با فرارسیدن ۲۸ رمضان و نزدیک شدن به شبهای پایانی این ماه ضیافت الهی، پرسشهای عمیقتری درباره جایگاه معنوی اعمال و دعاها مطرح میشود. دعای افتتاح، از جمله مناجاتهای آسمانی است که شیعیان در شبهای قدر و سراسر رمضان، با آن راز و نیاز میکنند. اما این دعا چگونه میتواند در روزهای پایانی رمضان، چراغ راه مؤمنان برای «آمادگی ظهور» و «تعمیق ارتباط با خداوند» باشد؟
گفت‌وگو با دکتر یحیی میرحسینی، کارشناس قرآنی و دانشیار علوم قرآن و حدیث، پنجره‌هایی تازه به روی این مناجات رمضانی می‌گشاید.
با توجه به فرارسیدن روزهای پایانی ماه رمضان، فراز ابتدایی دعای افتتاح «اللَّهُمَّ إِنِّی أَفْتَتِحُ الثَّنَاءَ بِحَمْدِکَ» چه الگویی برای تنظیم رابطه عبد و معبود در این ایامِ ویژه ارائه می‌دهد؟
این فراز به آدمی یادآوری می‌کند که هر ارتباطی با خداوند متعال، باید با حمد و ستایش آغاز شود. حمد، قدردانی و اعتراف به نعمت‌ها و الطاف بی‌پایان خداوند است. این رویکرد، ذهن و قلب انسان را از خودمحوری به سمت خدا محوری سوق می‌دهد و زمینه‌ساز ارتباطی عمیق و معنوی با پروردگار میشود.
از سوی دیگر، این شروع، اعتراف به نیاز به رحمت الهی است و شرط اصلی برای برقراری ارتباط صحیح با خداوند، همین تواضع و فروتنی است. در پایان باید گفت این فراز نه تنها در دعا، بلکه در زندگی روزمره نیز میتواند الهام‌بخش باشد. شروع هر کار با یاد و حمد خداوند، به انسان کمک می‌کند تا در تمام لحظات زندگی، حضور خداوند را احساس کند و از غفلت دور بماند.
با توجه به تأکید دعای افتتاح بر مفاهیمی مانند «امید به رحمت» و «ترس از عدالت الهی»، چگونه میتوان این دوگانه عاطفی را به عنوان محوری برای آماده سازی روحی و اخلاقی مؤمنان تحلیل کرد؟
ابتدا باید گفت این دوگانه، تنها در دعای افتتاح نیست، بلکه در بسیاری از متون دینی و عرفانی اسلام نیز دیده میشود. امید به رحمت الهی و ترس از عدالت خداوند، به مؤمنان یادآوری می‌کند که رابطه با خداوند باید بر پایه تعادل باشد. امید به رحمت، انسان را از یأس و ناامیدی نجات می‌دهد و به او انگیزه حرکت و تلاش می‌بخشد. از سوی دیگر، ترس از عدالت الهی، انسان را از غرور، غفلت و گناه بازمی‌دارد. این تعادل، باعث میشود تا مؤمن در مسیر زندگی، هم از رحمت خداوند بهره‌مند شود و هم از عدالت او بترسد و مراقب اعمال خود باشد.
دعای افتتاح بر اهمیت «انتظار فرج» تأکید دارد. چگونه می‌توانیم این مفهوم انتظار را در زندگی خود زنده نگه داریم و آن را به فضای معنوی ماه رمضان پیوند بزنیم؟
انتظار فرج به معنای امید به ظهور امام زمان (عج) و تحقق عدالت جهانی اوست. پس اولا خواندن این دعا که برخی معتقدند «دعای تعلیمی» از سوی امام عصر(عج) است، نقش مهمی در این زمینه دارد. در این دعا، این عبارات مهدوی آمده است: الف) درود بر ایشان: اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی وَلِیِّ أَمْرِکَ الْقَائِمِ الْمُنْتَظَرِ؛ ب). فراز مربوط به تعجیل فرج: «وَ عَجِّلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَهُ»؛ ج) فراز مربوط به درخواست نصرت و یاری: «وَ انْصُرْهُ نَصْراً عَزِیزاً»؛ د) عبارت مربوط به درخواست ظهور و حکومت: «وَ اجْعَلْهُ الدَّاعِیَ إِلَی کِتَابِکَ وَ الْقَائِمَ بِدِینِکَ»؛ هـ) فراز مربوط به درخواست امنیت و آرامش: «وَ أَظْهِرْ بِهِ الْأَمْنَ وَ السَّلَام»؛ و) فراز مربوط به درخواست حکومت عدل: «وَ أَعِزَّ بِهِ الْإِسْلَامَ وَ أَذِلَّ بِهِ النِّفَاقَ».
در فرازی از دعای افتتاح آمده است: «وَ أَنْ تَجْعَلَ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ...» (خدایا در آنچه مقدر می‌کنی، امور محتوم را به بهترین شکل قرار ده). چگونه می‌توانیم این فراز را به عنوان یک ابزار معنوی برای برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری در این ماه استفاده کنیم؟
این عبارت، درس‌ها و پیام‌های متعددی دارد که در هدف‌گذاری زندگی معنوی بسیار مثمر ثمر است. از جمله:
الف) توکل به خداوند در برنامه‌ریزی: این فراز به آدمی یادآوری می‌کند که هرچند برنامه‌ریزی و تلاش برای رسیدن به اهداف، مهم است، اما نتیجه نهایی در دست خداوند است. بنابراین، در برنامه‌ریزی‌های خود توکل به خدا را فراموش نکنیم و بدانیم که بهترین نتیجه در گرو اراده اوست.
ب) پذیرش تقدیر الهی: این فراز به ما یادآوری می‌کند که برخی امور، محتوم هستند و ما باید آنها را بپذیریم. در برنامه‌ریزی‌های خود، انعطاف‌پذیری داشته باشیم و بدانیم که ممکن است برخی اتفاقات خارج از کنترل ما باشند. پذیرش این نکته، در مواجهه با مشکلات، آرامش بخش است.
فرازی از دعای افتتاح بر طلب «توفیق» از خداوند تأکید دارد. با توجه به فرصتِ محدود باقیمانده از این ماهِ نورانی، چه اقداماتی می‌توانیم انجام دهیم تا این «توفیق الهی» را همچون گنجی پایدار در دل خود نگاه داریم و از آخرین لحظاتِ این ضیافت الهی، بیشترین بهره معنوی را ببریم؟
در مواضع مختلف دعای افتتاح، طلب «توفیق» از خداوند درخواست می شود تا به اهداف معنوی و مادی است. از جمله ملحق شدن به صالحین، توفیق اطاعت از خدا و پیامبر و طلب توفیق خدمت در سپاه امام زمان(عج).
نظر شما