بی‌تردید اشتراکات بنیادین و اصلی میان فرق اسلامی مهم‌ترین رکن وحدت امت اسلام است و مسائل فرعی نباید بهانه‌ای برای خدشه‌دار شدن این اصول و تضعیف انسجام مسلمانان باشد. این وحدت در شرایط کنونی جهان، بیش از همیشه، ضروری به نظر می‌رسد.
هفته وحدت امسال به دلیل شرایط ویژه جهان امروز همچون مسئله غزه و افتخارآفرینی ایران در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه آمریکا و اسرائیل، با شعار محوری «در پرتو عشق به احمد(ص)، اتحاد ملت، وحدت امت»، نامگذاری شده است.
در این زمینه، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر ابوالقاسم حسینی زیدی، عضو هیئت‌علمی گروه فقه و اصول دانشگاه علوم اسلامی رضوی به گفت‌وگو نشستیم.
عشق به احمد (ص)، محور اتحاد امت
دکتر حسینی زیدی ابتدا با اشاره به نقش پیامبر اکرم (ص) به‌عنوان محور اتحاد و وحدت، اظهار داشت: عشق به پیامبر (ص) یک نیروی معنوی و انگیزشی بی‌نظیر در جهان اسلام است.
این عشق، فراتر از هر اختلاف مذهبی، قومی یا ملی، قلب‌های صدها میلیون مسلمان را در سراسر جهان را به هم پیوند می‌دهد و تنها یک احساس شخصی نیست، بلکه یک سرمایۀ اجتماعی و معنوی مشترک، به شمار می‌رود.
وی با بیان اینکه، وقتی این عشق در قالب پیروی از اخلاق و سیرۀ پیامبر (ص) تجلی یابد، به عاملی برای اعتماد عمومی تبدیل می‌شود گفت: ملتی که به ارزش‌های مشترک پایبند باشد، خواه‌ناخواه متحد و منسجم می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر، «اتحاد ملت» زمانی محقق می‌شود که عشق به احمد (ص) در رفتارهای روزمرۀ مردم، نمود پیدا کند.
این استاد دانشگاه با اشاره به تاریخ صدر اسلام و پیوند اخوتی که پیامبر (ص) بین مهاجرین و انصار برقرار کرد، افزود: این پیوند اخوت، نمونه‌ای بارز از عملی‌کردن عشق و رسیدن به وحدت است و انصار، اموال و خانه‌های خود را تنها به دلیل عشق و ایمان مشترک به پیامبر و دین خدا، با برادران مهاجر خود، تقسیم می‌کردند.
وی، اضافه کرد: در دوران معاصر، اجتماع میلیونی زائران پیامبر (ص) در مراسم حج که باوجود تمام تفاوت‌ها، در کنار هم و با محوریت عشق به پیامبر (ص) مناسک را به جا می‌آورند، نمونه‌ای زنده از «وحدت امت» را، نشان می‌دهد.
تبیین عملی «رحمة للعالمین» در سیرۀ نبوی
حسینی زیدی در ادامه، با اشاره به آیۀ ۱۰۷ سوره مبارکه انبیا، تصریح کرد: در این آیه خداوند می‌فرماید: ما تو را جز رحمتی برای جهانیان نفرستادیم و با این آیه در حقیقت شأن و هدف بعثت پیامبر (ص) را که همانا رحمت جهانی و عملی است، بیان می‌کند.
وی ادامه داد: پیامبر (ص) پس از فتح مسالمت‌آمیز شهر مکه، خطاب به سران قریش که سال‌ها ایشان را آزار داده بودند، فرمودند: «ای مردم قریش! به گمانتان چه می‌کنم؟» گفتند: «گمان به خیر می‌بریم. برادری کریم و فرزند برادری کریم هستی.» سپس، آن حضرت فرمودند: «من به شما همان می‌گویم که برادرم یوسف به برادرانش گفت: امروز هیچ ملامتی بر شما نیست. بروید که همگی آزادید.» این بزرگ‌ترین درس گذشت و رحمت برای جهانیان است. او انتقام شخصی را کنار گذاشت و وحدت جامعۀ نوپای اسلامی را، بر کینه‌توزی، ترجیح داد.
پیمان‌نامه مدینه؛ الگوی حکمرانی مبتنی بر وحدت
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی به «پیمان‌نامهٔ مدینه» به‌عنوان الگویی برای حکمرانی مبتنی بر وحدت اشاره کرد و متذکر شد: این سند که به «قانون اساسی مدینه» معروف است، نمونه‌ای بی‌نظیر از مدیریتی است که امروزه با عنوان «مدیریت تنوع» مطرح است. در این پیمان، تمام قبایل اعم از مسلمان، یهودی و مشرک، عضو یک «امت» واحد شناخته شدند و امنیت برای همۀ گروه‌ها به رسمیت شناخته شد.
از طرف دیگر تعهدات دفاعی و امنیتی مشترک برای همۀ اعضا در نظر گرفته شد و حل‌وفصل اختلافات به داوری خدا و پیامبر (ص)، واگذار شد.
وی، تأکید کرد: این پیمان نشان می‌دهد، وحدت به معنای یکدست‌سازی اجباری نیست، بلکه به معنای «هم‌زیستی مسالمت‌آمیز بر پایۀ قواعد مشترک و احترام متقابل» است و این پیمان دقیقاً همان الگویی است که جامعۀ جهانی امروز برای حل منازعات قومی و مذهبی، به آن، نیازمند است.
