دکتر عبدالرضا گلپایگانی روز چهارشنبه در آیین آغاز به کار نخستین کنفرانس ملی چالش‌های حاشیه‌نشینی و فرصت‌های بازآفرینی که به میزبانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد در حال برگزاری است افزود: شرکت بازآفرینی شهری ایران به نمایندگی از دولت، متولی ستاد بازآفرینی شهری است که این ستاد در سه حوزه حاشیه‌نشینی یا سکونتگاه‌های غیررسمی، در حوزه بافت‌های ناکارآمد و فرسوده و در حوزه بافت‌های تاریخی کارهای هدایت و راهبری و تسهیلگری را انجام می‌دهد.
وی ادامه داد: یکی از مسایل بنیادی توسعه در هر کشوری، داشتن مدل توسعه و الگوهای پیشرفت متناسب با شرایط سرزمین خودش است که اگر این را به عنوان نگاه بنیادی در نظر بگیریم برای تولید الگوهای متناسب با شرایط هر جامعه‌ای، کسانی که در خط مقدم قرار دارند، دانشگاهیان و فرهیختگان آن جامعه هستند.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: انتظاری که ما به عنوان یک نهاد اجرایی از دانشگاه داریم، این است که به نهادهای اجرایی برای دست یافتن به یک الگوی مناسب است کمک کنند. به عنوان مثال در مساله حاشیه‌نشینی، راهکارها برای کنترل، پیشگیری و برخورد با مسایل حاشیه نشینی را بررسی و راهکار ارایه کنند که شرکت بازآفرینی در این زمینه به دانشجویانی که در زمینه پژوهش در این موضوعات کمک کنند، مبلغی را برای پژوهش‌ها اعطا می‌کند و این شرکت نیز آماده انعقاد تفاهمنامه‌ای در این زمینه با دانشگاه آزاد اسلامی خراسان رضوی و واحد مشهد است.
گلپایگانی با اشاره به این که از جمعیت حدود سه میلیون و ۴۰۰ نفری کلانشهر مشهد، یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در حاشیه شهر مشهد در سکونتگاه های غیر رسمی زندگی می کنند افزود: حاشیه‌نشینی حاصل نظام برنامه‌ریزی نادرست است. اگر ما یک نظام برنامه‌ریزی از لایه آمایش سرزمین تا لایه برنامه ریزی شهری و لایه مدیریت زمین کارآمد و درست داشته باشیم قاعدتاً نباید حاشیه نشینی اتفاق بیفتد.
وی ادامه داد: افرادی که به ناچار در حاشیه شهر سکونت دارند از نظام متوازن برنامه ریزی و توجه در ساختار آمایش سرزمینی عقب افتاده اند یا این که نظام آمایش و نظام برنامه ریزی شهری و نظام مدیریت زمین، کسانی را که در طبقه فرودست هستند را در نظام برنامه ریزی به رسمیت نشناخته است.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: ساکنان حاشیه شهر عمدتا برای کار و آینده بهتر برای خود و فرزندانشان از روستاها به حاشیه شهرها می‌آیند چرا که نظام برنامه‌ریزی برنامه‌ای برای آنها نداشته است و یک نظام کامل برنامه ریزی و قانونگذاری همان طور که الزام به تحصیل رایگان، بهداشت و بازنشستگی برای کم درآمدها دارد باید برای حاشیه نشینی هم برنامه ریزی و قانونگذاری کند.
گلپایگانی افزود: در موضوع مالکیت زمین عمدتا آن چیزی که در انتهای نظام آمایش باید به یک پدیده محل سکونت تبدیل شود به مدیریت زمین بر می‌گردد که مدیریت زمین در کشور عمدتا دولتی است و زمین‌های بزرگ حاشیه شهرها بیشتر در مالکیت دولت هستند و یا گاه زمین‌های بزرگ مقیاس وقفی و دولتی اند.
وی ادامه داد: جریان سوداگری زمین هم آن را به صورت غیر متعارف تفکیک می‌کند و از این نیاز شهروند که به دنبال زندگی بهتر در حاشیه شهر است استفاده می‌کند و روی زمین‌های دولتی که این زمین‌ها با شیب تند یا در حریم گسل‌ها یا رودخانه ها هستند و دولت توان محافظت و مراقبت از آنها را ندارد سوئ استفاده می کند که این امر زمینه تصرف آن زمین از سوی سوداگران زمین را فراهم می‌کند که این موضوع سبب می‌شود سکونت اتفاق بیفتد و این موضوع، مدیریت شهری را با مشکل مواجه می سازد.
