شاید برای آن‌ها که در دایره مغناطیس عشق امام رضا(ع) مسحور و مجذوب نشده و از شیرینی این دریا نچشیده‌اند این همه عشق و علاقه و ابراز ارادت و محبت به امام رئوف(ع)، با منطق دودوتا چهارتایی جور درنیاید اما کمی تأمل در آثار و برکاتی که این زیارت برای زائر دارد، اسراری دیگر از چرایی این همه عشق به زیارت امام مهربانی‌ها را فاش می‌کند. در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین حسینی قمی، استاد حوزه و دانشگاه و کارشناس مذهبی به جلوه‌هایی از این مهم پرداخته‌ایم.
در زیارت امام رضا(ع) چه برکاتی نهفته است که تبیین آن‌ها، به این همه شور و شوق شیعه در زیارت امام مهربانی‌ها فلسفه و عمق می‌بخشد؟
یکی از بهترین پاسخ‌ها به برکات زیارت امام رضا(ع)، حدیثی است که مرحوم کلینی در کافی شریف، شیخ صدوق در من لایحضر و أمالی، شیخ طوسی در تهذیب و مرحوم ابن‌قولویه در کامل الزیارات از آقا موسی بن جعفر(س) نقل کرده‌اند که حضرت(ع) فرمودند: «کسی که به زیارت قبر فرزندم علی بن موسی الرضا(ع) برود، خداوند ثواب ۷۰ حج مبرور به او عطا می‌کند». راوی جا خورد که ۷۰ حج!؟ فرمودند: «۷۰۰ حج». باز تعجب کرد. این بار امام کاظم(ع) فرمودند: «۷۰ هزار حج مقبول، گاهی حج پذیرفته نمی‌شود. ۷۰ هزار حجی که برای زیارت فرزندم گفتم، ثواب ۷۰ حج مقبول است که خداوند عطا می‌کند». باز راوی تعجب کرد و عرضه داشت: ۷۰ هزار حج در زیارت امام رضا(ع)!؟ حضرت(ع) فرمودند: «کسی یک شب میهمان امام رضا(ع) باشد مثل این است که خدا را در عرش زیارت کرده است». باز راوی تعجب کرد و گفت: زیارت خدا در عرش؟ حضرت موسی بن جعفر(ع) فرمودند: «بله». البته خداوند جسم نیست و این دیدار عرشی معنای دیگری دارد. بنا بر روایت‌ها، در میان زائران قبور همه ائمه(ع)، درجه و مرتبه زائران قبر علی بن موسی الرضا(ع) از همه بالاتر است. مرحوم آیت‌الله شیخ عباس تهرانی می‌گوید: «من از مجموعه روایات استفاده کردم، زیارت امام رضا(ع) افضل است حتی از زیارت سیدالشهدا(ع)». در بعضی از روایات هم علتش آمده که: «چون امام حسین(ع) را همه زیارت می‌کنند اما زیارت امام رضا(ع) را بیشتر خواص از شیعیان مشرف می‌شوند»، بنابراین روی زیارت امام رضا(ع) حساب ویژه‌ای شده و در روایت داریم «کسانی به زیارت امام رضا(ع) مشرف می‌شوند که معمولاً به ۱۲ امام(ع) می‌رسند».
روایات چه آثار و برکات انگیزه‌بخشی برای زیارت امام رضا(ع) بیان کرده‌اند و آیا این صرفاً محدود به زیارت از نزدیک ایشان می‌شود یا دل‌های روانه از راه دور هم بی‌نصیب نمی‌مانند؟
آن‌ها که نمی‌توانند به زیارت از نزدیک امام رضا(ع) مشرف شوند، دلشکسته نشوند، از دور ان‌شاءالله سلام بدهند قطعاً همان ثواب با نیت به آن‌ها می‌رسد «نِیةُ الْمُؤْمِنِ خَیرٌ مِنْ عَمَلِهِ» (کافی، ج ۲، ص ۸۴) اما درباره ثواب زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع)، مرحوم شیخ صدوق ۳۴ روایت از هفت معصوم(ع) نقل می‌کند، در تعبیری است «کَانَ کَمَنْ زَارَ اللهَ فِی عَرْشِهِ»، در یک تعبیری است «کَمَن زَارَ رَسُولَ الله» و از خود امام رضا(ع) فراوان است که فرمودند: «هر کس به زیارت من بیاید سه موضع به دیدار او می‌آیم؛ هنگام عبور از صراط، هنگامی که ترازوی اعمال می‌گذارند و هنگامی که نامه اعمال به دست افراد می‌دهند» (عیون اخبارالرضا، ج۲، ص۲۵۵) این تعبیر از امام رضا(ع) تعجب‌آور نیست، این‌ها بزرگواران خاندان کرامت‌اند و محبت را بی‌پاسخ نمی‌گذارند.
علاوه بر این، در معتبرترین مصادر حدیثی همچون کافی شریف، تذهیب، مصباح و نیز کامل الزیارات نقل شده که از امام جواد(ع) پرسیدند: «اگر کسی حج واجبش را انجام داده، زیارت پیغمبر(ص) هم رفته، مدینه هم مشرف شده، کربلا زیارت سیدالشهدا(ع) هم رفته، خراسان زیارت امام رضا(ع) هم مشرف شده و برگشته باشد و سال بعد وقت حج می‌رسد کدام یک از این‌ها را انتخاب کند؟ دوباره حج مستحبی برود؟ مدینه برود؟ کربلا برود یا مشهد؟ کدام افضل است؟ امام جواد(ع) فرمودند: «اگر برود مشهد زیارت امام رضا(ع) افضل از همه است» (کافی، ج ۴، ص ۵۸۴) این روایات بسیار عجیب است!
