به گزارش خبرنگار قدس آنلاین، در سال‌های اخیر، با توجه به خروج مقادیر قابل توجه ارز برای واردات محصولات گرمسیری، به ویژه موز، تلاش‌هایی برای توسعه کشت و تولید داخلی این میوه‌ها در مناطق جنوبی کشور آغاز شده است. اما این رویکرد، موافقان و مخالفانی دارد که هر یک با استدلال‌های خود، به این موضوع نگاه می‌کنند. این گزارش، با بررسی دیدگاه‌های مختلف و تحلیل چالش‌ها و فرصت‌های پیش رو، به ارزیابی امکان‌پذیری و پیامدهای خودکفایی در تولید موز و سایر میوه‌های گرمسیری در ایران می‌پردازد.
بر اساس آمار موجود، سالانه حدود ۶۰۰ هزار تن موز به ایران وارد می‌شود که این میزان واردات، ارقام قابل توجهی ارز را از کشور خارج می‌کند. از این رو، وزارت جهاد کشاورزی با همکاری بخش خصوصی و با مشارکت کارشناسان هندی، پروژه‌ای را در استان سیستان و بلوچستان آغاز کرده است تا با افزایش سطح زیر کشت موز، نیاز داخلی را تأمین کند.
محمد برومندی، معاون امور باغبانی وزارت جهاد کشاورزی، با اشاره به این موضوع، اعلام کرده است: با کمک بخش خصوصی و با استفاده از تجربیات کشورهایی مانند هند، می‌توان در عرض ۲ تا ۳ سال آینده، میزان واردات موز را به شکل چشمگیری کاهش داد.
معاون امور باغبانی وزارت جهاد با بیان اینکه در تولید انبه محدودیت‌های بیشتری داریم، گفت: بنابر آمار حدود سالانه ۷۰ هزارتن انبه در کشور تولید می‌شود و در مناطقی که مستعد کار است و مساله آب نداشته باشیم، این امکان وجود دارد که با ارقام خوب تجاری دنیا با بخش تحقیقات خودمان بتوانیم تولید کنیم. اما توان خودکفایی کامل در میوه‌های گرمسیری وجود ندارد.
توسعه تولید محصولات گرمسیری در سواحل مکران
رضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی نیز با تأیید این موضوع، معتقد است که با برنامه‌ریزی دقیق و ایجاد کمیته ملی برای حل مشکلات این حوزه، می‌توان ظرف ۱۰ سال آینده به خودکفایی در تولید میوه‌های گرمسیری دست یافت. وی با اشاره به پتانسیل اقلیمی کشور و تولید سالانه ۲۶ میلیون تن محصولات باغبانی، تأکید می‌کند: ایران در تأمین تمامی میوه‌ها به جز ۴ میوه گرمسیری خودکفا است و با توسعه تولید در سواحل مکران، می‌توان به خوداتکایی حداکثری در این زمینه رسید.
با وجود تلاش‌ها و خوش‌بینی‌های موجود، برخی کارشناسان و متخصصان، نسبت به امکان‌پذیری و پیامدهای خودکفایی در تولید میوه‌های گرمسیری، دیدگاه‌های متفاوتی دارند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این زمینه، محدودیت منابع آبی است. ایران، کشوری خشک و نیمه‌خشک است و با بحران‌های آبی متعددی روبرو است. کشت محصولاتی مانند موز که نیاز به آب زیادی دارند، می‌تواند این بحران‌ها را تشدید کرده و به محیط‌زیست آسیب برساند.
