در این ماه، دل‌ها به یاد مظلومیت سیدالشهدا(ع) و یاران باوفایش آتش می‌گیرد و اشک‌ها، التیام‌بخش زخم‌های جان می‌شوند. اما این حزن و اندوه نباید ما را در گذشته متوقف کند. محرم فرصتی است برای بازخوانی اهداف قیام حسینی و تلاش برای تحقق آن در عصر حاضر. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های این تلاش، انتظار فرج و آمادگی برای ظهور منجی عالم بشریت، حضرت مهدی(عج) است، چرا که خون حسین(ع) بذری شد برای روییدن نهال عدالت و داد در سراسر گیتی.
برای بررسی دقیق‌تر این پیوند ناگسستنی و جایگاه امام عصر(عج) در زیارت عاشورا، با حجت‌الاسلام علی ربانی، معاونت پژوهش پژوهشکده مهدویت و موعودگرایی انتظار پویا به گفت‌وگو نشستیم.
زیارت عاشورا؛ گنجینه‌ای معنوی
حجت‌الاسلام ربانی با اشاره به جایگاه زیارت عاشورا می‌گوید: زیارت عاشورا، نه‌تنها یک متن تاریخی و روایتی از واقعه کربلا، بلکه گنجینه‌ای از معارف الهی و آموزه‌های اخلاقی است. این زیارت، از جمله زیارات مشهوری است که همواره مورد توجه علمای شیعه بوده و بزرگان این مذهب، عنایت ویژه‌ای به آن داشته‌اند. منابع معتبری چون کامل‌الزیارات و مصباح المتهجد، این زیارت را با سند قابل قبول نقل کرده‌اند و در طول تاریخ، سیره عملی بسیاری از مؤمنان بر مداومت بر آن استوار بوده است.
وی اضافه می‌کند: لعن و اعلام برائت‌های موجود در این زیارت، در طول تاریخ حساسیت‌هایی را برانگیخته است. برخی حتی به همین دلیل، منکر برخی از فرازهای آن شده‌اند. اما مرحوم مجلسی(ره) نکته‌ای از شیخ طوسی(ره) نقل می‌کند که نشان از کیاست و زیرکی ایشان در برخورد با دیگر مسلمانان دارد. او می‌گوید شیخ طوسی(ره) برای رفع اعتراضات، لعن‌های موجود در زیارت را به گونه‌ای تفسیر کرد که مورد قبول عامه قرار گیرد. این نشان می‌دهد همواره باید با درایت و حکمت، از اعتقادات خود دفاع کنیم و از ایجاد تفرقه و اختلاف بپرهیزیم.
همدردی با محوریت امام مهدی(عج)
این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: در منابع زیارت، پیش از متن زیارت، روایتی از امام باقر(ع) نقل شده که زیارت امام حسین(ع) را با پاداش عظیمی برابر می‌داند. این نشان می‌دهد زیارت امام حسین(ع) تنها یک عمل مستحب نیست، بلکه یک وظیفه و تعهد است که بر دوش هر شیعه‌ای قرار دارد. سپس حضرت، دستورالعمل انجام زیارت از راه دور را بیان کرده و خودشان ضامن پاداش کسی که این اعمال را انجام دهد، می‌شوند.
حجت‌الاسلام ربانی اضافه می‌کند: راوی سؤال می‌کند چگونه به همدیگر در این روز تعزیت بگوییم؟ حضرت در پاسخ می‌فرمایند: «تَقُولُونَ أَعْظَمَ اللَّهُ أجُورَنَا بِمُصَابِنَا بِالْحُسَیْن وَجَعَلَنَا وَ إِیَّاکُمْ مِنَ الطَّالِبینَ بِثارِهِ مَعَ وَلِیّهِ الْإِمَامِ الْمَهْدِی مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ». این عبارت، بسیار مهم و معنادار است. ذکر نام امام مهدی(عج) بر زبان عزاداران عاشورا در ابراز همدردی با یکدیگر، نشان از محوریت اعتقاد به قیام امام عصر(عج) در خون‌خواهی از خون خدا، حتی در زمان امام باقر(ع) دارد. این یعنی از همان ابتدا، انتظار فرج و خون‌خواهی امام حسین(ع) در کنار هم قرار داشته و جدایی‌ناپذیر بوده‌اند.
