به همین دلیل در سال‌های اخیر بارها با برپایی تجمعات اعتراضی در استان‌های مختلف، خواستار تحقق مطالبات خود ازجمله کاهش فشار کاری، حذف اضافه‌کاری اجباری، افزایش پایه حقوق، پرداخت معوقات دستمزدی، اجرای مناسب قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری و... شده‌اند.
احمد نجاتیان، رئیس سازمان نظام پرستاری ایران در گفت‌وگو با ما به مناسبت روز جهانی پرستار به برخی از مسائل و چالش‌های این حوزه و راهکارها و اقدامات لازم برای برون‌رفت از آن اشاره کرده است.
در روز جهانی پرستاری، ارزیابی‌تان از حال و روز پرستاران ایرانی چیست؟
در حال حاضر کمبود پرستار مهم‌ترین چالش نظام پرستاری در کشور است. این موضوع روی تمام شئون پرستاری ازجمله کیفیت مراقبت‌ها و رضایت مردم اثر می‌گذارد. از سوی دیگر، موضوعاتی مثل عفونت‌های بیمارستانی نیز در پی کمبود پرستار مطرح است. ضمن آنکه این موضوع پیامدهای دیگری مثل اضافه‌کاری اجباری پرستاران، پرداخت‌های نامناسب، فرسودگی شغلی و... را هم به دنبال داشته است. یعنی اگر از پدیده اضافه‌کاری اجباری، خشونت‌ها و برخی موضوعات در نظام پرستاری صحبت می‌کنیم دلیلش کمبود پرستار است.
سال گذشته و در دولت سیزدهم قرار بود وزارت بهداشت با جذب نیروی پرستار، تا حدی مشکل کمبود پرستار را برطرف کند؛ آیا این وعده محقق شده است؟
در دولت آقای رئیسی و در سال ۱۴۰۲ شاهد استخدام نیروی پرستار بودیم و قرار بود سال ۱۴۰۳ هم این اتفاق بیفتد، چون با کمبود حدود ۱۰۰هزار نیروی پرستار مواجه هستیم. بنابراین اگر بخواهیم تا حدی این کمبود را جبران کنیم و به یک حداقل استاندارد برسیم و پاسخگوی افزایش بیمارستان‌هایی باشیم که هرسال افتتاح می‌شوند باید به همان میزان دانشجویانی که از دانشکده‌های پرستاری کشور دانش‌آموخته می‌شوند؛ یعنی حدود ۱۲هزار نفر را جذب نظام پرستاری کنیم تا شاید در یک افق ۱۰ساله بتوانیم کمبود پرستار را جبران کنیم. بر این اساس، سال گذشته و همزمان با برپایی اعتراضات پرستاران، وزارت بهداشت و سازمان امور اداری و استخدامی از آمادگی خود برای صدور مجوز جذب ۱۵هزار نیروی پرستار خبر داده بودند اما در عمل این اتفاق نیفتاد. البته آن‌ها اواخر پارسال هم قول دادند آزمون جذب پرستار در خرداد امسال برگزار می‌شود که هنوز اطلاعیه آن صادر نشده و به نظر نمیرسد در خرداد شاهد برگزاری آزمون استخدام پرستار باشیم.
چرا با وجود نیاز به جذب نیروی پرستار، وزارت بهداشت و سازمان امور استخدامی به وعده‌شان عمل نکرده‌اند؟
به نظر می‌رسد این یک نوع تعلل عمدی از سوی برخی نهادهای سیاست‌گذار مثل سازمان اداری و استخدامی و سازمان برنامه و بودجه است که می‌خواهند جذب نیروی پرستار را به تأخیر بیندازند. البته این نهادها برای تأخیر در جذب نیرو دلایل کارشناسی مثل کمبود بودجه دولت را مطرح می‌کنند، ولی کمبود پرستار آن‌قدر جدی است که چنین بهانه‌هایی برای ما قابل قبول نیست که نیرویی که می‌بایست یک سال پیش جذب بیمارستان‌های کشور می‌شد هنوز جذب نشده و همچنان با اما و اگر مواجه است. اگر همین امروز هم آگهی برگزاری آزمون استخدام پرستار منتشر شود تا فرایند آزمون طی شود، نتایجش بیاید، گزینش‌ها انجام شود و... زمان زیادی می‌طلبد. یعنی عملاً امسال نیرویی به نظام پرستاری اضافه نمی‌شود و این مهم به سال آینده موکول خواهد شد.
