این مسئلهای است که در کانون توجه متألهان و عالمان دینی قرار داشته و پاسخ به آن میتواند مسیر زندگی معنوی هر مؤمنی را متحول سازد.
برای واکاوی این موضوع سرنوشتساز، به سراغ آیتالله سیدمجتبی نورمفیدی، استاد برجسته دروس خارج حوزه و رئیس پژوهشگاه فقه معاصر رفتیم. ایشان که سالهاست در مقام یک فقیه و اندیشمند اسلامی به تبیین معارف دینی میپردازند، در این گفتوگوبا استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع)، تصویری جامع از این تعادل الهی ترسیم میکنند. با ما همراه باشید.
عدالت و رحمت الهی؛ دو بال هدایت بندگان به سوی سعادت
در نظام تکوین و تشریع الهی، عدالت و رحمت پروردگار همچون دو بالی هستند که بندگان را به سوی کمال رهنمون میشوند. قرآن کریم در آیات متعددی بر این حقیقت تأکید فرموده است: «إِنَّ رَحْمَتَ اللَّهِ قَرِیبٌ مِنَ الْمُحْسِنِینَ» (اعراف:۵۶) همانا رحمت خدا به نیکوکاران نزدیک است. از سوی دیگر، «وَلا تَحْسَبَنَّ اللَّهَ غَافِلاً عَمَّا یَعْمَلُ الظَّالِمُونَ» (ابراهیم:۴۲) هرگز مپندار که خدا از آنچه ستمکاران میکنند غافل است. اما راههای بازگشت به سوی پروردگار چیست؟
آیت الله نورمفیدی در پاسخ به این پرسش توضیح میدهد: در نظام حکیمانه الهی، هیچ گناهی بدون مجازات نمیماند. همانگونه که در آیه ۱۲۳ سوره هود آمده است «وَما رَبُّکَ بِغافِلٍ عَمّا تَعْمَلُونَ» و پروردگار تو از آنچه میکنید غافل نیست. حتی نیتهای پنهان و خطورات قلبی انسان نیز در محضر الهی محاسبه میشود، چه رسد به اعمال صریح مخالفت با فرامین خداوند.
ایشان با اشاره به دریای رحمت الهی، به موضوع توبه پرداخته و میگوید: همانگونه که در قرآن مجید وعده داده شده است «قُلْ یا عِبادِیَ الَّذینَ أَسْرَفُوا عَلی أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمیعاً» (زمر:۵۳)، ای بندگان من که بر خود اسراف کردهاید از رحمت خدا ناامید نشوید که خدا همه گناهان را میآمرزد. توبه واقعی همانند آب زلالی است که سیاهی گناهان را از صفحه دل میزداید. این فرصت الهی تا آخرین لحظات عمر برای بندگان مهیا است اما عاقلانه نیست که این امانت ارزشمند را به تأخیر انداخت. چه بسا توبه در جوانی، بسیار گواراتر و اثرگذارتر از پشیمانی در لحظات پایانی عمر باشد. پس باید شتاب کرد و از این خوان گسترده رحمت الهی بهره برد.
دریای رحمت الهی در برابر امواج گناهان
این استاد برجسته حوزه و دانشگاه با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین(ع) به تبیین جایگاه رفیع توبه در نظام تربیتی اسلام پرداخته و توضیح میدهد: در مکتب انسان ساز اسلام، توبه واقعی که با شرایط خاص خود همراه باشد، همانند سپیدی صبح بعد از تاریکی شب، گناهان گذشته را محو میکند. همانگونه که در بحارالانوار از رسول اکرم(ص) نقل شده است «التَّائِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لا ذَنْبَ لَهُ» توبه کننده از گناه مانند کسی است که اصلاً گناهی مرتکب نشده است. خداوند در آیه ۱۷ سوره مبارکه نساء نیز میفرماید «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَی اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِنْ قَرِیبٍ»؛ همانا توبه بر خداوند است برای کسانی که از روی جهالت مرتکب گناه می شوند سپس زود توبه میکنند. اما باید توجه داشت که برخی گناهان کبیره همچون یأس از رحمت الهی یا اصرار بر صغایر، ممکن است انسان را از دایره رحمت خاص الهی خارج کند.