خون‌خواهی با امام منصور(عج)
وی با اشاره به درخواست خون‌خواهی در این زیارت عمیق، تشریح می‌کند: در نخستین جایی از زیارت که نام حضرت مهدی(عج) برده شده، آمده است: «فَأَسالُ اللهَ الَّذِی أَکْرَمَ مَقَامَکَ أَنْ یُکْرِمَنِی وَ یَرْزُقْنِی طلب ثارک مع امام منصور من آلِ مُحَمَّدٍ صَلَّی الله عَلَیْهِ وَ آلِه». این فراز نشان می‌دهد خون‌خواهی امام حسین(ع)، تنها یک انتقام شخصی نیست، بلکه یک حرکت الهی است که با ظهور امام منصور(عج) به اوج خود خواهد رسید.
ربانی می‌افزاید: تفاوت نقل کامل الزیارات با نقل شیخ طوسی در این است که در نقل ابن‌قولویه دو درخواست وجود دارد: نخست، گرامی شدن به واسطه وجود مقدس امام حسین(ع) و دوم روزی شدن خون‌خواهی همراه با امام منصور(عج). اما در نقل شیخ طوسی(ره) درخواست فقط دومی است. این تفاوت نشان می‌دهد هر دو جنبه، یعنی هم گرامی داشتن امام حسین(ع) و هم خون‌خواهی ایشان، از اهمیت بالایی برخوردارند و باید به هر دو توجه کرد.
منتقم؛ نامی برای امام عصر(عج)
مدیر گروه ادعیه و زیارات مرکز تخصصی مهدویت با اشاره به انتقام الهی ادامه می‌دهد: «منتقم» از اسمای خداوند است که عدالت پروردگار، آن را اقتضا می‌کند. در روایات، این اسم بر وجود مقدس حضرت مهدی(عج) نیز نهاده شده و با دو تعبیر از انتقام‌گیری حضرت نام برده شده است. انتقام گیرنده از دشمنان خدا و دیگری انتقام گیرنده از ظالمان. این نشان می‌دهد عدالت امام عصر(عج) فراگیر و همه‌جانبه است و شامل تمام کسانی می‌شود که در طول تاریخ به بشریت ظلم کرده‌اند.
وی اضافه می‌کند: در روایت معراج، خداوند به پیامبر(ص) می‌فرماید: «یَا مُحَمَّدُ وَ عِزَّتِی وَ جَلَالِی إِنَّهُ الْحَجَّةُ الْوَاحِبَهُ لِأَوْلِیَانِی وَ الْمُنْتَقِمُ مِنْ أَعْدَانِی». همچنین در تفاسیر روایی ذیل آیات اول سوره مائده، پیامبر(ص) می‌فرمایند: «ألا إنه المنتقم الظالمین». دامنه خون‌خواهی و انتقام‌گیری حضرت، فراتر از خون‌خواهی امام حسین(ع) است و تمامی دشمنان خدا، ظالمان و مستکبران عالم از تیغ عدالت حضرت در امان نیستند. بزرگ‌ترین ظلم، ظلمی است که در حق محمد(ص) و آل‌محمد(ع) روا داشتند، چون دامنه این ظلم به سراسر عالم کشیده شده و تا امروز ادامه دارد و ان‌شاءالله با دست توانای حضرت مهدی(عج) پایان خواهد یافت.
