برادرها در بسیاری از خانواده‌ها، نه‌تنها تکیه‌گاه عاطفی هستند، بلکه نقش مهمی در شکل‌گیری شخصیت، مدیریت روابط و عبور از چالش‌های زندگی ایفا می‌کنند. روان‌شناسان می‌گویند که برادر در بسیاری از مواقع، نخستین الگوی رفتاری خارج از والدین، شریک تجربه‌های کودکی و نخستین فضای تمرین برای درک تفاوت‌هاست.
نقش پُررنگ برادر در ساختار روانی خانواده
معصومه حاتمی، روانشناس به نتایج پژوهش‌های روان‌شناسی رشد اشاره می‌کند و به خبرنگار ما می‌گوید: حضور یک برادر در خانواده که در بسیاری از موارد به‌عنوان "پدر کوچک" شناخته می‌شود، تأثیر قابل‌توجهی در ایجاد حس امنیت، انسجام روانی و روابط مثبت درون‌خانوادگی دارد. برادر در نقش یک «هم‌پیمان عاطفی» ظاهر می‌شود که توانمندی روانی افراد خانواده را در برابر تهدیدهای بیرونی و درونی تقویت می‌کند. این نقش حمایتی، نه‌تنها به ایجاد فضای رقابتی سالم بین اعضای خانواده می‌انجامد، بلکه سهم مهمی در جلب توجه والدین، ایجاد توازن در ساختار احساسی و افزایش کیفیت رابطه میان فرزندان دارد.
او می‌افزاید: از منظر نظریه‌های سیستمی در روان‌شناسی، روابط خانوادگی همچون دایره‌هایی تو در تو در نظر گرفته می‌شوند؛ فرد با خود، با والدین و با خواهر و برادرش ارتباطاتی هم‌پوشان دارد که نقش کلیدی در رشد عاطفی و اجتماعی او ایفا می‌کند. در این میان، حضور و تعامل سازنده با برادر، می‌تواند سطح بالاتری از حمایت روانی، انسجام خانوادگی و امنیت اجتماعی را در خانواده به وجود آورد و برادر به‌عنوان یکی از ارکان اصلی شبکه تعلق خانوادگی، نقشی پررنگ در ایجاد و تقویت امنیت روانی اعضای خانواده ایفا می‌کند.
حاتمی همچنین به نظریه آدلری اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: ترتیب تولد جایگاه فرزندان در خانواده تأثیر مستقیمی بر شکل‌گیری شخصیت آن‌ها دارد. در این میان، رقابت بین برادران در خانواده‌های دارای فرزند پسر، به رشد انگیزشی و اجتماعی آن‌ها کمک می‌کند، در حالی که حمایت یک برادر از خواهر، نقش مؤثری در افزایش اعتماد به نفس و احساس امنیت او دارد. نقش برادر، چندلایه و چندوجهی است؛ از تحکیم روابط درونی خانواده گرفته تا عملکرد روانی در شرایط اجتماعی و بحرانی. چنین نقشی در بستر خانواده‌های ایرانی نیز همواره مورد توجه روان‌شناسان و جامعه‌شناسان قرار گرفته و بر اهمیت آن در پرورش نسل‌های سالم‌تر و متعادل‌تر تأکید شده است.
او در پاسخ به این که آیا وجود یک برادر در خانواده می‌تواند حس امنیت یا رقابت را در فرزندان تقویت کند، بیان می‌کند: بله، نقش او فراتر از صرف یک رابطه خونی است؛ یک برادر قوی و مسئول، می‌تواند هم محافظ جسمی اعضای خانواده باشد و هم تکیه‌گاهی عاطفی که در بحران‌ها به کمک می‌شتابد، آموزش می‌دهد، همراهی می‌کند و حس امنیت درونی را تقویت می‌نماید. درواقع پژوهش‌ها نشان می‌دهند خانواده‌هایی که ساختار حمایتی و رابطه‌ای گرم بین خواهر و برادر در آن‌ها وجود دارد، فرزندانی با مهارت‌های اجتماعی بالاتر، جسارت بیشتر در مواجهه با خطرات، و عزت نفس قوی‌تری پرورش می‌دهند. در مقابل، خانواده‌هایی که بر روابط دستوری، سلطه‌گری و ساختار سخت‌گیرانه تکیه دارند، بیشتر در معرض پرورش فرزندانی با ثبات روانی کمتر و آسیب‌پذیری بالاتر هستند.
در روز جهانی برادر، توصیه می‌کنم برادران خانواده تا حد امکان نقش چتر حمایتی خود را فعال نگه دارند؛ چرا که نوع رابطه‌ای که با خواهران و برادران خود می‌سازند، اثراتی عمیق و ماندگار بر تمام مراحل زندگی آن‌ها خواهد داشت.
