل می‌شود؛ اما توان تولید داخل و «یادگیری سازمانی» اقتصادشان را سرپا نگه می‌دارد. ایران می‌تواند همین فرمول را با پررنگ‌تر کردن نقش صنایع دانش‌بنیان، فناوری راهبردی، کشاورزی هوشمند و زنجیره ارزش بومی دنبال کند. این امر مستلزم حمایت گسترده از استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناور، تسهیل فرایندهای ثبت اختراع و تجاری‌سازی دانش و همچنین تشویق همکاری میان صنعت و دانشگاه است.
ترکیه و کوبا نیز ثابت کردند در اوج بحران، حمایت هدفمند از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط (به‌ویژه تأمین‌کنندگان نیازهای مردم)، اهرمی اساسی در حفظ تاب‌آوری اجتماعی است. کسب‌وکارهای کوچک و متوسط ستون فقرات هر اقتصادی هستند و بخش قابل توجهی از اشتغال و تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص می‌دهند. در زمان بحران، این کسب‌وکارها معمولاً آسیب‌پذیرتر هستند؛ اما حمایت از آن‌ها می‌تواند به حفظ معیشت مردم و جلوگیری از فروپاشی اجتماعی کمک کند.
ترکیه در بحران‌های اقتصادی اخیر خود، با ارائه بسته‌های حمایتی به شرکت‌های کوچک و متوسط، از تعطیلی گسترده آن‌ها جلوگیری کرد. اقدام‌هایی مانند تمدید مهلت‌های مالیاتی، معافیت جرایم بانکی یا یارانه هدفمند به تولید و توزیع، مستقیم به استحکام فعالان اقتصادی و معیشت مردم یاری رساند. این اقدام‌ها نه‌تنها بار مالی را از دوش کسب‌وکارها برمی‌دارد؛ بلکه به آن‌ها امکان می‌دهد تا بر ادامه فعالیت و حفظ نیروی کار خود تمرکز کنند.
ایجاد صندوق‌های حمایتی اضطراری، ارائه وام‌های کم‌بهره و تسهیل دسترسی به مواد اولیه، از دیگر راهکارهایی است که می‌توان در این زمینه به کار گرفت.در همه این نمونه‌ها، همبستگی اجتماعی و سرمایه انسانی مهم‌ترین شرط عبور از دوران‌های سخت بوده؛ بازتوزیع منابع، تصمیم‌گیری شفاف، مشارکت داوطلبانه مردم و تزریق امید همان نقطه قوتی است که اقتصادها را از دل بحران برمی‌کشد.
سرمایه انسانی به معنای دانش، مهارت، تجربه و خلاقیت نیروی کار یک کشور است. در زمان بحران، وجود نیروی کار متعهد و توانمند که قادر به سازگاری با شرایط جدید و یافتن راه‌حل‌های نوآورانه باشد، از اهمیت بالایی برخوردار است. همبستگی اجتماعی نیز به معنای انسجام و همکاری میان افراد و گروه‌های مختلف جامعه است که در مواقع بحران، می‌تواند به بسیج منابع و تلاش‌های جمعی برای غلبه بر مشکلات کمک کند.
پیشنهادهای کاربردی برای مدیریت اقتصاد در شرایط بحران
با توجه به درس‌هایی که از تجربیات جهانی و شرایط خاص ایران آموختیم، می‌توان پیشنهادهای کاربردی زیر را برای تقویت تاب‌آوری اقتصاد ایران در شرایط بحران ارائه داد:
افزایش و مدیریت هوشمند ذخایر راهبردی (غذا، دارو، انرژی و ارز) و ایجاد چرخه ذخیره سیال: این به معنای فراتر رفتن از نگهداری صرف ذخایر است و شامل ایجاد سیستم‌هایی برای پایش مستمر نیازها و عرضه، امکان مبادله و چرخش ذخایر برای جلوگیری از فساد یا کاهش کیفیت و همچنین تنوع‌بخشی به منابع تأمین است. برای مثال، در بخش غذا، علاوه بر گندم و برنج، باید به ذخیره‌سازی سایر اقلام ضروری مانند روغن، شکر و پروتئین نیز توجه کرد. در حوزه انرژی، ایجاد ذخایر کافی سوخت‌های فسیلی و همچنین توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش وابستگی به منابع خارجی، حیاتی است.