خشکسالی و قاچاق از جمله علل افزایش حاشیه نشینی در شرق کشور
مدیر عامل شرکت بازآفرینی شهری ایران گفت: در شرق ایران از مشهد تا چابهار مشکل حاشیه نشینی بیشتر از سایر نقاط کشور است. که یکی از دلایل آن تغییرات اقلیمی از جمله خشکسالی در سه یا چهار دهه اخیر در شرق کشور است که این خشکسالی بلند مدت سبب شد روستاها و زمین های روستایی و کشاورزی مبتنی بر قنات و چشمه، با خلل جدی مواجه شوند و در نهایت نظام معیشت به هم بخورد و مساله کوچ به شهرنشینی رقم بخورد.
گلپایگانی افزود: همچنین مساله دیگری که در شرق کشور داشتیم، جنگ بلند مدت و ۵۰ ساله در کشور افغانستان است که مردم این کشور برای زندگی بهتر به این مناطق به ویژه مشهد مهاجرت کردند که یکی از ابعاد افزایش حاشیه نشینی کلانشهر مشهد کوچ مردم افغانستان به این مناطق است.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: در حد فاصل خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان نیز موضوع قاچاق مواد مخدر و حضور ناامن کننده فضا توسط باندهای قاچاق، زندگی در روستاهای بی دفاع را ناامن می کند که این امر به ناچار منجر به کوچ مردم این مناطق به حاشیه شهرها شده است که البته موضوع قاچاق سالهاست که جلویش گرفته شده و کنترل شدیدی بر این جریان صورت گرفته است.
گلپایگانی افزود: این که اکنون حاشیه نشینی اتفاق افتاده و برای مدیریت آن چه باید کرد موضوعی است که باید مورد پژوهش قرار گیرد. در دهه های گذشته رویکرد، رویکرد مقابله با حاشیه نشینی بود اما امروزه ما نظام حاشیه نشینی را مبتنی بر شهروند محسوب کردن حاشیه نشینان و ارائه خدمت به آنها می‌دانیم.
وی ادامه داد: نظام برنامه‌ریزی اما نتوانسته به این قشر پوشش دهد، و اکنون گفته شده که باید این جمعیت هم زیر پوشش قرار گیرد حق سکونت برای آنها به رسمیت شناخته شود و سرانه خدماتی برای آنان تامین گردد و امکانات بهداشتی و آموزشی برای این قشر در مناطق حاشیه شهر فراهم شود تا نسل آینده حاشیه نشینی به سمت یک زندگی مدنی‌تری پیش برود و این کوچ اجباری پدران آنان به این مناطق برای فرزندانشان ثمربخش باشد.
وی تاکید کرد: اگر این فرزندان حاشیه‌نشین در معرض تربیت و آموزش درست قرار بگیرند می‌توانند نیروهای کارآفرین نسل بعدی در اقتصاد باشند.
هفت هزار نفر در ایران در مناطق حاشیه شهرها سکونت دارند
مدیر عامل شرکت بازآفرینی شهری ایران با بیان این که هم اینک جمعیت حاشیه نشین در ایران هفت میلیون نفر است که نسبت به جمعیت شهرنشین عدد قابل توجهی است.
گلپایگانی افزود: وضعیت حاشیه نشینی در ایران این گونه نباید باشد و این وضعیت باید کنترل شود که یکی از ابزارهای کنترل حاشیه نشینی، چگونگی کنترل ساخت و سازهای غیرمجاز است که بخشی از آن به سوداگری زمین برمی گردد، توسط مدیریت شهری است.
وی ادامه داد: در قانون ۲ جا به صراحت به ساخت و ساز بدون پروانه یا خارج از محدوده قانونی شهرها پرداخته شده است و گفته شده که در خصوص زمین‌های کشاورزی، جهاد کشاورزی متولی حفاظت از زمین‌های کشاورزی است و شهرداری نیز مسوول است که از ساخت و سازهای بدون پروانه یا خارج از محدوده شهری جلوگیری کند.
معاون وزیر راه و شهرسازی گفت: امید است در شهر مشهد این موضوع به صورت جدی پیگیری شود تا از گسترش حاشیه شهری در این کلانشهر جلوگیری شود.
گلپایگانی افزود: اگر جمعیت حاشیه نشین مشهد ساماندهی نشوند و سرانه خدماتی آنان تامین نشود و آنها را به رسمیت نشناسیم حتما به وضعیت بدتری از جمله گسترش فقر و آسیبهای اجتماعی منجر خواهد شد که جبران آن دشوارتر و هزینه برتر خواهد بود.
نخستین کنفرانس ملی «چالش‌های حاشیه‌نشینی و فرصت‌های بازآفرینی» امروز چهارشنبه هفدهم اردیبهشت ماه در مشهد آغاز به کار کرد و تا فردا نیز ادامه دارد.
نظر شما