در پاسخ به این پرسش اساسی که آیا این مجازاتها با مهربانی بی پایان خداوند منافات دارد؟ این عالم دینی با بیان ژرف پاسخ میدهد: خداوند رحمان و رحیم در قرآن کریم خود را با صفت «ارحم الراحمین» معرفی میکند (اعراف:۱۵۱). خداوند به اندازهای مهربان است که حتی برای بندگان گنهکارش نیز راههای متعددی برای بازگشت قرار داده است. از توبه و انابه گرفته تا شفاعت پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت طاهرینش(ع). خدای متعال آنقدر کریم و بخشنده است که اگر بندهای با تمام گناهانش توبه کند، او را میبخشد. این در حالی است که ما انسانها با کوچکترین بهانهای به دنبال آزار یکدیگر هستیم. دریای رحمت الهی آنقدر گسترده است که میتواند همه امواج گناهان را در خود محو کند، به شرط آنکه بندهای صمیمانه به سویش بازگردد. در کنزالعمال روایتی از پیامبر(ص) نقل شده است که «لَلّهُ أفْرَحُ بتَوبةِ عبدِهِ مِن العَقیمِ الوالِدِ، ومِن الضّالِّ الواجِدِ، ومِن الظّمآنِ الوارِد» هر آینه شادی خداوند از توبه بنده خود بیشتر است تا شادی نازایی که بچه میآورد و گم کردهای که گمشده خود را مییابد و تشنهای که به آب میرسد. این همان رحمت بی منتهای الهی است که باید قدر آن را دانست و با توبه حقیقی، خود را شایسته این همه مهر و محبت پروردگار کرد.
هشدار الهی؛ ۳ گناه با عقوبت فوری دنیوی از نگاه روایات معصومین(ع)
آیت الله نورمفیدی با استناد به روایات نورانی معصومین(ع) به تبیین حکمت الهی در مجازات سریع برخی گناهان پرداخته و بیان میکند: در نظام حکیمانه پروردگار، برخی گناهان چنان سنگین هستند که فرصت توبه و بازگشت از انسان سلب میشود و کیفر آنها در همین دنیا گریبانگیر فرد میشود. این سنت الهی که در روایات متعددی از پیامبر اکرم(ص) و ائمه اطهار(ع) به آن اشاره شده، نه تنها منافاتی با رحمت الهی ندارد، بلکه هشداری مهربانانه برای بازداشتن بندگان از پرتگاه هلاکت است.
آیت الله نورمفیدی با استناد به حدیثی نورانی از پیامبر رحمت(ص) که در کتاب شریف الامالی شیخ صدوق(ره) به سند معتبر نقل شده است، به تبیین گناهانی میپردازد که کیفرشان در همین دنیا گریبانگیر انسان میشود. ایشان تصریح میکند: رسول خدا(ص) فرمودند «ثَلاثَةٌ مِنَ الذُّنُوبِ تُعَجَّلُ عُقُوبَتُهَا وَلا تُؤَخَّرُ إِلَی الآخِرَةِ: عُقُوقُ الْوَالِدَیْنِ، وَالْبَغْیُ عَلَی النَّاسِ، وَکُفْرُ الإِحْسَانِ» یعنی سه گناه هستند که کیفرشان به تأخیر نمیافتد و در همین دنیا به صاحبش میرسد؛ نافرمانی از پدر و مادر، ستم بر مردم، و ناسپاسی در برابر احسان دیگران.
این استاد اخلاق در ادامه به آثار دنیوی این گناهان اشاره کرده و اظهار میکند: در مقابل قرآن کریم درباره نیکی به والدین میفرماید: «وَ بِالْوَالِدَیْنِ إِحْسَانًا»(اسراء:۲۳) و این احسان، برکات مادی و معنوی بسیاری را در پی دارد. همانگونه که امام صادق(ع) در روایتی نقل شده در بحارالانوار فرمودند: «نیکی به پدر و مادر نشانه شناخت شایسته بنده خداست زیرا هیچ عبادتی زودتر از رعایت حرمت پدر و مادر مسلمان به خاطر خدا انسان را به رضایت خدا نمیرساند».
آیت الله نورمفیدی در بخش دیگری از سخنان خود به دو گناه دیگر با عقوبت سریع دنیوی پرداخته و یادآور میشود: یکی دیگر از گناهانی که عقوبت آن در همین دنیا گریبان انسان را میگیرد ظلم نسبت به مردم است و همچنین کسی که نسبت به احسان دیگران ناسپاس باشد؛ یعنی همان گونه که شکر احسان نعمت را افزون میکند کفر نسبت به احسان دیگران نه تنها باعث سلب نعمت از انسان میشود بلکه باعث عقوبت و گرفتاری انسان در همین دنیا خواهد شد.
ایشان در پایان با دعایی امیدبخش خاطرنشان میکند: امیدواریم خداوند ما را از جمله بندگان شایستهای قرار دهد که نه تنها از این گناهان دوری میکنند، بلکه با انجام اعمال صالح و نیکی به والدین و خلق خاوند، مشمول رحمت بیمنتهایت الهی میشوند.
نظر شما