حق‌جویی با امام مهدی(عج)
این استاد حوزه و دانشگاه به فرازی از زیارت عاشورا اشاره و بیان می‌کند: در فرازی از این زیارت، اوصافی برای امام زمان(عج) بیان شده است و می‌خوانیم «وَ أَسْأَلُهُ أَنْ یُبَلِّغَنِی الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَکُمْ عِنْدَ اللهِ وَ أَنْ یَرْزُقَنِی طَلَبَ ثَارِکُمْ مَعَ إِمَامٍ مَهْدِی ظَاهِر نَاطِق مِنْکُمْ». این اوصاف عبارت‌اند از: امام مهدی، هادی، ظاهر و ناطق از اهل بیت(ع). این اوصاف نشان می‌دهد امام عصر(عج)، وارث تمام فضائل و کمالات اهل‌بیت(ع) است و با ظهور خود، تمام حقایق را آشکار خواهد کرد. مقام محمود، مقام والایی است که پیامبر گرامی اسلام(ص) به آن نائل شدند. حضرت علی(ع) نیز همنشین نبی خاتم(ص) در این مقام هستند. اهل بیت پیامبر(ع) نیز این مقام را دارا هستند. با توجه به روایات، مقام محمود جایگاهی در بهشت است که شفاعت در آن صورت می‌گیرد. بنابر آنچه بیان شد معلوم می‌شود معنای درخواست ما از رسیدن به مقام و جایگاه محمود این است که مورد شفاعت پیامبر(ص) و امیرالمؤمنین(ع) و اهل بیت(ع) نائل شویم. از قرین شدن این تقاضا با خون‌خواهی امام حسین(ع) و همراهی با امام مهدی(عج) می‌توان برداشت کرد راه رسیدن به این مقام و مورد شفاعت واقع شدن آن است که در راستای اهداف امام زمان(عج) در تحقق ظهور و رسیدن اهل بیت(ع) به حقشان تلاش کنیم.
پیوند عاشورا و مهدویت
وی در جمع‌بندی و در پیوند میان عاشورا و مهدویت خاطرنشان می‌کند: تأکید زیارت عاشورا و عزاداری برای امام حسین(ع) بر این است که با ابزار تولی و تبری، از عاشورا پلی به راه مهدی(عج) بزنیم. یالثارات الحسین(ع)، شعار یاران حضرت مهدی(عج) است. از این رو، شاخص اصلی مهدی‌یاوری، الگوگیری از نهضت سرخ حسینی است. قلب یاران حضرت مهدی(عج) از محبت امام حسین(ع) پر شده است و خون‌خواهی خون خدا از چشمان به خون نشسته آن‌ها از اشک نمایان است. اصحاب مهدی(عج) همانند یاران سیدالشهدا(ع) تا پای جان در همراهی امام و حمایت از او ثابت‌قدم ایستاده و ذره‌ای تردید به دل راه نمی‌دهند و حاضرند در رکاب امامشان چندین بار کشته و زنده شوند.
این کارشناس مهدویت اضافه می‌کند: اوصافی که برای حضرت حجت(عج) در این زیارت ذکر شده، گویای آن است که وراثت خون خدا، مدال افتخاری است تا به دست توانای حضرت، اهل بیت(ع) به حق مسلمشان که وراثت زمین است، برسند. سخنان حضرت و معرفی خود به عنوان بقیة الله و ذخیره الهی، ناطق بودن ایشان از جانب اهل‌بیت(ع) را فریاد می‌زند. مهدی بودن امام عصر و بر هدایت بودن ایشان نشان از آن دارد که ثمره خون سیدالشهدا(ع) در هدایت امت به بار نشسته است و این فرزند نهم از نسل او است که سکان کشتی هدایت بشر را به دست گرفته تا زحمات تمامی انبیا و اولیا در راستای هدایت را شکوفا کند.
حجت‌الاسلام ربانی در پایان تصریح می‌کند: زیارت عاشورا تنها یک زیارت تاریخی نیست، بلکه منشور اعتقادی و عملی است که ما را به سوی امام عصر(عج) رهنمون می‌کند. با قرائت این زیارت و عمل به آموزه‌های آن می‌توانیم گامی در راستای تحقق آرمان‌های حسینی و مهدوی برداریم و خود را برای یاری امام زمان(عج) آماده کنیم. به تعبیر دیگر، عاشورا و مهدویت، دو روی یک سکه هستند. عاشورا، زمینه‌ساز ظهور است و مهدویت، تحقق‌بخش آرمان‌های عاشورا. باشد که از منتظران واقعی ظهورش باشیم و در زمره یاران باوفای او قرار گیریم.
نظر شما