در این میان دوستان و عاشقان هم نارحتند زیرا بعضی از دشمنان به خاطر نداشتن فرزند امام رضا (ع) را آزار می دهند. من جمله حسین بن قیاما که از گروه واقفیّه است، که در اخبار چنین وارد شده .
حسین بن بشار گوید: ابن‏ قیاما (واقفی مذهب) در نامه‏ای که بامام رضا علیه السلام نوشته میگوید:
شما چگونه امامی هستید که فرزند ندارید؟!! حضرت رضا- مانند شخص خشمگین- باو جواب داد، تو از کجا میدانی که من فرزند نخواهم داشت؟! بخدا که شب و روز نگذرد جز اینکه خدا بمن پسری عنایت کند که بسبب او میان حق و باطل را فیصل دهد.(۱)
و در روایتی دیگر اینگونه آمده است.
ابن قیامای واسطی، گوید: خدمت علی بن موسی علیه السلام رسیدم و عرضکردم: ممکن است (در یک زمان) دو امام وجود داشته باشد؟ فرمود: نه، مگر اینکه یکی از آنها ساکت باشد (مانند امام حسین علیه السلام که در زمان حیات امام حسن علیه السلام ساکت نشسته بود) عرضکردم: اینک شما امام ساکتی همراه ندارید (تا جانشین و امام بعد از شما باشد)- و در آن زمان هنوز ابو جعفر علیه السلام برای او متولد نشده بود- حضرت بمن فرمود:بخدا سوگند که خدا از من فرزندی بوجود می‏آورد که بوسیله او حق و اهل حق را ثابت کند و باطل و اهل باطل را از میان ببرد، پس بعد از یک سال ابو جعفر علیه السلام متولد شد و ابن‏ قیاما (راوی این حدیث) واقفی؟ مذهب بوده است.(۲)

مولود با برکت برای اسلام

بالاخره انتظار امام رضا (ع) و محبیّن به سر رسید و بنابر قول مشهور در دهم رجب سال ۱۹۵ هجری قمری نهمین اختر تابناک امامت و ولایت دیده به جهان گشود که با طلوع ایشان قلوب عاشقان شادمان و دشمنان اهل بیت علیهم السلام بار دیگر منزوی گردیدند. مولودی که با برکت تر از او در اسلام متولد نشده.
ابن اسباط و عبّاد می‏گویند: در منی خدمت امام رضا- علیه السّلام- بودیم که امام جواد را- در حالی که خردسال بود- آوردند. عرض کردیم: این همان مولود مبارک است؟
فرمود: آری، همان مولود مبارک است که در اسلام با برکت‏تر از او زاده نشده است‏.(۳)
و ابی یحیی صنعانی می گوید من خدمت امام رضا(ع) بودم پسرش ابو جعفر(ع) را که صغیر بود آوردند، فرمود: این است مولودی‏ که برای شیعیان ما از او با برکت‏تری زائیده نشده.(۴)

