در سپیده‌دم ماه ذی‌الحجه، ماه نیایش و قربت، یاد پیوند آسمانی دو گوهر تابناک وحی زنده می‌شود؛ ازدواجی که نه تنها دو قلب، که دو جهان را به هم پیوند داد.

به بهانه این روز فرخنده، در گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محسن قمرزاده، پژوهشگر حوزه خانواده و عضو هیئت علمی دانشگاه صدا و سیما؛ رازهای ماندگاری این پیوند آسمانی و نقش ازدواج در تکامل انسان را واکاوی کردیم. روایتی از شناخت حقیقی، همترازی در ایمان و تعاونی که زندگی را به معبدی برای عبادت تبدیل می‌کند.

شرط نخست پیوند آسمانی در پرتو سیره علوی-فاطمی

دکتر قمرزاده در تشریح معیارهای ازدواج سالم از منظر اسلام، نخستین شرط را شناخت حقیقی و همه‌جانبه می‌داند و توضیح می‌دهد: شناخت واقعی، فرآیندی است که فرد را به درکی ژرف از زوایای شخصیتی، اخلاقی و اعتقادی طرف مقابل می‌رساند تا با اطمینان، صلاحیت او را برای همسری بسنجد اما متأسفانه گاه این شناخت در محیط‌های رسمی مانند دانشگاه یا محل کار شکل می‌گیرد که در آن، افراد بیش از آنکه حقیقت وجودی خود را آشکار کنند، در نمایشی گذرا از محاسن ظاهری مشارکت می‌جویند. از همین روست که پیوندهای برآمده از آشنایی‌های سطحی و گذرا، کمتر به ثمر می‌نشیند و جامعه را با بحران طلاق و ناپایداری خانواده مواجه می‌سازد.

ایشان با تاکید بر نقش زمان و مکان در شکل‌گیری شناخت اصیل، یادآور می‌شود: اسلام برای تحکیم خانواده، شناخت در بستر طبیعی و به دور از ظاهرسازی را توصیه می‌کند؛ شناختی که ریشه در تعاملات اصیل، صبر و مشورت با خرد جمعی دارد تا زوجین، نه در هیاهوی دنیای تصنعی، که در روشنایی حقیقت، راه زندگی مشترک را آغاز کنند.

درس‌هایی از پیوند علوی و فاطمی

این کارشناس خانواده با تأکید بر نقش بنیادین شناخت پیش از ازدواج به عنوان عاملی تعیین‌کننده در تحکیم خانواده، به بازخوانی الگوی بی‌نظیر ازدواج امیرالمؤمنین علی(ع) و حضرت فاطمه‌زهرا(س) پرداخته و توضیح می‌دهد: حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) پیش از پیمان زناشویی، شناختی ژرف و همه‌جانبه از روحیات، اخلاق و ایمان هم داشتند. امیرالمؤمنین(ع) که در دامان پیامبر(ص) پرورش یافته بود و حضرت زهرا(س) که در مسیر هجرت از مکه به مدینه، همراه ایشان قدم نهادند، فرصتی بی‌بدیل برای درک حقیقت وجودی یکدیگر یافتند. این همزیستی مقدس در پرتو تربیت نبوی، زمینه‌ساز شکل‌گیری زندگی آرمانی شد تا جایی که بانوی دو عالم(س) با اطمینانی ریشه‌دار، حضرت علی(ع) را شایسته‌ترین همسر برای تحقق آرمان‌های الهی تشخیص دادند.

دکتر قمرزاده با هشدار نسبت به پیامدهای توهم شناخت در ازدواج‌های امروزی، می‌افزاید: آمار نگران‌کننده طلاق و ناکامی‌های زناشویی، زاییده همان ارتباطات سطحی و گذرایی است که زوجین را فریب ظواهر می‌دهد. در حالی که اسلام، شناخت واقعی را فرآیندی زمان‌بر و مبتنی بر مشاهده رفتارها در موقعیت‌های مختلف می‌داند. این شناخت اصیل، نه در گفتگوهای گذرای خیابانی، که در تعامل با خانواده، دوستان و حتی همراهی در سفرها و معاملات حاصل می‌شود؛ همانگونه که پیامبر اکرم(ص) فرمودند: «اگر می‌خواهی کسی را بشناسی، با او سفر کن یا در معامله‌ای همراهش شو».

این استاد حوزه و دانشگاه با یادآوری تجربه عملی ائمه اطهار(ع) در تحکیم نهاد خانواده، خاطرنشان می‌کند: الگوی علوی-فاطمی به ما می‌آموزد که شناخت حقیقی، تنها در بستر زمان و با مشاهده تعاملات فرد در موقعیت‌های گوناگون شکل می‌گیرد. امروز نیز جوانان می‌توانند با بهره‌گیری از روش‌های شرعی مانند مشورت با خویشاوندان، بررسی سوابق اخلاقی و مشارکت در فعالیت‌های جمعی، پرده‌های ابهام را کنار زده و به درکی واقعی از همسر آینده خود دست یابند. این همان شناخت سالم است که نه تنها ضامن آرامش زندگی مشترک، بلکه سنگ بنای جامعه‌ای برخوردار از خانواده‌های پایدار و الهی خواهد بود. ازدواجی که بر پایه شناخت واقعی و مشیت الهی استوار شود، نه تنها پیوندی زمینی، که عهدی آسمانی است؛ همانند ازدواجی که نور علی(ع) و فاطمه(س) را در هم آمیخت و چراغ راه بشریت تا قیامت شد.

