او فرزند «علیقلی‌خان مخبرالدوله» (وزیر علوم ناصرالدین‌شاه و وزیر داخله مظفرالدین‌شاه) و نوه «رضاقلی هدایت» (ادیب، شاعر و رئیس دارالفنون در زمان ناصرالدین‌شاه) بود و از کودکی در محیطی اشرافی و در ارتباط با بزرگان و صاحب منصبان رشد کرد. پس از آموزش‌های اولیه و سنتی، در سال ۱۲۵۸ه.ش برای تحصیل در رشته ادبیات آلمانی عازم این کشور شد. در آنجا ضمن تحصیل، به مطالعه تاریخ کشورهای اروپایی نیز پرداخت. پس از دو سال به ایران بازگشت و به کارهای دولتی و تدریس در مدارس جدید پرداخت. او از هواداران مشروطه بود و پس از به ثمر نشستن آن، همراه برادرش «مرتضی‌قلی صنیع‌الدوله» و میرزاحسین‌خان و میرزاحسن‌خان پیرنیا، نظام‌نامه انتخاباتی را تدوین کرد. مخبرالسلطنه عهده‌دار برگزاری نخستین دوره انتخابات مجلس در تهران نیز بود. در نخستین کابینه مشروطه، وزیرعلوم و در کابینه‌های بعدی (ناصرالملک و نظام السلطنه) به وزارت دادگستری و معارف رسید. در سال ۱۲۸۷ ه.ش حاکم آذربایجان شد، اما پس از به توپ بسته شدن مجلس، از این منصب استعفا کرد و به آلمان رفت. با آغاز سلطنت پهلوی اول، با توجه به هواخواهی از ایده جمهوری‌خواهی رضاخان، نزد او از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شد. مخبرالسلطنه در کابینه فروغی جایی نداشت اما در کابینه مستوفی‌الممالک، باردیگر عهده‌دار وزارت فواید عامه و تجارت شد و در همین سمت و در سال ۱۳۰۵ لایحه ایجاد راه‌آهن سراسری شمال به جنوب ایران را به مجلس برد.
درنگی در خاطرات و خطرات
بررسی «خاطرات و خطرات» اثر به جا مانده از «مخبرالسلطنه» که حاوی خاطرات او است، نشان می‌دهد یکی از انگیزه‌های اصلی هدایت برای نوشتن این کتاب، دفاع از کارنامه سیاسی خود به‌ویژه در دوران نخست‌وزیری‌اش است. او تلاش می‌کند خود را مخالف برخی برنامه‌ها و اقدامات شاه نشان دهد. این در حالی است که بخش عمده‌ای از اقدامات مهم پهلوی اول در عرصه‌های مختلف، در دوران نخست‌وزیری هدایت رخ داد. از جمله، قانون البسه متحدالشکل که مقدمه‌ای برای کشف حجاب بود، درگذشت مشکوک حاج آقانورالله اصفهانی، تبعید حاج آقا حسین قمی به عتبات، بازداشت آیت‌الله مدرس و حذف او از صحنه سیاسی کشور، قتل فرخی یزدی و... اما او زیرکانه در کتابش یا اصلاً به این موارد اشاره‌ای نکرده و یا به صورت سطحی از آن‌ها گذشته است، به‌طوری که در خاطرات۵۰۰ صفحه‌ای خود، فقط ۳۰ صفحه را به دوران ۶ساله نخست‌وزیری‌اش اختصاص داده است.
نظر شما