میزان ماندگاری پزشکان غیربومی نیز در این منطقه بسیار کم است و هر کدام پس از اتمام طرح، سیستان و بلوچستان را ترک می‌کنند. سرانه پزشک عمومی و متخصص نسبت به جمعیت استان وضعیت نامناسبی دارد و این موضوع در جنوب استان حادتر است. با وجود اینکه در شهرهای فنوج، مهرستان، دلگان و کنارک مراکز درمان دایر است اما کمبود پزشک و امکانات، بسیاری از مردم را مجبور به سفر به شهرهای بزرگ‌تر از جمله ایرانشهر و زاهدان می‌کند و چه بسا بسیاری از مردمان جنوب این استان باید تا مشهد مقدس مسیر هزار و ۶۰۰ کیلومتری را بپیمایند!
از مجموع ۶ شهرستان جنوب بلوچستان چهار شهرستان قصرقند، زرآباد، دشتیاری و کُنارک فاقد بیمارستان هستند.
مردمان شهرهای بمپور، دشتیاری، قصرقند، سرباز، لاشار و بنت به ناچار برای دریافت خدمات درمانی می‌بایست به بیمارستان ایرانشهر مراجعه کنند، به طور مثال مردم آشار تا ۲۰۰ کیلومتر و برخی روستاها تا ۲۷۰ کیلومتر طی می‌کنند تا خود را به بیمارستان ایرانشهر برسانند و این شرایط قطعاً جان آن‌ها را تا رسیدن به بیمارستان به خطر می‌اندازد و رنج مسیر را هم بر رنج بیماری اضافه می‌کند!
در همین ارتباط با دکتر صالح‌الدین بویا، رئیس پیشین دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر، فوق تخصص نفرولوژی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی زاهدان که با عمق محرومیت‌های جنوب این استان آشنا بوده و با مشکلات زیادی برای ارائه خدمات درمانی مردم دست و پنجه نرم کرده است به گفت‌وگو نشستیم.
وضعیت جنوب سیستان و بلوچستان از نظر امکانات درمانی چگونه است؟
فاصله شهرها و آبادی‌ها با بیمارستان‌ها بسیار دور است و با وجود آنکه تعدادی بیمارستان مرکزی در ایرانشهر و تعدادی در شهرهای اطراف هستند، این بیمارستان‌ها نیز در بعضی از رشته‌های تخصصی از جمله داخلی، بیهوشی و اطفال با کمبود پزشک متخصص و فوق تخصص مواجه‌اند زیرا متخصصان به دلایل مختلف همچون وضعیت راه‌ها و محرومیت منطقه علاقه‌مند به خدمت در این منطقه نیستند. البته همه روستاها زیر پوشش برنامه پزشکی خانواده در مراکز بهداشتی درمانی هستند و در هر یک از شهرها دست‌کم هفت تا هشت مرکز بهداشتی و درمانی داریم، اما واقعیت این است که مراکز بهداشتی درمانی و پزشکی خانواده بیشتر پیشگیری‌محور هستند و ایجاد بعضی از امکانات درمانی در بعضی از مناطق دوردست امکان‌پذیر و مقرون به صرفه نیست، از این رو ضرورت دارد با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای اجرای برنامه‌هایی همچون «دوراپزشکی» نیاز درمانی مردم منطقه تأمین شود.
آیا با دعوت از پزشکان جهادی می‌توان روی این کمبودها مرهم گذاشت؟
اکنون بخشی از نیاز درمانی این مناطق به واسطه گروه‌های پزشکان جهادی که در فاصله‌های زمانی یک تا دو ماهه در بعضی از این مناطق از جمله شهرستان‌های سرباز، دلگان و مهرستان به مدت یک هفته مستقر می‌شوند تا حدودی تأمین می‌شود اما این وضعیت منظم و متوالی نیست و نمی‌توان از این عزیزان انتظار داشت به طور مرتب هر ۱۵ روز یک بار برای ویزیت بیماران در این مناطق حضور یابند. بنابراین شایسته است وزارتخانه تمهیداتی بیندیشد تا نیازهای درمانی مردم محروم این مناطق نیز تأمین شود.
چند درصد مراکز زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر با کمبود پزشک متخصص و فوق تخصص مواجه است؟
مراکز درمانی این دانشگاه به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ یک سری مراکز جامع سلامت بوده که در روستاها مستقر هستند که در ۷۰ تا ۸۰ درصد این مراکز پزشکان عمومی – در واقع همان تیم پزشکی خانواده- مستقر هستند. دسته دوم مراکز بهداشتی و درمانی هستند و با توجه به اینکه هشت شهرستان زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر است که در هر شهرستان ۷ تا ۱۰ مرکز بهداشتی و درمانی مستقر است، افزون بر این مراکز، شهرستان‌های راسک، فنوج، دلگان، مهرستان و ایرانشهر نیز دارای بیمارستان هستند و حتی در بیمارستان‌ها با کمبود برخی از رشته‌های تخصصی از جمله داخلی، اطفال و بیهوشی مواجه هستیم که علاوه بر محرومیت‌های منطقه به دلیل اینکه حمایت‌های مالی لازم از متخصصان نمی‌شود، بیمارستان‌های زیر پوشش این دانشگاه حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد کمبود پزشک متخصص دارند.