این درحالی است که به‌واسطه کمبود پرستار، به حق مردم برای برخورداری از خدمات پرستاری مناسب آسیب وارد شده و از طرف دیگر پرستاران نیز با فشار کاری مواجه می‌شوند و گاهی هم کار به تعطیلی برخی بیمارستان‌ها کشیده می‌شود، چون چندان دیدگاه دقیقی درباره حوزه سلامت و نیازهای مردم در حوزه پرستاری وجود ندارد.
تمام مراجع و منابع علمی جهان این موضوع را تأیید کرده‌اند که هر اندازه نیروی پرستار نسبت به میزان استاندارد کم باشد عوارض بستری افزایش پیدا خواهد کرد، ازجمله موضوع عفونت‌ها و خطاهای شغلی که در مرگ‌ومیرها هم تأثیر دارد ولی اینکه تأثیرگذاری آن در ایران چقدر است نمی‌توان رقمی ارائه داد، چون مطالعه‌ای در این زمینه انجام نشده است. اما در مطالعات بین‌المللی این رابطه کاملاً شناخته شده است؛ یعنی اگر نیروی انسانی کم باشد حتماً میزان خطای شغلی افزایش پیدا می‌کند. پرستاری که باید در شبانه‌روز یک شیفت کار کرده و در این شیفت از پنج بیمار مراقبت کند اگر مجبور شود از ۱۵بیمار مراقبت کند و یا مجبور شود ۱۵۰ساعت اضافه‌کاری بایستد، ناگزیر از کیفیت خدماتی که ارائه می‌کند، کاسته می‌شود یا میزان خطای شغلی‌اش بالا می‌رود. همین‌طور حتماً عوارضی مانند عفونت‌ها، طولانی شدن بستری و احیاناً مرگ‌ومیر بیماران در بیمارستان‌ها افزایش پیدا می‌کند.
در حال حاضر نسبت پرستار به تخت‌های بیمارستانی ما چقدر است؟
براساس فرمولی که در ایران وجود دارد باید به ازای هر تخت بیمارستانی دست‌کم ۱.۸پرستار داشته باشیم اما در حال حاضر میانگین پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی ما ۰.۹است؛ یعنی کمتر از یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی داریم. این درحالی است که این عدد در برخی کشورهای منطقه تا ۳.۵تخت هم می‌رسد. حتی در برخی کشورها مثل ژاپن نسبت پرستار به تخت بیمارستانی ۴.۵ و پنج هم هست. البته ما شرایط کشور خود را می‌دانیم و اگر به ۱.۸پرستار برسیم آن‌وقت قادر خواهیم بود خدمات خوبی به مردم ارائه دهیم.
به موضوع اضافه‌کاری اجباری پرستاران اشاره کردید؛ وضعیت پرداختی‌ها و مطالبات پرستاران در این زمینه چگونه است؟
پس از استقرار دولت چهاردهم حرکت خوبی در این زمینه صورت گرفت به‌طوری که تا پیش از آن، پرستاران به‌طور متوسط ۹ماه بابت کارانه و سه تا چهار ماه بابت اضافه‌کاری از دولت مطالبه داشتند که این عدد الان به ۶ ماه در حوزه تعرفه و دو تا سه ماه در حوزه اضافه‌کاری رسیده است. البته پرداخت مطالبات چند ماهه پرستارها اگرچه اقدام خوبی از سوی دولت بوده اما کافی نیست چون هنوز تا پرداخت کامل آن‌ها خیلی فاصله داریم.
فرض کنیم پرستاری که در آبان و آذر سال گذشته کار کرده هنوز کارانه‌اش را دریافت نکرده و ما هنوز حقش را نداده‌ایم، در حالی که بخش عمده‌ای از درآمدش از محل کارانه و اضافه‌کاری است یا بدتر از این، دولت افزایش مبلغ اضافه‌کاری پرستاران را تصویب و چندین بار هم در این زمینه اطلاع‌رسانی کرد اما حداقل در ۳۰ درصد بیمارستان‌های دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور هنوز اعمال یا پرداخت نشده است. همچنین سال گذشته بحث ترمیم حقوق کارکنان بهداشت و درمان مطرح شد -حتماً می‌دانید برخی از این موضوعات فقط مخصوص پرستاران نیست و مشمول دیگر همکاران ما هم می‌شود– خب مصوبه قانونی بود، آیین‌نامه اجرایی هم نوشته و دو ماه هم پرداخت شد اما عملاً همکارانم در این زمینه از سال گذشته دست‌کم ۶ تا ۷ ماه طلب دارند. در شرایطی که به‌شدت با کمبود پرستار مواجه هستیم حقوق و دستمزد پرستاران که حداقل‌های قانونی است باید به‌موقع و دقیق پرداخت شود.