ازدواج الهی؛ همترازی یا همکاری؟

کارشناس مرکز فقهی ائمه اطهار(ع) با واکاوی اصول بنیادین ازدواج در اسلام، بر دو رکن اساسی کفویت و تعاون به عنوان پایه‌های زندگی سالم تأکید می‌ورزد. ایشان با تفسیر مفهوم کفویت در آموزه‌های دینی، بیان می‌کند: کفویت به معنای همترازی و تناسب در ابعاد گوناگون زندگی است؛ نه آنکه زن و مرد همچون دو کفه ترازو، نعل‌به‌نعل یکسان باشند، بلکه مراد هماهنگی معقول در سطح سواد، بینش اقتصادی، فرهنگ، درک متقابل از زندگی و حتی شیوه‌های گذران اوقات فراغت است. تفاوت‌های جزیی نه تنها مانعی نیست، بلکه چونان قطعات پازلی است که در کنار هم تصویری کامل می‌سازند. اما اگر این تفاوت‌ها از حد اعتدال فراتر رود، ترکیب زندگی را از هم می‌پاشد. الگوی بی‌بدیل زندگی امیرالمؤمنین(ع) و حضرت زهرا(س) نشان می‌دهد چگونه همترازی در ایمان، اخلاق و آرمان‌های الهی، می‌تواند تفاوت‌های ظاهری را به فرصتی برای تکامل تبدیل کند. آنان نه با تشابهات سطحی که با هماهنگی در ژرفای وجود، اسوه پیوندی جاودانه شدند.

دکتر قمرزاده تعاون را دومین ستون استوار ازدواج الهی برمی‌شمارد و خاطرنشان می‌کند: تعاون، هنر تقسیم مسئولیت‌ها در سایه احترام و مودت است. در خانه علوی، علی(ع) و فاطمه(س) نه در نقش‌های از پیش تعیین ‌شده که در همراهی و همدلی، سنگینی زندگی را بر دوش می‌کشید. تقسیم کارهای خانه، مشارکت در تربیت فرزندان و حتی همراهی در عبادت، نمونه‌هایی از این همکاری مقدس است. متاسفانه این روزها برخی زوجین در دام غرب اسیرند و در زندگی مدرن این مفاهیم دینی دچار تحریف شده‌اند. برخی مردان، تعاون را به معنای سلب مسئولیت از خود و تحمیل بار زندگی بر دوش همسر می‌دانند و برخی زنان، آن را در چارچوب مقابله‌جویی و رقابت تفسیر می‌کنند. حال آنکه اسلام، تعاون را هم‌آوایی در مسیر رشد می‌داند؛ همانگونه که علی(ع) در کنار فاطمه(س)، نه به عنوان رئیس و مرئوس، که چون دو بال پرنده‌ای بودند که پروازشان را به سوی خدا آغاز کردند.

ازدواج؛ نردبان قرب یا پلکانی به سوی سعادت؟

این کارشناس خانواده با نگاهی عمیق به جایگاه ازدواج در نظام الهی، آن را مهم‌ترین مسیر تقرب به خداوند می‌خواند و توضیح می‌دهد: متأسفانه برخی با وجود آگاهی از تعالیم دینی، هنوز زن را در قالب نقش‌های محدود خانه‌داری محصور می‌کنند، حال آنکه اسلام، تعاون را فراتر از تقسیم وظایف می‌داند. تعاون، گذشتن از مرزهای حقوق فردی و هم‌دوشی در مسیر برداشتن بارهای زندگی است. اگر زن و شوهر تنها به فهرست حقوق خود بنگرند، زندگی به بازاری سرد تبدیل می‌شود؛ اما با همکاری خالصانه، نه تنها زندگی سامان می‌یابد، که رشد معنوی و دنیوی آنان شکوفا می‌شود. اساس خانواده در اسلام بر تولید نسل صالح استوار است، اما در فرهنگ‌های منحط غربی، جای فرزند را حیوانات خانگی پر کرده‌اند. این تحریف، نشانه دوری از فطرت الهی است. نسلی که از پیوند دو انسان صالح زاده شود، مایه برکت زمین و آسمان است؛ شرط آن، صلاحیت خود زوجین در اخلاق و ایمان است.

ایشان با استناد به کلام امیرالمؤمنین(ع)، کارکرد مقدس ازدواج را برمی‌شمارد: حضرت علی(ع) فرمودند: فاطمه(س) نیکو، یاوری برای اطاعت از خداست. ازدواج صحیح، آینه‌ای است که آدمی را در مسیر تقدس و قرب الهی جلا می‌دهد. امروز جامعه غرب، در گرداب افسردگی و آشفتگی روحی غوطه می‌خورد، زیرا خانواده‌هایش از تسکین و آرامش قرآنی بی‌بهره‌اند. آرامشی که تنها در سایه ازدواجی برآمده از تعالیم آسمانی، به قلب‌ها بازمی‌گردد.

دکتر قمرزاده در پایان با اشاره به الگوی علوی-فاطمی تصریح می‌کند: ازدواجی که با نیت قربت الهی آغاز شود، پلکانی است به سوی سعادت ابدی؛ همانگونه که پیوند علی(ع) و فاطمه(س) از خانه‌ای کوچک، جهانی از نور آفرید. این است معجزه ازدواجی که در آن، دو روح به هم می‌پیوندند تا یک امت را رهبری کنند.