وحدت امت اسلامی؛ ضرورتی انکارناپذیر
حسینی زیدی، مشترکات مذاهب اسلامی را بیشتر و اساسی‌تر از اختلافات فرعی آن‌هاست دانست و خاطرنشان کرد: توحید، اعتقاد به قرآن کریم، عشق و پیروی از پیامبر اکرم (ص)، قبلۀ واحد و نیز انجام فرایضی مانند نماز، روزه، زکات و حج، از مشترکات اصلی و مهم میان مسلمانان است که پایه‌های محکمی برای وحدت، ایجاد می‌کند.
وی افزود: در جهان امروز، استکبار جهانی و صهیونیسم بین‌الملل، با درک قدرت ناشی از وحدت جهان اسلام، اصلی‌ترین استراتژی خود را بر ایجاد تفرقۀ مذهبی، قومی و ملی قرار داده است و با ابزارهای متنوع از جمله رسانه‌ها، گروه‌های تکفیری و تحریک اختلافات تاریخی، سعی می‌کند، به آن دامن بزند.
این استاد دانشگاه، با اشاره به اینکه وقتی محوریت بر مبنای عشق به پیامبر (ص) باشد، دشمن نمی‌تواند به‌راحتی با تحریک احساسات قومی یا مذهبی، امت اسلام را درگیر جنگ داخلی کند، تصریح کرد: این عشق، یک «هویت فراملی و فرامذهبی» ایجاد می‌کند که بر هر هویت دیگری اولویت دارد.
وقتی یک سنی و یک شیعه بدانند که عشق مشترک آنان به پیامبر (ص) مهم‌تر از هر اختلاف‌نظری است، زمینه برای گفت‌وگو و همکاری، فراهم می‌شود.
درس‌هایی برای جهان امروز
وی مبارزه با افراطی‌گری را، از راه‌های خشونت‌زدایی دانست و یادآور شد: گروه‌های تکفیری مانند داعش، با ارائه تصویری خشن و غیر رحمانی از اسلام، بزرگ‌ترین ضربه را به چهرۀ این دین زده‌اند.
بهترین پادزهر در برابر این تصویرسازی، عرضۀ گسترده سیرۀ رحمانی و عادلانۀ پیامبر (ص)، است.
وی، تأکید کرد: باید به جهان نشان داد پیامبری که راضی به کشتن بدون دلیل یک حیوان نمی‌شد، چگونه می‌تواند کشتن انسان‌های بی‌گناه را، تجویز کند؟
حسینی زیدی، پیامبر اسلام (ص) را، الگویی برای گفت‌وگوی تمدن‌ها دانست و عنوان کرد: رفتار پیامبر (ص) با مسیحیان نجران بسیار آموزنده است.
آنان در مسجد پیامبر حاضر شدند و با ایشان به گفت‌وگو پرداختند. حتی هنگامی که وقت نماز آنها رسید، پیامبر اجازه دادند تا در همان مسجد، عبادت خود را به جا آورند. این احترام متقابل و پذیرش حق «دیگری» برای انجام مناسک، بالاترین درس برای دیپلماسی و گفت‌وگوی بین ادیانی در دنیای امروز، است.
نقش رسانه و مردم در تحقق شعار وحدت
وی به نقش برخی رسانه‌ها بر دامن‌زدن به اختلافات اشاره کرد و گفت: برخی رسانه‌ها با تأکید یک‌طرفه بر اختلافات و انتشار اخبار تحریک‌آمیز، آب به آسیاب دشمن می‌ریزند؛ درحالی‌که رسانه‌های متعهد باید بر سیرۀ مشترک پیامبر (ص) و مشترکات مذاهب تمرکز و مصادیق همکاری و هم‌زیستی مسالمت‌آمیز بین مذاهب را، پررنگ کنند.
حسینی زیدی، ادامه داد: رسانه‌ها باید از میزگردهای علمی با حضور عالمان مذاهب برای یافتن نقاط مشترک حمایت کنند و از به‌کاربردن واژه‌های تفرقه‌افکن و تحقیرآمیز نسبت به مذهب خاصی خودداری ورزند.
البته وحدت تنها یک شعار دولتی نیست، بلکه در جامعه و در تعاملات روزمره مردم، معنا پیدا می‌کند.
وی با تأکید بر نقش مردم در ایجاد وحدت، بیان کرد: مردم باید در برخورد با هم‌وطنان یا برادران دینی خود از دیگر مذاهب، اخلاق پیامبر (ص) را الگوی خود قرار دهند.
همچنین در محافل عمومی و فضای مجازی، به‌جای انتشار مطالب تفرقه‌انگیز، بر محبت و عشق مشترک به اهل‌بیت (ع) و پیامبر (ص)، تأکید داشته باشند.
حسینی زیدی، اضافه کرد: مردم باید هوشیار باشند و اجازه ندهند دشمن با تحریک احساسات، آنان را در مقابل هم‌وطنانشان، قرار دهد.
وی در پایان، با اشاره به اینکه سیرۀ پیامبر رحمت (ص) گنجینه‌ای بی‌پایان از درس‌های زندگی برای فرد و جامعه است، خاطرنشان کرد: شعار امسال هفتۀ وحدت، به‌درستی عشق به رسول اکرم (ص) را محور اتحاد و وحدت قرار داده است. اگر این عشق از سطح احساسات و مراسم عبور کند و به یک «برنامۀ عمل اخلاقی و اجتماعی» تبدیل شود، نه‌تنها ملت ایران و امت اسلام، بلکه تمام جهانیان از برکت آن بهره‌مند خواهند شد و چهرۀ راستین اسلام، یعنی دین رحمت و عدالت، به جهان، معرفی خواهد شد.
نظر شما