در جنگ‌های امروز، فقط گلوله و موشک تعیین‌کننده نیستند. ذهن‌ها، افکار عمومی و اطلاعات به میدان اصلی نبرد تبدیل شده‌اند. به همین دلیل است که سواد رسانه‌ای، یعنی توانایی شناخت، تحلیل، ارزیابی و واکنش صحیح نسبت به پیام‌های رسانه‌ای، نقشی کلیدی در حفظ امنیت ملی و روانی دارد.
در روزهایی که بحران‌های سیاسی، اقتصادی یا اجتماعی یکی پس از دیگری خبرساز می‌شوند، شایعات و اخبار جعلی هم فرصت جولان پیدا می‌کنند. فضای مجازی با سرعتی سرسام‌آور، اطلاعات را منتشر می‌کند؛ اما چه تعداد از این اطلاعات واقعاً درست‌اند؟ و مهم‌تر از آن، ما به‌عنوان کاربران این فضا چه نقشی در گسترش یا توقف این موج شایعه‌پراکنی داریم؟
وقتی شایعه از حقیقت جلو می‌زند
در شرایط بحرانی، اطلاعات تاییدنشده به‌سرعت در پیام‌رسان‌ها و شبکه‌های اجتماعی دست‌به‌دست می‌شود. جملاتی مثل «از فردا دلار ده‌هزار تومان گران می‌شود»، «نظام بانکی در حال سقوط است» یا «در فلان منطقه حمله مسلحانه شده» بدون منبع معتبر و پشتوانه رسمی منتشر می‌شوند و آرامش روانی جامعه را هدف می‌گیرند. کارشناسان رسانه می‌گویند، چنین پیام‌هایی اغلب با هدف ایجاد ترس، تفرقه یا بی‌اعتمادی طراحی می‌شوند. و از طرفی کسی که قدرت تفکیک «خبر واقعی» از «دروغ رسانه‌ای» را ندارد، ممکن است ناخواسته سرباز دشمن در میدان روایت‌ها شود. در این فضا، هر کاربر می‌تواند به‌جای حلقه گسترش شایعه، یک ایستگاه توقف باشد.
سه سؤال حیاتی پیش از انتشار
متخصصان سواد رسانه‌ای تأکید می‌کنند که پیش از بازنشر هر خبر یا تصویر مشکوک، باید از خود سه سؤال کلیدی پرسید:
منبع این خبر کجاست؟ آیا معتبر است؟
آیا فقط در یک کانال یا صفحه ناشناس دیده شده یا رسانه‌های رسمی نیز آن را منتشر کرده‌اند؟
آیا با منطق، شواهد و عقل سلیم همخوانی دارد؟
اگر پاسخ هر یک از این پرسش‌ها منفی بود، بهتر است دست از بازنشر بکشیم.
ابزارهایی که دوست ما هستند، نه دشمن ما
با افزایش حجم اطلاعات، ابزارهای هوشمند برای شناسایی فیک‌نیوزها نیز توسعه یافته‌اند. افزونه‌هایی مانند NewsGuard و Trusted News در مرورگرها می‌توانند اعتبار سایت‌های خبری را بسنجند. سایت BotSentinel هم برای شناسایی ربات‌های شایعه‌ساز در شبکه‌های اجتماعی کاربرد دارد.
برای تشخیص عکس‌ها و ویدیوهای ساختگی هم ابزارهایی مثل InVID یا FotoForensics به کمک آمده‌اند؛ حتی اپلیکیشن‌های موبایلی هم در این مسیر طراحی شده‌اند تا تشخیص «دیپ‌فیک»ها آسان‌تر شود.
خانواده؛ سنگر مقابله با شایعات
نقش خانواده‌ها در این میان کلیدی است. آموزش سواد رسانه‌ای به فرزندان، گفت‌وگو درباره اخبار و ایجاد فضایی برای پرسشگری، مهم‌ترین گام برای تربیت شهروندانی آگاه و مسئول در دنیای دیجیتال است.
والدین می‌توانند نوجوانان را تشویق کنند که پیش از بازنشر هر محتوا، درباره منبع آن تحقیق کنند. استفاده از ابزارهایی مانند جستجوی معکوس تصویر یا مراجعه به وب‌سایت‌های راستی‌آزمایی (Fact-checking) نیز باید به آن‌ها آموزش داده شود.
فوروارد نکن، فکر کن
شاید امروز بزرگ‌ترین میدان نبرد، صفحه گوشی‌های ما باشد. در این میدان، مهم نیست چه کسی خبر را نوشته؛ مهم این است که ما با آن چه می‌کنیم. بازنشر بی‌دلیل شایعات می‌تواند هزینه‌های سنگینی برای امنیت روانی جامعه داشته باشد. حقیقت آن‌قدر ارزشمند است که باید برایش مکث کرد، پرسید و سپس منتشر کرد.
نظر شما