در آستانه سالروز شهادت این نام بلند با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر ناصر رفیعی، استاد حوزه و کارشناس تاریخ اسلام گفت‌وگو کرده‌ایم تا ضمن بررسی اسناد تاریخی و سیره علما، به این پرسش پاسخ دهیم که چرا یادآوری کمالات و مظلومیت‌های امام حسن(ع)، نه تنها در این روز بلکه در تمام ایام سال، امری ضروری و راه‌گشاست.
تکریم دو روایت، تجلیل از یک مظلومیت
دکتر رفیعی در ابتدا با بیان مقدمه‌ای درباره اهمیت بزرگداشت مناسبت‌های مذهبی، به موضوع شهادت امام حسن مجتبی(ع) پرداخته و می‌گوید: در تقویم شیعه دو تاریخ برای شهادت ایشان، هفتم و بیست و هشتم صفر ذکر شده است. برگزاری مراسم عزاداری در این دو ایام، اقدامی ارزشمند و ادای احترامی به مقام والای این امام غریب است، همان‌طور که در ایام فاطمیه با استناد به دو روایت به عزاداری می‌پردازیم.
وی با اشاره به روایاتی که هفتم صفر را سالروز شهادت امام حسن مجتبی(ع) می‌داند و با یادآوری اینکه شخصیت‌هایی همچون مرحوم کفعمی نیز همین قول را معتبر دانسته‌اند، بر اهمیت تکریم این تاریخ تأکید و بیان می‌کند: ایام حزن و اندوه اهل‌بیت(ع) فرصتی مغتنم برای یادآوری مصائب ایشان و زندگی پرحادثه و مظلومانه امام حسن(ع) است. امامی که در کودکی شاهد جسارت و بی‌احترامی دشمنان به مادر بود، در جنگ‌ها شجاعانه کنار پدر جنگید، پس از شهادت امیرالمؤمنین(ع) به امامت رسید اما متأسفانه به دلیل خیانت فرماندهان و برای حفظ جان مردم و اسلام، مجبور به نرمش قهرمانانه و صلح با معاویه شد. در نهایت نیز در ماه صفر، مسموم و مظلومانه در جوانی به شهادت رسید. گرامیداشت هر دو روایت شهادت، ادای دین به مقام والای این امام غریب و تجلیل از مظلومیت ایشان است.
امام حسن مجتبی(ع) پلی میان قلب‌ها و تاریخ
دکتر رفیعی با اشاره به جایگاه والای امام حسن مجتبی(ع) یادآور می‌شود: حتی دشمنان نیز ناگزیر به اعتراف به فضائل ایشان شده‌اند. به عنوان نمونه، نقل است مروان بن حکم با وجود دشمنی آشکار، در تشییع پیکر امام(ع) شرکت کرد و زیر تابوت ایشان را گرفت. وقتی علت این حضور از او پرسیده شد، پاسخ داد: «من به تشییع کسی آمده‌ام که کوه صبر، مقاومت و استقامت بود». جلال‌الدین سیوطی نیز در کتاب خود، تاریخ الخلفاء به تفصیل به فضائل و مناقب امام حسن مجتبی(ع) پرداخته است. او امام حسن(ع) را شخصیتی بزرگوار، بردبار، باوقار، متین، سخاوتمند و مورد ستایش توصیف می‌کند و با عبارت «کانَ الحَسَنُ رَضِیَ اللّه عنهُ لَه مَناقِبُ کَثیرَةٍ، سَیِّدا حَلیما، ذا سکینَةٍ و وِقارٍ وَحشمَةٍ، جَوادا، مَمدُوحا»؛ حسن بن علی(ع) دارای امتیازات اخلاقی و فضائل انسانی فراوان بود، او شخصیتی بزرگوار، بردبار، باوقار، متین، سخاوتمند و مورد ستایش بود؛ این ویژگی‌ها را برجسته می‌سازد. سیوطی در ادامه به جنبه‌های دیگری از زندگی امام حسن(ع) مانند صلح ایشان با معاویه اشاره کرده و آن را اقدامی حکیمانه و مبتنی بر مصلحت می‌داند. همچنین واصل بن عطا، از شخصیت‌هایی است که به وصف سیمای امام حسن(ع) پرداخته و می‌گوید: «کَانَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِیٍّ(ع) عَلَیْهِ سِیمَاءُ الْأَنْبِیَاءِ وَ بَهَاءُ الْمُلُوک». حسن بن علی(ع) چهره‌اش چهره انبیا و عظمت و ابهتش، ابهت ملوک و شاهان بود. این توصیفات، گواهی بر عظمت و جلالت شخصیت امام حسن مجتبی(ع) است که حتی در کلام مخالفان و مورخان غیرشیعه نیز بازتاب یافته است.
محبوب‌ترین فرد نزد پیامبر(ص)
رئیس مجتمع آموزش عالی تاریخ سیره و تمدن اسلامی جامعة المصطفی العالمیه به جایگاه ویژه امام حسن(ع) نزد پیامبر اکرم(ص) نیز اشاره کرده و می‌گوید: در روایتی آمده است از رسول خدا(ص) سؤال شد کدام یک از خانواده‌تان نزد شما دوست داشتنی‌ترند؟ فرمود: حسن(ع) و حسین(ع)؛ و برای همین از دخترش فاطمه(س) می‌خواست حسن(ع) و حسین(ع) را بیاورد و چون میآمدند ایشان را در برمی‌گرفت و می‌بویید. این روایت نشان‌دهنده محبت عمیق پیامبر(ص) به امام حسن(ع) و امام حسین(ع) است و اینکه ایشان محبوب‌ترین افراد نزد پیامبر(ص) بوده‌اند.