امامت در خردسالی

باتولد امام جواد(ع) نگرانی های دوستداران اهل بیت صلوات الله علیهم اجمعین تا حدودی برطرف شد امّا آن اطمینان قلبی و آرامش لازم را ندارند چون سنّی از این مولود نگذشته و قبول امامت در این دوران برای بعضی مشکل است.قضیّه ای که امام صادق(ع) آن را متذکر شده و شیعیان را برای پذیرفتن چنین مسئله ای آماده می نمود. لذا ابو بصیر، از امام جعفر صادق علیه السلام روایت کرده است گفت: داخل شدم بر آن حضرت و با من کودکی بود که عصای مرا می‏کشید و آن پسر، پنج‏ ساله‏ بود (یا قامتش پنج شبر بود) و بالغ نشده بود. حضرت به من فرمود که: «شما چگونه خواهید بود چون بر شما حجت آورده شود به مثل سن این کودک؟» (که خدا کسی را امام و حجت شما کند که در این سن باشد).(۵)
امام رضا(ع) هم در زمان حیات خود تا آنجا که امکان داشت این مشکل را می بایست حل نماید. و افکار جامعه را برای پذیرش امامت درسنّ هفت یا نه سالگی آماده کندتا تردیدی برای شیعیان به وجود نیاید.
لذا امام (ع) بارها امامت فرزندش را تصریح و تبیین فرمودند.
ازصفوان بن یحیی روایت شده که بحضرت رضاعلیه السّلام عرض کردم:پیش از اینکه خداوند حضرت أبی جعفر را بشما بدهد از شما (راجع بامام پس از خود) می‏پرسیدیم و شما میفرمودی:خدا پسری به من خواهد داد، و اکنون خدا این پسر را بشما داده و دیدگان ما را بواسطه او روشن کرد، و خدا روز مرگ تو را بما ننمایاند، (و چنین روزی برای ما پیش نیاورد) و اگر خدای ناکرده چنین پیش آمدی کرد بکه باید پناه ببریم (و امام ما کیست)؟ با دست خود اشاره بابی جعفر علیه السّلام کرد که در پیش رویش ایستاده بود، عرضکردم: قربانت گردم این که (کودکی خردسال است و فقط) سه سال از عمرش گذشته است؟ فرمود: (خردسالی او) چه زیانی بامامت او زند، همانا عیسی علیه السّلام کمتر از سه سال داشت که به پیامبری و حجت الهی قیام کرد.(۶)
حـتـی هـنـگـامـی کـه امـام رضـا(ع ) قـصد خروج از مدینه به مقصد مرو را نمود، امور مربوط به خـانـواده و شیعیان را به آن حضرت سپرد و فرمود: در میان اهل بیت ابو جعفر وصی‏ و خلیفه من است بعد ازمن .(۷)
آری حضرت جواد الائمه (ع) در دوران کوتاه زندگی پر برکت خود با مشکلات فراوان و عدیده ای رو برو بود
من جمله اثبات امامت خود ، چون کمی سنّ باعث شده بعضی نسبت به امامت ایشان تردیده داشته باشند.که امام(ع)با جواب دادن به هزاران مسئله هم امامت خودرا اثبات نمودند وهم مأمون را شایسته خلافت نمی دانستند و از همه مهمتر مردم را به راه حق هدایت می کردند.
از جمله: علی بن اسباط گوید: وقتی حضرت جواد علیه السلام خارج شد، نگاه به اندام، سرو پاهای او کردم تا چهره و ویژگیهای او را برای یارانم در مصر توصیف کنم، در این فکر بودم که گویا ایشان متوجه اندیشه من شد ، بر زمین نشست و فرمود: ای علی بن اسباط حقتعالی برای امامت ، نیز ، همان استدلال‏های نبوت را آورده است، او درباره حضرت یحیی علیه السلام فرمود: «...و آتیناه الحکم صبیا» (مریم/ ۱۲). ما به یحیی علیه السلام درحال کودکی فرمان نبوت دادیم، و درباره حضرت یوسف علیه السلام فرمود: «و لما بلغ اشده آتیناه حکما و علما...» (یوسف/ ۲۲).
و چون به سن رشد و بلوغ رسید، به او حکم نبوت و علم دادیم، و درباره حضرت موسی علیه السلام می‏فرماید: «...حتی اذا بلغ اشده و بلغ اربعین سنة...» (احقاف/ ۱۵).
و چون به سن رشد و بلوغ رسید و چهل ساله شد، به پیامبری رسید، بنابراین آن‏گونه که ممکن است‏ خداوند علم و حکمت را در سن چهل سالگی عطا کند همان‏گونه می‏تواند در سن کودکی ببخشد (۸) .

تعداد فرزندان امام رضا (ع)

در رابطه با تعداد فرزندان امام رضا(ع) منابع اصیل شیعه قائلند که حضرت رضا(ع)به جزء جواد الائمه(ع) فرزند دیگری نداشتند. که در اخبار اینگونه وارد شده.
کان للرضا علیه السلام من الولد: ابنه أبو جعفر محمّد بن علیّ الجواد علیهما السلام لا غیر. (۹) تنها فرزند امام رضا(ع) فرزندش جوادالائمه (ع) است.
وَ مَضَی الرِّضَا عَلِیُّ بْنُ مُوسَی ع وَ لَمْ‏ یَتْرُکْ‏ وَلَداً نَعْلَمُهُ إِلَّا ابْنَهُ الْإِمَامَ بَعْدَهُ أَبَا جَعْفَرٍ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِیٍّ ع وَ کَانَتْ سِنُّهُ یَوْمَ وَفَاةِ أَبِیهِ سَبْعَ سِنِینَ وَ أَشْهُرا .(۱۰)
امام رضا(ع) از دنیا رفت و تا آنجا که ما می دانیم فرزندی از او جزء حضرت امام محمد تقی (ع) باقی نمانده بود و سن شریف او در روز وفات پدر هفت سال و چند ماه بود.
در روایتی امام رضا(ع) می فرماید به من فقط یک پسر نصیب می شود.
از کلثم بن عمران روایت شده که گفت: به امام رضا علیه السّلام گفتم: شما که بچه را دوست داری پس دعا کن تا خدا پسری بتو مرحمت فرماید؟ فرمود: بمن فقط یک پسر نصیب میشود که وارث من خواهد بود.
وقتی امام جواد متولد شد امام رضا علیه السّلام در تمام شب بالای گهواره او با آن حضرت گفتگو میکرد، او را نوازش میفرمود، چون چند شب متوالی این عمل را انجام میداد من عرض کردم: فدایت شوم قبل از این هم برای مردم فرزندانی متولد شده آیا همه مردم بچه‏ها را اینطور عادت میدادند؟! فرمود: وای بر تو این عمل عادت دادن نیست بلکه من فرزندم را وادار به علم و دانش مینمایم.
ولادت و نشو و نمای امام محمّد تقی علیه السّلام هم نظیر پدران بزرگوارش علیهم السّلام بود.(۱۱)
در روایتی از امام جواد (ع) نقل شده که پدرم غیر از من پسری نداشته.
از محمّد بن عیسی بن عبد اللّه اشعری روایت شده که گفت:
امام جواد (ع) بمن فرمود: این تردید را درباره اینکه پدرم غیر از من پسری نداشته برطرف کن.(۱۲)