تولید محصولات با مزیت رقابتی به جای خودکفایی
سیروس جعفری، عضو هیأت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان، با انتقاد از سیاست‌های خودکفایی در بخش کشاورزی، معتقد است این رویکرد، سیاستی اشتباه و ناکارآمد است. وی با اشاره به اینکه ایران در منطقه‌ای خشک قرار دارد و با بحران‌های آبی مواجه است، تأکید می‌کند: تولید محصولات آب‌بر مانند برنج و نیشکر، به منزله ایجاد زیان روشن زیست‌محیطی است. جعفری معتقد است: ایران باید به جای تلاش برای خودکفایی در تمامی محصولات، بر تولید محصولاتی با مزیت رقابتی و با توجه به شرایط اقلیمی و منابع آبی خود تمرکز کند.
علاوه بر محدودیت منابع آبی، مشکلات دیگری نیز در راه توسعه کشت میوه‌های گرمسیری در ایران وجود دارد. کیفیت خاک، عدم دسترسی به فناوری‌های نوین کشاورزی، کمبود دانش و تخصص کافی در زمینه کشت این محصولات، و همچنین مشکلات مربوط به بازاریابی و فروش، از جمله این چالش‌ها هستند.
به گفته جعفری برای رفع بحران‌ها و مشکلات موردبحث نیازمند اجرای طرح آمایش سرزمینی در بخش کشاورزی هستیم. سیروس جعفری با تأکید بر این موضوع، معتقد است که با اجرای طرح آمایش سرزمینی، می‌توان از هدررفت منابع آبی و آسیب به محیط‌زیست جلوگیری کرد و به تولید پایدار و اقتصادی در بخش کشاورزی دست یافت.
در این آمایش سرزمینی باید پتانسیل تولید محصولات مختلف کشاورزی در مناطق متفاوت، شناسایی و تعیین شود. این محصولات ابتدا باید نیازهای کشور را مرتفع و مابقی آن روانه بازارهای صادراتی شود. از آنجاکه این محصولات با اتکا به تناسب اکولوژیکی تولید می‌شوند، صادرات آنها نیز صرفه اقتصادی خواهدداشت. به‌عنوان نمونه تولید انار، پسته، زرشک و... در ایران از رقابت‌پذیری بالایی برخوردار است،
کشت محصولات کشاورزی بر اساس آمایش سرزمینی
با توجه به چالش‌های موجود، برخی کارشناسان، راهکارهای جایگزینی را برای تأمین نیاز داخلی به میوه‌های گرمسیری پیشنهاد می‌کنند. یکی از این راهکارها، تولید بر اساس مزیت است. بر اساس این رویکرد، ایران باید به جای تلاش برای خودکفایی در تمامی محصولات، بر تولید محصولاتی تمرکز کند که در آنها مزیت رقابتی دارد و می‌تواند با کمترین هزینه و بیشترین درآمدزایی، نیازهای داخلی و خارجی را تأمین کند.
راهکار دیگر، اجرای طرح آمایش سرزمینی است. بر اساس این طرح، باید پتانسیل تولید محصولات مختلف کشاورزی در مناطق متفاوت شناسایی و تعیین شود و بر اساس آن، کشت و تولید محصولات کشاورزی ساماندهی شود.
خودکفایی در تولید موز و میوه‌های گرمسیری در ایران، هدفی است که نیازمند بررسی دقیق و همه‌جانبه است. در حالی که تلاش برای کاهش وابستگی به واردات و صرفه‌جویی ارزی، امری ضروری و قابل توجیه است، اما نباید از چالش‌های زیست‌محیطی و محدودیت منابع آبی کشور غافل شد. به نظر می‌رسد که رویکردی متوازن و واقع‌بینانه، که بر تولید بر اساس مزیت، اجرای طرح آمایش سرزمینی و استفاده از فناوری‌های نوین کشاورزی تأکید دارد، می‌تواند راهگشای این مسئله باشد. لازم است سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران با بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و متخصصان، و با در نظر گرفتن تمامی جوانب، برنامه‌ریزی مناسبی را در این زمینه انجام دهند تا هم نیازهای داخلی تأمین شود و هم از آسیب به محیط‌زیست و هدررفت منابع آبی جلوگیری شود.
نظر شما