این مراسم به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی، با حضور جمعی از مدیران و کارشناسان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی و علاقه‌مندان، ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، در تالار اندیشگاه رضوی کتابخانه مرکزی حرم مطهر حضرت رضا(ع)، برپا شد.
در حال حاضر، ۵۵ هزار نسخه چاپ سنگی به زبان‌های فارسی، عربی و ترکی، در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس وجود دارد که از این تعداد، ۱۳۰ نسخه، شاهنامه فردوسی است.
در این مراسم، از دومین و سومین شاهنامه‌های چاپ سنگی مصور دنیا و موجود در گنجینه رضوی که در سال‌های ۱۲۶۶ و ۱۲۶۷ هجری قمری به چاپ رسیده است، رونمایی شد.
نگهداری از ۱۵ شاهنامه چاپ سنگی مصور در گنجینه رضوی
مصطفی لعل‌شاطری، استاد دانشگاه نیشابور در این مراسم، اظهار کرد: نخستین شاهنامه چاپ سنگی مصور دنیا، به اهتمام محمد مهدی اصفهانی و با کتابت سیدرضا حسینی شیرازی و همکاری نقاشی ناشناس، در سال ۱۲۶۲ قمری در چاپخانه «کنپت راوکر شناجی» در بمبئی هند منتشر شده و در کتابخانه ملی تهران، محفوظ است.
این پژوهشگر حوزه منابع چاپ سنگی، با اشاره به وجود ۱۵ شاهنامه مصور چاپ سنگی در گنجینه رضوی، گفت: دومین نسخه چاپ سنگی مصور شاهنامه دنیا در سال ۱۲۶۶ قمری و در چاپخانه کنپت راوکر شناجی در بمبئی هند منتشر شده است که از آن با شماره ثبت ۴۳۶۴۳، در مخزن چاپ سنگی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، نگهداری می‌شود.
وی، افزود: این شاهنامه به فرمایش محمدباقر تاجر شیرازی و به سعی و اهتمام «رتنجی کاوس جی صراف»، با کتابت سیدرضا حسینی شیرازی به چاپ رسیده است.
همچنین اثر دارای ۵۸ تصویرسازی توسط نقاشی، به‌نام علی اکبر است.
لعل‌شاطری، بیان کرد: این شاهنامه ارزشمند با جلد مقوایی با روکش تیماج قهوه‌ای مجلد شده که تنها آرایه تزیینی آن نیز شمسه‌ای کوچک درون کادر مرکزی و جدول زنجیره‌ای طلایی ضربی، است.
وی، ادامه داد: کاغذ آن نیز به احتمال فراوان از نوع فرنگی به رنگ نخودی مایل به نباتی و هر صفحه برخوردار از چهار ستون که اشعار به‌خط نستعلیق درون آن‌ها قرار گرفته و توسط جدولی دو خطی و کمندی تک خطی، احاطه شده است.
همچنین عناوین هر داستان، درون کتیبه‌ای منقوش که اغلب بخشی از دو ستون را شامل می‌شود، با قلمی درشت‌تر، نوشته شده است.
معرفی اولین شاهنامه چاپ سنگی مصور ایران
این استاد دانشگاه گفت: سومین نسخه شاهنامه چاپ سنگی مصور دنیا و اولین در ایران، در سال ۱۲۶۷ قمری در چاپخانه حاجی عبدالمحمد رازی در تهران به چاپ رسیده است که از آن با شماره ثبت ۱۱۱۶۱ در کتابخانه رضوی، نگهداری می‌شود.
مراحل تولید این اثر با الگوبرداری متنی از نسخه شاهنامه چاپ سال ۱۲۶۲ قمری، انجام شده است.
وی با اشاره به اینکه این شاهنامه به فرمایش حاجی محمدحسین تاجر طهرانی با کتابت مصطفی قلی بن محمد هادی سلطان کجوری، منتشر شده است، تصریح کرد: این نسخه چاپ سنگی به ۵۸ مجلس تصویر اثر میرزا علی‌قلی خویی، برجسته‌ترین و بزرگترین تصویرپرداز کتاب‌های چاپ سنگی در دوره قاجار، مزین است.
لعل‌شاطری، درباره مشخصات ظاهری اثر، افزود: جلد این شاهنامه مصور، به‌طور کامل مرمتی(گالینگور زرشکی) و فاقد آرایه تزیینی است.
کاغذ این نسخه نیز، از نوع فرنگی به رنگ نخودی مایل به نباتی و هر صفحه دارای چهار ستون که اشعار به‌خط نستعلیق درون آن‌ها قرار گرفته و توسط جدولی دو خطی، احاطه شده است.
وی ادامه داد: همچنین عناوین هر داستان اثر درون کتیبه‌ای ساده که اغلب بخشی از دو ستون را شامل می‌شود، با قلمی درشت‌تر، نوشته شده است.
این پژوهشگر، همچنین گفت: نسخه‌های چاپ سنگی بدون رنگ و جلد در چاپخانه منتشر می‌شدند، سپس براساس سلیقه و تمکن مالی خریدار نسخه، جلد آن انتخاب می‌شد.
همچنین رنگ‌گذاری به سلیقه صاحبان کتاب‌های چاپ سنگی بوده است، به عبارتی اصطلاح چاپ سنگی مصور رنگی، به این معنا نبوده که اثر، رنگی چاپ می‌شده است.
وی در این مراسم، مطالبی نیز با محوریت نخستین چاپ‌های شاهنامه در دنیا، چگونگی ورود و رواج صنعت چاپ سنگی در ایران و الگوبرداری بصری در نسخه‌های چاپ سنگی، بیان کرد. لعل‌شاطری، همچنین به پرسش‌های تنی چند از حاضران، پاسخ داد.
نظر شما