امّا دو شخصیت سنّی به نام های سبط بن جوزی در تذکره الخواص ص ۲۵۸ و فخر رازی در الشجره المبارکه ص۷۷ و دو عالم شیعی چون ابن خشاب در کتاب موالید الائمه و وفیاتهم ص ۱۹۲ و اربلی در کشف الغمه ج۲ ص ۲۸۴ مدعی اند که امام پنج پسر و یک دخترداشته به نام های محمد تقی، حسن،
حسین، جعفر، ابراهیم و عایشه. البته فخر راضی به جای ابراهیم ، جعفر و عایشه از علی ، موسی و فاطمه نام می برد.

چند نکته در خور تأمل. ( برگرفته از کتاب پرسمان رضوی جلد اول )
۱- ادعای وجود فرزندانی جزء امام جواد(ع) با مطالب مندرج در منابع اصیل شیعه منافات دارد.
۲- ممکن است افرادی که بهعنوان فرزند امام رضا(ع) مطرح هستند از نوادگان ایشان تلقی شوند.
۳- اربلی درجای دیگر از کتاب خود بر یکی بودن فرزند امام(ع) تصریح دارد ( صاحب کشف الغمه همانطور که صدر اشاره شد)
۴- ائمه نام عایشه را بر دختران خود نمی گذاشتند.
۵- ممکن است امام, پسران و دختری به نام فاطمه داشته باشد لیکن در هنگام شهادت تنها امام محمد تقی (ع) در قید حیات بود و دیگر فرزندان در دوره حیات امام از دنیا رفته باشند. یک گزارش تسلیت بلاذری (متوفی ۲۷۹)به امام در باره در گذشت فرزندش حکایت می کند.

پی نوشتها
۱- أصول الکافی / ترجمه مصطفوی ؛ ج‏۲ ؛ ص۱۰۴ ۲- همان ص ۱۰۵ ۳- ارشاد مفید ص ۳۲۷
۴- أصول الکافی / ترجمه کمره‏ای ج‏۲ ص۵۱۱ ارشادمفید / ترجمه رسولی محلاتی ج‏۲ ص۲۶۸
۵- تحفة الأولیاء (ترجمه أصول کافی) ج‏۲ ص۳۲۱ ۶- ارشاد مفید/ ترجمه رسولی محلاتی ۲/۲۶۵
۷- عیون أخبار الرضا علیه السلام / ترجمه آقا نجفی ج‏۲ ص۴۸۶
۸- اصول کافی ج‏۱ص ۴۹۴ * بحار ۵۰/ ۳۷.
۹ –{ اعلام الوری ص ۳۴۴ مناقب ابن شهرآشوب ۳ / ۴۷۶. بحار الأنوار (ط - بیروت) ج‏۴۹ ص۲۲۲
مناقب آل أبی طالب ج ۴ ص ۳۶۷. کشف الغمة فی معرفة الأئمة (ط - القدیمة)، ج‏۲ ص: ۳۳۳
عیون أخبار الرضا علیه السلام ۲/ ۲۴۶ دلائل الامامة: ۱۷۸ }
۱۰- ارشاد مفید ۲ / ۲۷۱ ۱۱ - ترجمه إثبات الوصیة ؛ متن ؛ ص۴۰۷ ۱۲- همان ص۴۲۴