این روانشناس معتقد است: از نگاه روان‌شناسی رشد، برادر بزرگ‌تر، نخستین الگوی رفتاری بیرون از والدین است و نقشی مهم در شکل‌گیری شخصیت فرزندان بعدی دارد. به‌همین دلیل، موفقیت یا شکست او می‌تواند مسیر رشد خواهران و برادران کوچک‌تر را به‌طور مستقیم تحت‌تأثیر قرار دهد. اگر این الگو رفتاری مسئولانه و مثبت داشته باشد، زمینه‌ساز رشد سالم دیگر اعضای خانواده خواهد شد؛ اما رفتارهای ناسازگار یا پرخاشگرانه می‌تواند الگوی منفی ایجاد کرده و اثرات مخربی بر روابط خانوادگی بگذارد.
حاتمی با تاکید براینکه نقش برادر، نقشی دوسویه و تعیین‌کننده است، خاطرنشان می‌کند: او می‌تواند تسهیل‌گر رشد شخصیتی، رفتاری و تحصیلی خواهران و برادران کوچک‌تر باشد یا در صورت الگودهی منفی، زمینه‌ساز بروز مشکلات رفتاری در آن‌ها شود. به همین دلیل، رفتارهای فرزند اول، به‌ویژه در نقش برادر، جایگاه مهمی در تربیت خانوادگی دارد. بخش عمده شخصیت انسان در شش تا هفت سال نخست زندگی شکل می‌گیرد و طبق نظریه «طرحواره»، افراد ممکن است در همین دوره با الگوهای ذهنی آسیب‌زایی روبه‌رو شوند که در صورت تثبیت، رشد روانی و اجتماعی آن‌ها را در آینده تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی یکی از مؤثرترین عوامل در شکل‌گیری شخصیت در دوران کودکی و نوجوانی را روابط افقی فرد با هم‌رده‌های خود می‌داند و می‌گوید: در این میان، برادر نقش نخستین الگوی روابط افقی را ایفا می‌کند. برخلاف روابط عمودی مانند ارتباط با والدین یا معلمان، روابط افقی بر پایه هم‌سطح بودن، درک متقابل و تعامل مستقیم شکل می‌گیرند. به همین دلیل، کیفیت رابطه با برادر می‌تواند نقشی کلیدی در تقویت مهارت‌هایی همچون همدلی، تعامل برد–برد، تحمل تفاوت‌ها و مدیریت تعارض داشته باشد. در مقابل، روابط خصمانه یا پرتنش میان برادران در سنین پایین، به افزایش تعارض، کاهش احساس امنیت و ناتوانی در تعاملات اجتماعی آینده منجر می‌شود. نوع رابطه فرد با برادر خود، الگویی رفتاری برای نحوه تعامل او با سایر هم‌رده‌ها در مدرسه، محیط کار و حتی در زندگی زناشویی آینده خواهد بود.
رابطه خواهر و برادر؛ تعامل عاطفی و جنسیتی با نقش‌آفرینی روان‌شناختی
او به وجه تمایز رابطه خواهر با برادر به نسبت برادر با برادر اشاره می‌کند و می‌افزاید: برخلاف روابط میان دو خواهر یا دو برادر، در اینجا یک تعامل جنسیتی هم وجود دارد که به رشد روانی، شناخت متقابل جنسیتی و ارتقای هوش هیجانی کمک می‌کند.
وقتی روابط میان خواهر و برادر عمیق، امن و صمیمی باشد، هر دو جنس در تعامل با یکدیگر فرصت یادگیری نقش‌های مکمل را دارند. دختری که در ارتباط سالم با برادر خود قرار دارد، درک بهتری از الگوهای رفتاری مردانه کسب می‌کند و همین شناخت، بعدها در رابطه با همسر یا فرزند پسر، موجب افزایش انعطاف‌پذیری و موفقیت او در مدیریت روابط خانوادگی می‌شود. به‌طور مشابه، پسری که در کنار خواهر خود بزرگ می‌شود، با ابعاد عاطفی، آرامش‌بخش و همدلانه‌تری از روابط انسانی آشنا می‌گردد و همین موضوع به توسعه هوش هیجانی او در بزرگسالی کمک می‌کند.
حاتمی خاطرنشان می‌کند: در مقابل، در خانواده‌های تک‌فرزند یا دارای فرزندان هم‌جنس، تجربه شناخت متقابل جنسیتی کمتر اتفاق می‌افتد. یکی از دلایل رایج سوءتفاهم در روابط زناشویی، ناتوانی طرفین در درک ذهنیت جنس مقابل است؛ چرا که چنین مهارتی معمولاً در کودکی و از طریق تعامل با خواهر یا برادر شکل می‌گیرد. هرچند روابط میان برادران نیز اهمیت دارد و می‌تواند حس مسئولیت‌پذیری، رقابت سالم و همدلی را تقویت کند، اما تعامل خواهر و برادر به‌دلیل تفاوت‌های ذهنی، زمینه‌ای طبیعی برای شناخت ساختار روانی دو جنس فراهم می‌کند. این شناخت در آینده، به بهبود روابط خانوادگی و افزایش درک اجتماعی میان زنان و مردان کمک می‌کند.
نظر شما