در بخش ارز، نگهداری ترکیبی از ارزهای معتبر و طلا، می‌تواند به حفظ ارزش ذخایر در برابر نوسان‌های جهانی کمک کند.تقویت صنایع بومی با حمایت مالی و شتاب‌دهی به نوآوری و صادرات فناوری‌محور. این شامل ارائه تسهیلات بانکی با نرخ سود پایین، معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌های نوآور و حمایت از مراکز رشد و شتاب‌دهنده‌های کسب‌وکار است. همچنین، باید موانع اداری و قانونی بر سر راه تولید و صادرات برداشته شود.
تمرکز بر صنایع با ارزش افزوده بالا و قابلیت رقابت در بازارهای جهانی، مانند صنایع دارویی، تجهیزات پزشکی، نرم‌افزار و محصولات پتروشیمی، می‌تواند به افزایش درآمد ارزی و کاهش وابستگی به واردات کمک کند. ایجاد «مناطق ویژه فناوری» با قوانین و مقررات تسهیل‌کننده برای شرکت‌های دانش‌بنیان نیز می‌تواند مفید باشد.
حمایت مالیاتی و اعتباری از کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و جلوگیری از فشار بانکی و قانونی در دوره بحران: همچنین، باید نظارت دقیقی بر رفتار بانک‌ها اعمال شود تا در زمان بحران، از فشار بر کسب‌وکارها برای بازپرداخت وام‌ها خودداری کنند. ایجاد یک «صندوق ملی تاب‌آوری کسب‌وکارها» که بتواند در مواقع لزوم به کمک شرکت‌های کوچک و متوسط بشتابد، نیز می‌تواند راه‌گشا باشد. سرعت عمل در تسهیل گمرکی و ترخیص فوری کالاهای اساسی برای کاهش وقفه عرضه و ایجاد یک «گذرگاه سبز گمرکی» برای کالاهای استراتژیک در زمان بحران، می‌تواند به تسریع فرایندها کمک کند.
تشویق مشارکت اجتماعی و همبستگی مردمی از طریق پویش‌های ایثار اقتصادی و شبکه‌های داوطلبانه: در شرایط بحران، بسیج منابع مردمی و تشویق به ایثار و همکاری می‌تواند به جبران کمبودها و کاهش فشار بر دولت کمک کند. این می‌تواند شامل تشویق مردم به مصرف بهینه، کمک به نیازمندان و مشارکت در طرح‌های تولیدی و توزیعی محلی باشد.
ایجاد سکوهای برخط برای هماهنگی کمک‌های مردمی و شبکه‌های داوطلبانه، می‌تواند به سازماندهی این تلاش‌ها کمک کند. برای مثال، در دوران همه‌گیری کرونا، بسیاری از کشورها با تکیه بر کمک‌های مردمی و داوطلبانه، توانستند نیازهای اساسی گروه‌های آسیب‌پذیر را تأمین کنند.
برنامه‌ریزی برای سناریوهای مختلف (قطع اینترنت، محدودیت صادرات/واردات) و پیاده‌سازی بودجه‌های اضطراری: این به معنای تدوین طرح‌های اضطراری برای هر سناریو، شناسایی نقاط ضعف و قوت و تمرین این طرح‌ها در مقیاس کوچک است. همچنین باید بخشی از بودجه کشور به عنوان «بودجه اضطراری» برای هزینه‌های غیرقابل پیش‌بینی در زمان بحران اختصاص یابد.
این بودجه باید انعطاف‌پذیر باشد و امکان استفاده سریع و بدون بروکراسی طولانی را فراهم کند. توسعه زیرساخت‌های ارتباطی جایگزین (شبکه‌های ماهواره‌ای داخلی) و ایجاد ظرفیت‌های تولید داخلی برای اقلام وارداتی حیاتی، می‌تواند به کاهش آسیب‌پذیری در برابر شوک‌های خارجی کمک کند.
در نهایت اینکه در هر بحران، اقتصادی که ریشه در خاک مردم و سرمایه انسانی خود داشته باشد، با هر شوک و تلاطمی، از درون ترمیم می‌شود. «۲۹۲ ساعت جنگی» نشان داد اقتصاد ایران می‌تواند با تکیه بر هوش جمعی، تدابیر چابک و انعطاف‌پذیر و سیاست‌های هدفمند، نه‌فقط از گسست جلوگیری؛ بلکه حتی پنجره‌ای تازه برای نوآوری و قوام بگشاید. این بحران فرصتی برای بازنگری در ساختارهای اقتصادی، تقویت خوداتکایی و سرمایه‌گذاری بر توانمندی‌های داخلی فراهم آورد.
نظر شما