وی در ادامه، با استناد به حدیثی از پیامبر(ص) توضیح می‌دهد: «اَلْحَسَنُ وَ اَلْحُسَیْنُ سَیِّدَا شَبَابِ أَهْلِ الْجَنَّة» یعنی حسن(ع) و حسین(ع) سرور جوانان بهشت‌اند. این حدیث، بیانگر فضیلت والای این دو امام است. برخی از علمای شیعه، با توجه به این حدیث، معتقدند این سروری و برتری، نه تنها در آخرت، بلکه در دنیا نیز جاری است و این دو امام، شایسته اطاعت و پیروی هستند. به عبارتی، فضیلت بهشتی، ریشه در کمالات دنیوی ایشان دارد. این تفسیر، ضمن تأکید بر جایگاه رفیع امامان(ع)، مسئولیت پیروان را در الگوگیری از سیره و منش ایشان یادآور می‌شود. به این ترتیب حدیث یاد شده، دعوتی است به سوی کمال و فضیلت و یادآوری می‌کند پیروی از اهل‌بیت(ع) راهی برای سعادت است.
حسن(ع)، میوه قلب پیامبر(ص)
این استاد حوزه و دانشگاه با استناد به روایتی، جایگاه والای امام حسن مجتبی(ع) در نزد پیامبر اکرم(ص) را نیز تبیین کرد. وی با اشاره به روایتی که در آن امام حسن(ع) در کودکی بر دوش پیامبر(ص) بازی می‌کرد، اظهار می‌کند: روایات متعددی در فضیلت و منزلت امام حسن(ع) وارد شده است که نشان‌دهنده جایگاه ویژه ایشان در نزد پیامبر(ص) است. هنگامی که انس بن مالک قصد داشت امام حسن(ع) را از دوش پیامبر(ص) پایین بیاورد، ایشان با عباراتی همچون «یا انس، دَع إبنی و ثمرة فؤادی فانّه من آذی هذا فقد آذانی و من آذانی فقد آذی الله»؛ پسرم و میوه قلبم را رها کن؛ محبت عمیق خود به امام حسن(ع) را ابراز کردند. عبارت ابنی(پسرم) نیز حائز اهمیت است، چرا که قرآن کریم نیز در آیه مباهله، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) را ابناء، پسران پیامبر(ص) خوانده است.
وی با تأکید بر اهمیت این جایگاه عنوان می‌کند: پیامبر(ص) در ادامه فرمودند هر شخصی این پسر را بیازارد، مرا آزرده و هر که مرا بیازارد، خدا را آزرده است و سپس اضافه کردند سخنش سخن من، کردارش کردار من و فرمانش فرمان من است. هر کس از او تبعیت کند، از من تبعیت کرده و هر کس او را دوست داشته باشد، خداوند او را دوست خواهد داشت. این کلمات گهربار، بیانگر جایگاه رفیع امام حسن(ع) در نزد پیامبر(ص) است. به بیانی این تأکیدات نشان‌دهنده ضرورت اطاعت و پیروی از امام حسن مجتبی(ع) و همچنین بیانگر این حقیقت است که دوستی با ایشان، در حقیقت دوستی با خداوند متعال است.
امام حسن(ع)؛ اسوه حسنه در عبادت، زهد و راست‌گویی
دکتر رفیعی در پایان سخنان خود به ویژگی‌های اخلاقی و معنوی امام حسن(ع) نقل شده در روایات نیز اشاره کرده و می‌گوید: مرحوم شیخ صدوق در کتاب امالی به سند خود از امام صادق(ع) روایت کرده که آن حضرت فرمود: حسن بن علی(ع) عابدترین مردم زمان خود و زاهدترین آن‌ها و برترین آن‌ها بود. او چنان بود که وقتی حج بجا می‌آورد، پیاده به حج می‌رفت و گاهی نیز پای برهنه راه می‌رفت و چنان بود که وقتی یاد مرگ می‌کرد، می‌گریست و چون یاد قبر می‌کرد، می‌گریست و چون از قیامت و بعث و نشور یاد می‌کرد، می‌گریست و چون متذکر عبور و گذشت از صراط در قیامت می‌شد، می‌گریست و هر گاه به یاد توقف در پیشگاه خدای تعالی در محشر می‌افتاد، فریادی می‌زد و روی زمین می‌افتاد... و چون به نماز می‌ایستاد بندهای بدنش می‌لرزید و چون نام بهشت و جهنم نزد او برده می‌شد مضطرب و نگران می‌شد و از خدای تعالی رسیدن به بهشت و دوری از جهنم را درخواست می‌کرد... و هرگاه در وقت خواندن قرآن به جمله «یا ایها الذین آمنوا» می‌رسید می‌گفت: «لبیک اللهم لبیک»... و پیوسته در هر حالی که کسی آن حضرت را می‌دید به ذکر خدا مشغول بود و از همه مردم راستگوتر و در نطق و بیان از همه کس فصیح تر بود... این روایت حکایت از این دارد که امام حسن(ع) در عبادت، زهد، تقوا و راست‌گویی سرآمد بوده و الگویی برای تمام مسلمانان است.
نظر شما