پنجمین قسمت از برنامه گفت‌وگومحور «دارالعلم» که با اجرای محمدجواد استادی از شبکه ۴ سیما پخش شد، میزبان حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر علیرضا قائمی‌نیا، پژوهشگر برجسته فلسفه دین و معرفت‌شناسی اسلامی بود. این گفت‌وگو که در مدرسه میرزا جعفر مشهد ضبط شد، به بررسی ظرفیت‌های علوم اسلامی در مواجهه با چالش‌های دنیای معاصر پرداخت و نگاهی نو به الهیات و کلام جدید ارائه داد.
الهیات؛ ابزاری برای تحلیل جهان مدرن
دکتر قائمی‌نیا در این برنامه، الهیات را فراتر از دانش سنتی تبیین باورهای دینی تعریف کرد. او با اشاره به مفاهیم نوظهوری چون «الهیات سایبر»، «الهیات فناوری‌های شناختی» و «الهیات مرگ» تأکید کرد: الهیات امروز می‌تواند ابزاری برای تحلیل انتقادی پدیده‌های مدرن باشد. به گفته او، این دانش نه‌تنها به فهم مسائل دینی کمک می‌کند، بلکه قادر است تحولات فناوری و معرفتی عصر دیجیتال را نقد و بررسی کند.
کلام جدید؛ پارادایمی تازه در علوم اسلامی
یکی از محورهای کلیدی گفت‌وگو، تفاوت میان «کلام سنتی» و «کلام جدید» بود. قائمی‌نیا توضیح داد: کلام جدید صرفاً به مسائل تازه نمی‌پردازد، بلکه با روش‌ها و ساختارهای نوین به بازسازی اندیشه دینی کمک می‌کند. او گفت: «ما در پارادایم‌های فکری جدیدی هستیم که نیازمند بازاندیشی در روش‌های سنتی است». این رویکرد، علوم اسلامی را به ابزاری پویا برای پاسخ به پرسش‌های معاصر تبدیل می‌کند.
نقد نظریه‌سازی منفعل در علوم انسانی اسلامی
قائمی‌نیا با انتقاد از برخی تلاش‌ها برای نظریه‌سازی اسلامی، خاطرنشان کرد: تولید نظریه از صفر و بدون تعامل با جریان علم جهانی، غیرواقع‌بینانه است. او پیشنهاد داد: دانشمندان اسلامی با مدل «تلفیق مفهومی» به علوم مدرن وارد شوند و با بهره‌گیری از دستاوردهای موجود، آن‌ها را با اصول دینی هم‌راستا کنند. این رویکرد، به گفته او می‌تواند علوم انسانی اسلامی را در سطح جهانی مطرح کند.
بیولوژی نص؛ نگاهی نو به تفسیر قرآن
در بخش دیگری از برنامه، کتاب «بیولوژی نص» معرفی شد. این اثر با تلفیق نشانه‌شناسی، زبان‌شناسی مدرن و روش‌های سنتی تفسیر قرآن، رویکردی بین‌رشته‌ای به فهم متن مقدس ارائه می‌دهد. دکتر قائمی‌نیا تأکید کرد: برای انتقال معانی دینی در دنیای امروز، گاه نیاز به واژه‌سازی‌های علمی جدید است، اما این کار باید با حفظ تعادل میان سنت و نوگرایی انجام شود.
غرب فکری در برابر غرب سیاسی
قائمی‌نیا با تمایز میان «غرب فکری» و «غرب سیاسی» خواستار بازنگری در نگاه کلیشه‌ای به غرب شد. او گفت: «جهان اسلام باید غرب فکری را به‌عنوان منبعی برای گفت‌وگو و یادگیری ببیند، نه صرفاً عرصه تقابل». او با اشاره به متفکرانی چون علامه طباطبایی و شهید مطهری، بر اهمیت تعامل سازنده با اندیشه‌های مدرن تأکید کرد.
سنت و نوگرایی؛ رویکردی انتقادی
در تحلیل جایگاه سنت، قائمی‌نیا سه رویکرد را مقایسه کرد: سنت‌گرایی مطلق، نوگرایی غرب‌گرا و رویکرد انتقادی. او سنت را گنجینه‌ای پویا دانست که باید با نگاه نقادانه و از دریچه معرفت‌شناسی نوین بازخوانی شود. به گفته او «ناگفته‌های سنت بیش از گفته‌های آن است و با نگاهی تازه می‌توان ظرفیت‌های جدیدی از آن استخراج کرد».
معرفت در عصر اطلاعات؛ ضرورت معرفت‌شناسی نو
قائمی‌نیا در پاسخ به پرسشی درباره تأثیر فضای سایبر بر معرفت گفت: «فضای سایبر بر مبنای اطلاعات شکل گرفته است، نه معرفت به معنای سنتی آن. باید به سمت نوعی معرفت‌شناسی ناظر به اطلاعات حرکت کنیم که در آن، مسئله ارزیابی و تفکیک اطلاعات اهمیت می‌یابد».
تفکر انتقادی؛ کلید پیشرفت علوم اسلامی
قائمی‌نیا در پایان بر اهمیت تفکر انتقادی در توسعه علوم اسلامی تأکید کرد. او گفت: «تفکر انتقادی به معنای رد سنت نیست، بلکه بازاندیشی در مباحث علمی برای پاسخ به نیازهای امروز است». او افزود: علوم اسلامی باید از حالت جزیره‌ای خارج شده و با گفت‌وگوی خلاق با جهان، جایگاه خود را در عرصه جهانی تثبیت کنند.
سخن پایانی؛ علوم اسلامی در آستانه تحول
این گفت‌وگو نشان داد علوم اسلامی با رویکردی نقادانه، تلفیقی و پویا می‌توانند به نیازهای فکری و معرفتی دنیای معاصر پاسخ دهند. دکتر قائمی‌نیا با ارائه دیدگاه‌هایی عمیق و نوآورانه، افق‌های تازه‌ای پیش روی مخاطبان گشود و بار دیگر ظرفیت‌های نهفته در سنت اسلامی را برجسته کرد.
نظر شما