قرار بود بخشی از کمبودها با همکاری پزشکان از راه دور تأمین شود، آیا این طرح اجرا شد؟
اواخر بهمن سال ۱۴۰۱ معاون وقت درمان وزارت بهداشت با بیان اینکه اجرای برنامه دوراپزشکی در دستور کار حوزه درمان قرار گرفته، اعلام شد با اجرای برنامه دوراپزشکی در حوزه درمان کشور می‌توان کمبود پزشک متخصص در مناطق محروم و نابرخوردار را رفع کرد زیرا ممکن است تعداد موارد مراجعه- بیماران نیازمند درمان‌های تخصصی – آن قدر کم باشد که به صلاح و صرفه نباشد که پزشک متخصص در این مناطق مستقر شود. بنابراین با مراجعه بیمار به پزشک خانواده، پزشک متخصص می‌تواند از طریق دوراپزشکی ویزیتش را انجام دهد و اگر نیاز به اقدام درمانی بود، اعزام انجام شود. با توجه به اینکه این برنامه همزمان در ۳۰ مرکز درمانی کشور اجرا شد شهرهای سرباز و مهرستان که زیر پوشش دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر هستند به دلیل نبود پزشک متخصص مستقر در مراکز درمانی این شهرها برای اجرای این طرح انتخاب شدند تا از این طریق کمبود پزشک متخصص و فوق تخصص در این شهرها رفع شود.
با توجه به اینکه در دوران ریاست شما در دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر مقرر شد دوراپزشکی به‌صورت آزمایشی در مراکز بهداشتی و درمانی زیر پوشش این دانشگاه اجرا شود، نتیجه آنچه شد؟
بله همان طور که عرض کردم در سال ۱۴۰۱ قرار شد دوراپزشکی در برخی از شهرها از جمله سرباز، راسک، مهرستان و کهنوج اجرا شود. در مرحله نخست این برنامه آزمایشگاه صحرایی در شهرستان‌های سرباز و مهرستان استقرار یافت و مقرر شد بیمارانی که توسط پزشکان عمومی که همان پزشکان خانواده هستند ویزیت می‌شوند در صورت نیاز به درمان تخصصی، پزشک خانواده از طریق نرم‌افزارهای تعیین شده با پزشکان متخصص تماس گرفته و علائم بیماری و مشکلات بیماران را عنوان کند تا با راهنمایی پزشکان متخصص که در مراکز شهرها هستند اقدامات درمانی لازم برای بیماران صورت گیرد و یا حتی در صورت نیاز پزشکان متخصص برای بیماران نسخه تجویز کنند. با وجود اینکه این طرح، برنامه خوبی بود اما با توجه به اینکه نیازمند زیرساخت‌هایی همچون اینترنت پرسرعت بود که امکان ایجاد زیرساخت‌های مذکور در آن زمان وجود نداشت بنابراین این برنامه در مناطق مورد نظر به دلیل محرومیت‌های زیرساختی به طور کامل اجرا نشد که بتوان نتیجه آن را به طور دقیق ارزیابی کرد و اکنون اطلاع ندارم وضعیت به چه صورت است، آیا این زیرساخت‌ها در مناطق کم‌برخوردار و محروم وجود دارد و یا اینکه آیا اصلاً امکان ایجاد این زیرساخت‌ها فراهم هست یا خیر.
پس می‌توان نتیجه گرفت که به دلیل نبود زیرساخت‌ها موفقیت چندانی کسب نکردیم؟
برای اجرای این قبیل برنامه‌ها یک واقعیت وجود دارد و آن اینکه سهم وزارت بهداشت یا دانشگاه‌های علوم پزشکی از ایجاد زیرساخت‌ها تقریباً ۲۵ تا ۳۰ درصد است و سایر زیرساخت‌ها از جمله جاده، برق، مخابرات و همین اینترنت پرسرعت از حوزه اختیارات و وظایف دانشگاه‌ها و وزارت بهداشت خارج است و برای محرومیت‌زدایی این مناطق باید سایر ارگان‌ها نظیر فرمانداری، استانداری، مخابرات، شرکت برق، راه و شهرسازی و... پای کار باشند تا زیرساخت‌های لازم فراهم شود. متأسفانه در این شهرستان‌ها وقتی برق قطع می‌شود همزمان تلفن و اینترنت- نسخه الکترونیک- هم قطع می‌شود و با وجود اینکه این برنامه در کاهش نیاز مناطق محروم به پزشکان متخصص و حتی فوق تخصص در رشته‌هایی نظیر قلب و عروق، اطفال و بیماری‌های کلیوی بسیار تأثیرگذار است، اما در پاسخ به پرسش شما باید بگویم مرحله نخست این برنامه به صورت آزمایشی در شهرستان‌های راسک، مهرستان و سرباز اجرا شد اما به دلیل نبود زیرساخت‌های لازم برنامه‌ای پایدار نبود بنابراین تا زمانی که زیرساخت‌های اولیه در مناطق محروم ایجاد نشود نمی‌توان این قبیل برنامه‌ها را به صورت موفق اجرا کرد.
به پرونده الکترونیک سلامت اشاره کردید، آیا جمعیت زیر پوشش دانشگاه ایرانشهر در مراکز بهداشتی و درمانی مناطق مختلف دارای پرونده الکترونیک سلامت هستند؟
بله زمان اجرای این برنامه همه افراد زیر پوشش این دانشگاه دارای پرونده الکترونیک سلامت بودند ولی به دلیل همان محدودیت‌های زیرساختی مثل قطعی برق، تلفن و اینترنت دسترسی به شبکه به ویژه در مواقع سیل و طوفان امکان‌پذیر نیست. همان طور که می‌دانید محرومیت در این مناطق فقط به نبود امکانات و زیرساخت‌ها خلاصه نمی‌شود بلکه شرایط جغرافیایی منطقه نیز به گونه‌ای است که همواره مشکلات مضاعفی از قبیل سیل و طوفان برقرار است و بر این محرومیت‌ها دامن می‌زند.
نظر شما