حقوق و مزایایی که پرستاران -غیر از کارانه و مبلغ اضافه‌کاری- دریافت می‌کنند نسبت به دیگر مشاغل دولتی چقدر تفاوت دارد؟
حقوق و مزایای پرستار به‌عنوان یک کارمند دولت شبیه به کارمندان دیگر است، یعنی اگر آن ۱۰درصدی که برای دو سه آیتم مشاغل بهداشت و درمان است را در نظر نگیریم، حقوق پرستاران خیلی چشمگیر نیست. البته برای پرستاران تعرفه کاری دیده شده که هرچند با دیگر کارمندان دولت متفاوت است اما چنین انگیزشی‌هایی در سازمان‌های دیگر با عنوان‌های مختلف پرداخت می‌شود. ضمن اینکه پرستاری جزو معدود حرفه‌هایی است که اضافه‌کاری به پرستار براساس کارکرد داده می‌شود نه به‌عنوان تشویقی. کارمندان برخی ادارات و نهادها بدون اینکه اضافه‌کاری داشته باشند برای آن‌ها اضافه‌کاری منظور می‌شود تا این‌گونه حقوقشان ترمیم شود، ولی اضافه‌کاری در حوزه پرستاری فقط برمبنای کارکرد است.
اگرچه ما انتظار اضافه‌کاری تشویقی را نداریم اما به هرحال دولت قوانینی برای تمام کارکنانشان دارد، بنابراین باید به سمتی برویم که مشوق‌های دیگری غیر از حقوق و مزایا را برای پرستاران فراهم کنیم. مثلاً شاید دولت نتواند حقوق همه کارمندان و به‌طور خاص پرستاران را افزایش دهد اما با مشوق‌های دیگری مثل تأمین مسکن، خودرو یا امکان ارتقای شغلی می‌تواند به ماندگاری آن‌ها در کشور و ارائه خدمت به بیماران کمک کند.
قانون تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری در سال ۱۳۸۶ به تصویب رسیده است؛ با این حال این موضوع یکی از مطالباتی است که پرستاران در اعتراضات مطرح می‌کنند. مشکل کجاست، آیا این قانون به‌درستی اجرا نمی شود یا بحث دیگری مطرح است؟
این قانون در بخش دولتی کاملاً اجرایی شده است؛ اما در بخش خصوصی با اینکه بیمارستان‌ها تعرفه خدمات پرستاری را دریافت می‌کنند اما به پرستاران پرداخت نمی‌کنند که داریم پیگیری می‌کنیم تعرفه‌ها به پرستاران پرداخت شود. البته ناگفته نماند که قانون یاد شده در اجرا هم مشکل دارد. مثلاً در توزیع تعرفه‌ها یا پایین بودن میزان کلی تعرفه‌ها مشکلاتی وجود دارد که هر سال پیگیری می‌کنیم تا وضعیت پرداختی تعرفه‌ها بهتر شود.
بخشی از جامعه پرستاری به روند اجرای قانون ارتقای بهره‌وری کارکنان بالینی نظام سلامت مصوب سال ۱۳۸۸ معترض هستند، ارزیابی شما از اجرای این قانون چگونه است؟
این قانون در دانشگاه‌های علوم پزشکی کاملاً اجرا شده است؛ اما مشکلی که در بخش دولتی داریم به این برمی‌گردد که نمی‌توانیم حداکثر ساعت کار موظفی پرستاران را به دلیل کمبود پرستار رعایت کنیم، به‌طوری که عملاً به سمت اضافه‌کاری اجباری پیش رفته‌ایم و از این لحاظ مشکل داریم.
از سوی دیگر در این زمینه موضوع شغل سخت و زیان‌آور هم مطرح است و پرستاران باید از مزایای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور استفاده کنند، با این‌حال هنوز چنین چیزی به صورت کامل اتفاق نیفتاده است.
اجرای قانون ارتقای بهره‌وری در بخش غیردولتی ازجمله بخش خصوصی به صورت کامل رعایت نمی‌شود اما در بخش‌هایی مثل تأمین اجتماعی و سازمان بازنشستگی تا حدی رعایت می‌شود. بنابراین می‌توان گفت قانون ارتقای بهره‌وری در بخش دولتی از نظر ساعات کار و همچنین محاسبه شب‌ها و روزهای تعطیل درحال اجراست اما بخش‌های دیگرش هنوز کامل اجرا نمی‌شود.
نظر شما