در زیارت بر معرفت امام و شبیه شدن زائر به مزور (شخص زیارت شونده) تأکید شده است، امروز چقدر این شباهت میان زائر و سبک زندگی رضوی نیاز است و چه ابعادی از آن حیات بابرکت بیشتر باید تبیین و نهادینه شود؟
توجه به سیره اجتماعی امام رضا(ع) برای امروز جامعه ما بسیار گره‌گشا و درس‌آموز است، ادب رفتاری و اخلاقی، تواضع، مراقبت از گرفتاران و بیچارگان، همه و همه امروز بسیار به درد ما می‌خورد. خوب است مروری داشته باشیم بر سیره امام رضا(ع) در برخورد با کارگران. راوی می‌گوید محضر امام رضا(ع) بودم، سفره امام(ع) را که آوردند، حضرت(ع) فرمودند: «همه را بگویید بیایند کارگران، خادمان و غلامان همه بیایند سر سفره»، عرضه داشتم: چرا این کار را می‌کنید شما ولیعهد هستید، امام هستید کاش سفره خادمان را جدا می‌کردید، حضرت علی بن موسی(ع) ناراحت شدند و فرمودند: «ساکت باش خدای ما یکی است، پدر و مادر همه ما یکی است، فردای قیامت خدا پاداش به عمل انسان‌ها می‌دهد چرا من این‌ها را جدا بکنم؟» (بحارالانوار، ج ۴۹، ص ۱۰۱). حال ببینیم کسی که رئیس کارخانه‌ای است و هزار کارگر دارد یا رئیس اداره حاضر است یک روز غذایش را با کارگرهای زیردست خود بخورد؟
جامعه امروز ما به چه ابعاد دیگری از سیره اجتماعی حضرت ثامن الحجج(ع) نیاز دارد که باید تبیین شود؟
یک بُعد دیگر از سیره اجتماعی حضرت علی بن موسی(ع) تلاش برای جذب حداکثری و نشاندن همه پای سفره معارف اهل بیت(ع) است؛ بنا بر نقل شیخ صدوق در خصال، کسی محضر امام رضا(ع) رسید و عرض کرد: در میان شیعیان افراد مختلفی هستند. ایشان که خود مرز ایمان و توحید را ولایت معرفی کرده‌اند در پاسخ فرمودند: «دیگران را طرد نکنید. اگر کسی در ایمان و درجه شما نبود، در محدوده ولایت است». فرمودند: «ایمان ۱۰ درجه است. اگر کسی به پله دهم رسید، به پله نهمی نگوید: تو چیزی نیستی». حضرت(ع) ادامه دادند: «سلمان درجه دهم بود. ابوذر پله نهم بود، مقداد درجه هشتم بود. ولی سلمان نباید به ابوذر بگوید، تو از اهل ایمان نیستی! ... سلمان از اصحاب سرّ است». امام رضا(ع) تأکید کردند: «آن‌هایی که درجه ایمانشان پایین‌تر است، آن‌ها را رد نکن. هنر داری و می‌توانی اگر دیدی کسی درجه پایین‌تر است بالا بیاوری، یک پله بالا بیاور. به آرامی بالا بیاور! اگر دیدید کسی عملش مثل شما نیست، با شما فرق دارد، به آرامی بالا بیاورید!» چقدر به این آموزه عمل می‌کنیم و تلاش داریم دیگران را هم بالا ببریم و رشد دهیم؟ متأسفانه ما فقط خودمان را قبول داریم!
این روزها که سرگشتگی و کمبودهای معنوی بلای جان بسیاری از افراد شده و حتی برای رفع این عطش به دکان‌های کاذب و جعلی پناه می‌برند، توجه به سیره عبادی امام رضا(ع) چه راهی پیش پای ما می‌گذارد و چطور از ما دست‌گیری می‌کند؟
ما گاهی از سیره اجتماعی ائمه(ع) درس می‌گیریم ولی از سیره عبادی آن‌ها غفلت می‌کنیم اینکه حضرات(ع) چگونه عبادت می‌کردند و چطور در محضر خدا حاضر می‌شدند؛ برای مثال در حالات شب امام رضا(ع) هست که حضرت(ع) یک سوم آخر شب را بیدار می‌شدند؛ شب را سه قسمت کرده و یک سوم آخر شب را برای نماز شب بیدار می‌شدند. نماز شب امام رضا(ع) به این صورت بود از این ۱۱ رکعت نافله شب چهار رکعتش را نماز جعفر طیار می‌خواندند، از نظر فقهی اشکال ندارد آدم نماز مستحب دیگری را نیت نماز شب هم بکند مثلاً نماز امام زمان(عج) بخواند و بگوید این نماز شب هم حساب شود. امام رضا(ع) چهار رکعت از نماز شبشان را نماز جعفر طیار قرار می‌دادند که ۳۰۰ سبحان‌الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله‌اکبر دارد، نماز شب که تمام شد دو رکعت نافله نماز صبح می‌خواندند، نماز صبحشان را اول وقت می‌خواندند و دعای قنوت امام رضا(ع) هم در تمام نمازهایشان این دعا بود: «رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَعَزُّ الاَجَلُّ الاَکْرَمُ». الهام از این سیره و عمل به آن تا جای ممکن، نیاز ما به معنویت و قرار گرفتن در مسیر عبودیت واقعی را هموار می‌کند.
خبرنگار: آمنه مستقیمی
نظر شما