دوازدهم فروردین، روز جمهوری اسلامی در ایران و یکی از مناسبت های سیاسی مهم در تقویم کشورمان است. انقلاب اسلامی با رهبری امام خمینی و اراده مردم برای وقوع چنین رویدادی، رقم خورد و اندکی پس از آن، مردم در همه پرسی مرتبط با حکومت جمهوری اسلامی شرکت کردند. مردم با حضور چشمگیر خود در همه پرسی، حکومت سلطنتی و موروثی پهلوی را پایان دادند و در نتیجه این روز به نوعی فرایند نقش آفرینی و مشارکت آنان در انقلاب را تکمیل کرد.

امام گفتند ۱۲ فروردین روز امامت امت است

در همین زمینه، ابراهیم فیاض، جامعه شناس و استاد دانشگاه در گفت‌وگو درباره ۱۲ فروردین روز جمهوری اسلامی، ابعاد آن و روند طی شده در نظام جمهوری اسلامی، اظهار کرد: با برگزاری همه پرسی و رأی مثبت مردم به استقرار نظام جمهوری اسلامی شاهدیم که حکومت چند صد ساله پادشاهی و موروثی تغییر یافت و از نظام پادشاهی به ساختار جمهوری تبدیل شد. انقلابی اسلامی تحولات بسیاری در سطح داخلی و جهان ایجاد کرد و حتی به تعبیر اسراییلی‌ها این اتفاق یک زلزله سیاسی بزرگ بود. امام خمینی (ره) از سال ۶۶ تا ۶۸ به کارهای تئوریک مربوط به تبیین انقلاب اسلامی پرداختند اما متاسفانه پس از ایشان اقدام شاخصی برای تداوم تبیین ساختار جمهوری اسلامی صورت نگرفت.

فیاض ادامه داد: امام معتقد بود در ساختار جمهوری اسلامی ایران بایستی همه مردم پای کار بیایند و در مسائل کشور نقش افرین باشند. در همین راستا، ایشان عنوان کردند جمهوری اسلامی باید بصورت کامل و نه یک کلمه کم و بیش در جامعه پیاده شود. گرچه برخی قائل به پیاده سازی صرف حکومت اسلامی بودند و جمهوریت را کنار میگذاشتند، اما امام زیر بار این مسئله نرفت و معتقد بود جمهوریت باید به موازات حکومت اسلامی درنظر گرفته شود. به باور ایشان؛ خانواده‌ها و مردمی که در زمان انقلاب نقش آفرینی کردند، باید در زمان حکومتداری هم نقش داشته باشند و مردم محوری مبنای امور باشد. بدین ترتیب زمانی که مردم در ۱۲ فروردین ۵۸ به جمهوری اسلامی رأی دادند، امام فردای همان روز در پیامی به مردم گفتند روز ۱۲ فروردین روز امامت امت است و امت در حال امامت جامعه هستند. سخن ایشان به نوعی بر نقش مردم در امور جامعه تاکید دارد. درواقع، این موضوع ناشی از همان فطرت بوده و فطرت نیز متعلق به ناس است. بنابراین جمهوری اسلامی امری خارج از دین نیست که بر دین تحمیل شده باشد.

نتوانستیم مبانی تئوریک و کلامی امام درباره جمهوریت را موشکافی کنیم

این جامعه‌شناس سیاسی تصریح کرد: همچنین شهید مطهری نیز در سخنرانی خود می گفتند ساختاری که مردم در همه پرسی به آن رأی دادند، محتوایش اسلامی و فرم آن بر مبنای جمهوریت خواهد بود. امام یک دهه بعد از انقلاب به تبیین تئوریک نظام جمهوری اسلامی اقدام و در همین زمینه بیان کردند جمهوریت اسلامی چه ساختارهای فقهی را ایجاد خواهد کرد.

فیاض افزود: از سوی دیگر آنهایی که مدعی تفاوت و جدایی بین اسلامیت و جمهوریت نظام بودند، این را مطرح می کردند که دین، بنیادگراست و نمیتواند با جمهوریت سازگار شود و نوعی تضاد درونی میان آنها وجود دارد. بدین ترتیب در جمع‌بندی که از مواضع خود داشتند، می گفتند ما باید به سمت سکولاریم برویم چرا که جمهوریت را در درون خود دارد و اسلامیت را رها کنیم. این موضوع توسط چپ های اولیه که بعدها به جریان اصلاح طلب، نهضت آزادی و تکنوکرات ها تبدیل شدند، مطرح گردید. البته این مسئله پس از جنگ نیز توسط دولت سازندگی اجرایی شد و درپی آن جمهوریت و اسلامیت را از یکدیگر جدا کرده و اولویت را به جمهوریت دادند و درنتیجه، سکولاریم به معنای تعدیل اقتصادی و دولت عمل گرا پدید آمد.

وی معتقد است: سکولارها حتی اندکی موضوع دفاع مقدس را هم زیر سوال بردند، درحالی که امام گفتند ما حتی یک لحظه هم از دوران جنگ پشیمان نمیشویم. زیرا ایشان معتقد بودند انقلاب اسلامی به واسطه جنگ به جهان صادر شد اما سکولاریسم داخلی توجهی به این مباحث نداشت. در چنین شرایطی، ما نتوانستیم موشکافی کنیم مبانی تئوریک، فقهی و کلامی امام چه بود که به جمهوریت رسید. امام همچنین معتقد بود مصحلت عامه و حفظ نظام اجتماعی بر هر امری مقدم است.

تأسیس جمهوریت برپایه سه اصل محوری حکمت، فطرت و عدالت

این استاد دانشگاه بیان کرد: وقتی انقلاب رخ داد، شعار نه شرقی نه غربی توسط نظام جمهوری اسلامی مطرح شد. شاهدید در آن دوران و اکنون، دنیای شرق و غرب براساس اومانیسم و انسان گرایی بنا شده، اما جمهوری اسلامی گزاره مردم را در مقابل انسان مطرح کرد. یعنی انقلاب، جنگ و حتی حکومت باید بر مبنای مردم باشد. در حال حاضر در جهان حکومت ترامپیسم آمریکایی مطرح است که اوج اومانیسم محسوب می شود. چپ ها، اومانیسم فلسفی و راست ها اومانیسم عرفانی بودند و حتی ترامپیسم هم به نوعی اومانیسم عرفانی است. اینها همگی بر اساس انسان‌گرایی است اما مبنایی که اسلام و به تبع ان جمهوری اسلامی درنظر دارد، بر مبنای مردم‌گرایی است. مبنای تئوریکی که انقلاب به عنوان ارزش افزوده ارائه می کند، جمهوری اسلامی برای جهان امروز است. اساس نظام جمهوری اسلامی بر پایه مردم‌گرایی و در مقابل انسان‌گرایی است.

فیاض همچنین در تبیین برخی ویژگی های ساختار جمهوری اسلامی گفت: در کشورمان نه تنها نظام چند حزبی یا تک حزبی شکل نگرفت، بلکه در حال حاضر مردم‌گرایی مطرح میشود که به عبارتی دموکراسی مشارکتی نیز می گوییم و این الگو در برابر انسان گرایی جهانی مطرح است. جمهوریت برپایه سه اصل محوری حکمت، فطرت و عدالت بنا می شود و هم اکنون کشورمان این ساختار را در جهان مطرح می کند. جمهوری اسلامی در حال ایجاد نوعی خوداگاهی جهانی برای برپایی عدالت عرفی یا همان عدالت مردمی است و نتیجه آن، حکومتی مردمی و دموکراسی مشارکتی خواهد بود.