اداره مطبوعات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، در طول چهار دهه گذشته، مجموعه‌ای در حدود ۳۶ هزار عنوان نشریه با بیش از دو میلیون نسخه، جذب کرده که آن را به یکی از غنی‌ترین آرشیوهای ملی کشور تبدیل و فرصت مناسبی نیز برای پژوهشگران و مشتاقان عرصه تحقیق و پژوهش بر روی نشریات ادواری، فراهم آورده است.
این آرشیو بسیاری از نفایس مطبوعاتی، از قدیمی‌ترین نشریه چاپ ایران تا مجموعه‌ای منحصربه‌فرد از نشریات دانشجویی و صدها عنوان نشریه علمی و پژوهشی و بسیاری از نشریات محلی از تمام استان‌های کشور را در خود جای داده است.
در این مجال، پای صحبت‌های ابراهیم حافظی، رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی با محوریت ارائه گزارش عملکرد این اداره در سال ۱۴۰۳، نشستیم که، در ادامه می‌خوانید:

جذب ۷۲ درصدی نشریات اهدایی

رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی می‌گوید: این اداره در سال گذشته، ۶۶ هزار و ۴۸۵ نسخه نشریه به آرشیو خود اضافه کرد که از این تعداد، ۷۲ درصد اهدایی و ۲۸ درصد در قالب خریداری، جذب شده است. ارزش ریالی مجموع نشریات جذب شده نیز، بیش از ۱۷ میلیارد ریال است.
حافظی، ادامه می‌دهد: از مجموعه‌های مهم اهدایی به این سازمان، می‌توان به مجموعه نفیس و ارزشمند مطبوعات اهدایی خانواده مرحوم میرحاجیان، از روزنامه‌نگاران قدیمی و مدیر و صاحب‌امتیاز روزنامه جنگ، در سال‌های ۱۳۵۸ تا ۱۳۶۰ که شامل ۱۰۴۰ نسخه بود و مجموعه اهدایی کتابخانه ملی با بیش از ۱۶۰۰ نسخه، اشاره کرد.
همچنین اداره‌های کل ارشاد اسلامی در خراسان رضوی، خراسان جنوبی، اصفهان، کرمانشاه، چهار محال و بختیاری، کرمان، مؤسسه پیام‌رسان همدان و ده‌ها مجموعه‌دار و ناشر کشورنیز، در تکمیل این آرشیو، سهیم بوده‌اند.
وی می‌افزاید: مجموعه نشریات دوره قاجار و پهلوی شامل دو هزار و ۷۸۰ نسخه در این سال خریداری شده است که روزنامه‌های مهمی همچون احسن الاخبار و مفرح القلوب چاپ هند، آفتاب شرق چاپ مشهد، حبل المتین و نسیم شمال رشت، جریده ملی تبریز، اطلاع، شفق سرخ، سیاست شرق، پیغام امروز، نوروز چاپ تهران و اختر چاپ استانبول، برخی از عناوین این مجموعه ارزشمند، به شمار می‌آید.
حافظی، بیان می‌کند: در طول سال گذشته، کارشناسان اداره مطبوعات از پنج مرکز فرهنگی و کتابخانه‌ای در مشهد و چهار مرکز کتابخانه‌ای در تبریز و تهران بازدید کردند که در این بازدیدها، برای مراودات مطبوعاتی نیز مذاکره شد.
حاصل این مذاکرات، دریافت افزون بر ۲۰۰ نسخه نشریه و همچنین تبادل بیش ۱۵۰۰ نسخه نشریه مازاد، بوده است.

انتقال یک میلیون نسخه نشریه به مخازن جدید

این مقام مسئول در ادامه، می‌گوید: از دیگر اقدامات شاخص اداره مطبوعات آستان قدس رضوی در سال ۱۴۰۳، می‌توان از مستندسازی(بازبینی، اصلاح اطلاعات و رفع مغایرت‌ها، ثبت و ورود اطلاعات و بازخوانی محتوا) ۵۰۲ هزار و ۳۱۵ نسخه از نشریات، یعنی ۲۵ درصد موجودی آرشیو اداره، نام برد.
این آمار، رشد ۲۳ درصدی نسبت به مدت مشابه در سال ۱۴۰۲، داشته است.وی، می‌افزاید: در سال گذشته، ۴۹۰ عنوان نشریه جدید فهرست‌نگاری شده و ۷۲۰ دوره روزنامه و مجله شامل ۱۶ هزار نسخه صحافی و به مخزن آرشیو، اضافه شده است.در پروژه مستندنگاری روزنامه‌ها نیز ۲۸۰ هزار نسخه ساماندهی و ثبت سیستم، شده است.
حافظی تصریح می‌کند: این اداره در سال گذشته، حدود یک میلیون نسخه از نشریات خود را به مخازن جدید در کتابخانه مرکزی حرم مطهر رضوی منتقل کرد که از وضعیت استاندارد محیطی و ایمنی بالایی، برخوردار است.
در واقع، مخزن جدید حوزه مطبوعات با ۱۶۰۰ مترمربع فضا، گنجایش حدود دو میلیون و ۵۰۰ هزار نسخه را دارد که هم‌اکنون، ۵۵ درصد فضای آن، تکمیل شده است.
وی، می‌گوید: در این حوزه، بیش از ۴۵۰ جلد نشریه نیز در دفاتر ثبت و به آرشیو اضافه شده است.
همچنین ۳۸ هزار نسخه از نشریات آرشیوی، دیجیتال‌سازی شدند تا محققان نیز امکان استفاده از آنها را، داشته باشند.

