کتابخانه و موزه ملی ملک مملو از آثار نفیس هنری و تاریخی است که به پشتوانه بلندنظری حاج حسین آقا ملک، بنیانگذار و واقف این مجموعه و فرهنگ‌دوستانی که راه او را ادامه دادند، در طول سال‌های متمادی، گردآوری شده است. در واقع، این آثار در پرتوی سنت‌های نیکوی وقف و اهدا به آستان قدس رضوی در این موقوفه جمع‌آوری و حفظ شده و می‌شود. در ادامه، به مناسبت فرارسیدن سال روز شهادت حضرت رضا (ع)، با منتخبی از نفایس رضوی کتابخانه و موزه ملی ملک، آشنا می‌شویم.
رساله‌های خطی ذهبیه(طب‌الرضا)
کتابخانه ملی ملک حافظ حدود 20 هزار رساله و نسخه خطی است که منتخبی از این نفایس، در تالارهای موزه ملی ملک در معرض دید بازدیدکنندگان قرار دارد. بررسی این آثار خطی نشان می‌دهد که نسخه‌های ارزشمندی با محوریت موضوعی حضرت رضا (ع) در این موقوفه نگهداری می‌شود.
«رساله ذهبیه(طب‌الرضا)»، از جمله این آثار است. این اثر، رساله‌ای به زبان عربی و منتسب به امام هشتم (ع) است که با موضوع سلامت و درمان در حدود سال 201 قمری، نوشته شده است.
بر طبق برخی از روایات، مأمون دستور داد که این رساله را با آب طلا بنگارند، بنابراین اثر به رساله ذهبیه(طلایی) معروف شد. این رساله، شامل شاخه‌های علمی همچون بافت‌شناسی، روان‌شناسی، شیمی و آسیب‌شناسی است.
در میان نسخه‌های خطی کتابخانه و موزه ملی ملک، 7 نسخه از متن اصلی رساله ذهبیه، استنساخ شده که قدمت تاریخی آنها به قرون 11 تا 13 قمری می‌رسد.
همچنین این کتابخانه، 10 نسخه و رساله خطی متن کامل و یا بخش‌هایی از ترجمه این رساله را که عموماً با عنوان «طب الرضا» از آن یاد می‌شود، در خود جای داده است. البته از آنجایی‌که ایرانیان از دیرباز با ترجمه این رساله، آشنایی و انس بیشتری داشته‌اند، نسخه‌های خطی فارسی آن به‌طور معمول از نفاست و پرداخت هنری بیشتری، برخوردار است.
نسخه‌های خطی با محوریت زیارت
«رساله فی زیاره الرضا (ع)»،نیز از جمله آثار خطی ارزشمند کتابخانه و موزه ملی ملک به زبان عربی است. این اثر یکی از زیارت‌نامه‌هایی به شمار می‌آید که در کتاب «الذریعه» آقا بزرگ تهرانی به شرف‌الدین یحیی بحرانی یزدی منسوب شده است. این کتاب، یک مقدمه، سه باب، 12 فصل و یک خاتمه دارد که با تعریف معنای زیارت در مقدمه آغاز شده و مسائل تخصصی و معنوی زیارت را در باب‌ها و فصل‌های خود بیان می‌کند. این اثر به‌خط نستعلیق در قرن 11 هجری قمری، کتابت شده است.
همچنین نسخه خطی «الزیارت»، از دیگر آثار امام رضایی این مجموعه است. در این اثر، صلوات خاصه امام مهربانی‌ها (ع) و زیارت‌هایی همچون زیارت امین الله به سفارش حاجی میرمحمد ابراهیم توسط محمد تقی بن محمد حسین مشهدی، از خطاطان دوره قاجار به‌خط نسخ در سال 1260 قمری، نوشته شده است.
