بعضی از مناصب رسمی در تاریخ آستان‌قدس رضوی همیشه وجود داشته و برقرار بوده‌است؛ منتها در ادوار گوناگون، عناوین مختلفی به آن داده‌اند که گاه برای شنونده‌های امروزی، خیلی مأنوس و شناخته شده نیست.

یکی از این مناصب، حویج‌داری است که قدمتش به دوره صفویه بر می‌گردد و در اسناد آستان قدس رضوی از خواجه فریدون بن مظفر به عنوان نخستین حویج‌دار آستان‌قدس یاد شده‌است. او بین سال‌های ۱۰۱۵ تا ۱۰۲۶ قمری این مسئولیت را برعهده داشت.

اما این‌که حویج چیست، حویج‌دار کیست و حویج‌خانه کجاست؟ مسئله‌ای است که باید درباره‌اش کمی توضیح بدهم. حویج مخفف «حوایج» است و در آشپزخانه حضرتی از این واژه برای نام بردن از نیازهای روزمره و مواد مصرفی استفاده می‌کردند.

حویج‌دار کسی بود که آشپزها و کارکنان آشپرخانه یا به قول امروزی‌ها «مهمانسرای حضرتی»، نیازهای روزانه طبخ غذا و دیگر امور مربوط به فعالیت خود را به او اطلاع می‌دادند و حویج‌دار موظف بود با منابعی که در اختیار دارد، این نیازها را تهیه کند و به آشپزخانه تحویل دهد.

حویج‌دار البته دست تنها نبود و در اطراف او، کسانی مانند صاحب‌جمع حویج‌خانه، نایب و عزب هم حضور داشتند که در فرایند فعالیت‌های حویج‌خانه به ایفای نقش می‌پرداختند. بی‌تردید سِمَت حویج‌دار بعد از توسعه سازمان آشپزخانه حضرتی شکل گرفت. در ابتدای کار، یعنی زمانی که امیرعلیشیر نوایی – وزیر خردمند و فرهنگ‌دوست سلطان حسین بایقرا تیموری – در حدود سال ۸۹۰ قمری سنگ بنای آشپزخانه حرم مطهر را با تأسیس «غلورخانه» گذاشت، چنین سمتی در میان کارکنان مهمانسرای حضرتی وجود نداشت. طبعاً توسعه کار، نیاز به اختصاصی کردن مسئولیت‌ها را ناگزیر می‌کرد و به همین دلیل، نهاد جدیدی برای رسیدگی به امور خرید و تأمین نیازهای روزانه تأسیس شد که نامش را «حویج‌دار» گذاشتند.

ممکن است این سؤال به ذهن شما خواننده گرامی برسد که چرا این واژه به چنین شکل و هیبتی درآمده‌است؟ در پاسخ باید عرض کنم که در ادبیات قدیم، به ویژه در ادبیات دوره‌های صفویه و افشاریه، اتخاذ چنین رویه‌ای بین دبیران و کاتبان طبیعی و به نوعی نشانه توانمندی آنها در امور نگارش و ثبت اسناد بود. شاید هم این پیچیده نوشتن، شگردی برای سخت شدن اطلاع از محتوای اسناد به حساب می‌آمد، همان‌طور که در ثبت اعداد از خط «سیاق» استفاده می‌شد که آگاهی از آن تقریباً در میان کاتبان و دفترداران منحصر بود.

فکر می‌کنم حالا معنای حویج‌دار را کاملا متوجه شده باشید؛ بله حویج‌دار همان کارپرداز خودمان است که البته مسئولیتی مشخص و معلوم هم دارد.