رشد ۶ درصدی خدمات‌رسانی به پژوهشگران

رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی، اظهار می‌کند: در راستای ارائه خدمات این اداره به اهل علم و پژوهش نیز، در سال گذشته، ۳۷۱ هزار نسخه از نشریات آرشیوی موجود مورد استفاده پژوهشگران قرار گرفته که رشد ۶ درصدی نسبت به سال ۱۴۰۲، داشته است.
وی می‌افزاید: خدمات ارائه شده به پژوهشگران شامل ۶۳ درصد ارائه نسخه دیجیتال و ۳۷ درصد،نسخه فیزیکی، بوده که ،این خدمات در قالب ۷۱۲ درخواست، ارائه شده است.
طبق نظرسنجی‌های انجام شده، ۸۵ درصد پژوهشگران از کمیت و کیفیت خدمات ارائه شده در حوزه مطبوعات، ابراز رضایت کرده‌اند.
حافظی، می‌گوید: همچنین به‌منظور اطلاع‌رسانی و معرفی منابع و خدمات، بیش از سه هزار و ۲۰۰ محتوای مکتوب، دیداری و شنیداری در فضای مجازی تولید و اطلاع‌رسانی شده است.
برگزاری ۱۸ نشست علمی و تخصصی برای معرفی منابع مطبوعاتی در سطح سازمان و دیگر مراکز علمی و فرهنگی مشهد و ۴ کارگاه آموزشی برای ارتقای علمی همکاران و پژوهشگران در موضوعات مرتبط با این حوزه، از دیگر فعالیت‌های این اداره در سال ۱۴۰۳، به شمار می‌آید.
وی، ادامه می‌دهد: در سال گذشته، ۴ نمایشگاه تخصصی نیز برای معرفی منابع مطبوعاتی برپا شد، چنانکه نفایس و تازه‌های مطبوعات موجود در این آرشیو، در معرض نمایش مراجعان کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، قرار گرفت.
این مقام مسئول، می‌افزاید: دراین‌بین، تولید محتوا در قالب پادکست و ویدئوکست در سال گذشته، به‌طورجدی پیگیری شد و ۶ محتوا در قالب پادکست «جراید ایران» در بستر فضای مجازی و پنج ویدئوکلیپ برای معرفی منابع مطبوعاتی، منتشر شد.
وی تصریح می‌کند: همچنین تهیه نرم‌افزار «پاپیروس» برای پایگاه سندی و مطبوعات آستان قدس رضوی، یکی دیگر از مهم‌ترین اقداماتی است که در این حوزه به سرانجام رسیده و به‌زودی، تحولی بزرگ در بحث خدمات مطبوعات و ارائه محتوا به پژوهشگران ایجاد خواهد کرد.
با راه‌اندازی این نرم‌افزار، دسترسی به بیش از یک میلیون داده در حوزه مطبوعات فراهم خواهد شد و امکان جستجوی درون‌متنی از مطبوعات نیز، میسر می‌شود.
به گفته حافظی، در اواخر سال گذشته نیز، با ابتکار کتابخانه مجلس شورای اسلامی، نخستین نشست هم‌اندیشی مراکز مطبوعاتی کشور برگزار شد.
در این نشست، ضمن معرفی مراکز مطبوعاتی آستان قدس رضوی، کتابخانه ملی ملک و مجلس شورای اسلامی، زمینه‌های ایجاد کنسرسیوم در این حوزه بررسی و ابراز امیدواری شد که با تعاملات این مراکز، از دوباره‌کاری جلوگیری و برای تدوین استانداردهای آرشیوی، هم فکری شود.

مسیرهای خدمات‌رسانی به مخاطبان

رئیس اداره مطبوعات آستان قدس رضوی، همچنین، بیان می‌کند: پایگاه «مطالعه دیجیتال مطبوعات»، نیز برای استفاده سازمان‌ها و نهادهای کتابخانه‌ای و علمی، فراهم شده است که به‌زودی، زمینه بهره‌مندی آن در مراکز مختلف کشور ایجاد خواهد شد و از طریق این پایگاه، زمینه استفاده از افزون بر ۳۰۰ هزار نسخه نشریه، فراهم می‌شود.
وی، می‌گوید: پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه مطبوعات برای استفاده حضوری از منابع مطبوعاتی سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، می‌توانند به تالار محققان اسناد و مطبوعات این سازمان، واقع در دوربرگردان طبرسی حرم مطهر رضوی، ساختمان سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، اتاق ۲۵۳، مراجعه کنند.
حافظی، در پایان می‌گوید: خدمات غیرحضوری این آستان مقدس در حوزه مطبوعات نیز از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، ارائه می‌شود. در این راستا، پژوهشگران برای استفاده از مطبوعات دیجیتال این آرشیو، می‌توانند به نشانی اینترنتی https://digital.aqr.ir/newindex.aspx?pid=۱۶&CollectionGroup=۵۵۸، مراجعه کنند.همچنین اهل علم و پژوهش برای راهنمایی و مشاوره می‌توانند با شماره‌تلفن ۰۵۱۳۲۲۳۲۵۱۹، با اداره مطبوعات آستان قدس رضوی، تماس بگیرند.