دراین‌بین، می‌توان از «نسخه خطی صلوات خاصه» به‌خط احمد نیریزی و زین‌العابدین اصفهانی و «زیارت‌نامه طوماری حضرت علی بن موسی الرضا (ع)» ،متعلق به قرن 14 قمری، به‌عنوان دیگر نفایس منتخب موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک با محوریت موضوعی امام رضا (ع)،نام برد.
تابلوهای نقاشی و خوشنویسی
علاوه بر نسخه‌های خطی، این موقوفه دارای تابلوهای هنری کم‌نظیری است که گوشه‌ای از ارادت و اخلاص هنرمندان را به پیشگاه انیس النفوس (ع) در طول تاریخ، نشان می‌دهد.
تابلوی «حدیث سلسله الذهب»، از جمله این آثار نقاشی است که روایتگر حضور حضرت رضا (ع) در جمع مردم در هنگام ورودشان به نیشابور و بیان حدیث معروف سلسله الذهب است. این تابلو با تکنیک رنگ و روغن بر روی بوم توسط رضا حمیدی، هنرمند پیشکسوت نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای کشور، خلق شده است.
همچنین می‌توان به تابلوی «ضامن آهو»، اشاره کرد که به همت محمد فراهانی، یکی از آخرین بازماندگان مکتب نقاشی قهوه‌خانه‌ای، در ابعاد یک متر و 20 سانتی‌متر در 80 سانتی‌متر در سال 1388 شمسی، کشیده شده است. در این اثر امام رضا (ع)، شتری زانو زده در کنار ایشان، آهویی با دو فرزندش و شکارچی و سگش، به چشم می‌خورد. دورنمایی نیز از بارگاه ملکوتی این امام همام در مشهدمقدس در منظره سرسبز تابلو، قابل رؤیت است.
در کنار این آثار نقاشی، «قطعه خوشنویسی مزین به حدیثی از امام رضا (ع)»، جلب نظر می‌کند. این اثر توسط محمد شفیع تبریزی به‌خط نسخ ممتاز با مرکب مشکی بر روی کاغذ فرنگی آهار مهره نخودی پنج سطری در ابعاد 14 سانتی‌متر و سه میلی‌متر در 9 سانتی‌متر و هشت میلی‌متر در سال 1245 قمری، نگاشته شده است. این اثر با «طلا اندازی مضرس» در بین خطوط، تسمه‌اندازی، جدول‌کشی آبی و سفیدآب، پاسپارتو لاجورد، کمنداندازی سفیدآب در حاشیه نیز،تزیین شده است.
سکه‌های ولایتعهدی امام رضا (ع)
تعدادی از سکه‌های تاریخی موجود در کتابخانه و موزه ملی ملک، بیانگر صدها سال عشق و محبت ایرانیان به حضرت رضا (ع) است که در ضرب چنین سکه‌های نفیسی و نگهداری آنها تا به امروز، تجلی یافته است. این آثار شامل سکه‌های دوران ولایتعهدی امام رضا (ع)، سکه‌های حکمرانان افشاری و قاجاری با محوریت ارادت به امام هشتم (ع) و سکه‌های بهار آزادی با تصویر حرم مطهر رضوی، می‌شود.
به‌طور نمونه، می‌توان از سکه‌های دینار ولایتعهدی امام رضا (ع) ضرب شده در سال 202 قمری در سمرقند و قطعه سکه‌های درهم ولایتعهدی این امام همام ضرب شده در سال 202 قمری در سمرقند و در سال 203 قمری در اصفهان، نام برد.
گفتنی است، کتابخانه و موزه ملی ملک در سال 1316 شمسی، وقف بارگاه ملکوتی رضوی شده است و در حال حاضر به نشانی تهران، خیابان امام خمینی (ره)، خیابان سی‌تیر، خیابان یارجانی، خیابان ملل متحد(میدان مشق)، پذیرای دوستداران فرهنگ و تاریخ ایرانی اسلامی، است.
نظر شما