یکی از این لحظات، مباهله است؛ لحظه‌ای که نه با شمشیر و قدرت ظاهری، بلکه با حضور، نورانیت و اعتماد به حق به اثبات رسید. پیامبر اکرم(ص) در کنار نزدیک‌ترین‌هایش که تجلی ایمان، حقیقت و خلوص بودند در برابر مسیحیان نجران ایستاد.
مباهله، حقیقتی است که با باور معنا پیدا می‌کند. مواجهه‌ای که اگر فقط در کتاب‌های تاریخ ثبت شده بود، شاید تأثیرش محدود به صفحات می‌ماند. اما گاهی هنر، نقش خود را فراتر از زمان ثبت می‌کند، لحظه‌ای را از دل قرن‌ها بیرون کشیده و آن را پیش روی نگاه‌های امروز زنده می‌کند. تابلو روغنی مباهله، اثر آقا نجف‌علی اصفهانی، چنین اثری است. پنجره‌ای که پرده از یکی از باشکوه‌ترین صحنه‌های تاریخ اسلام کنار می‌زند. اثری که اکنون در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، جایی که میراث معنوی گذشته برای آیندگان حفظ می‌شود.
مباهله، حقیقتی زنده و جاری
در میان رویدادهای صدر اسلام، برخی لحظات چنان پررنگ‌اند که نه‌تنها در تاریخ ثبت شده‌اند، بلکه در باورها و اعتقادات مسلمانان جایگاهی ویژه دارند. مباهله درست یکی از این لحظات است. پس از گسترش اسلام در شبه‌جزیره عربستان، پیامبر اکرم(ص) نامه‌ای به اسقف نجران نوشت و او را به پذیرش اسلام دعوت کرد. بزرگان نجران پس از دریافت نامه، گروهی از نمایندگان خود را به مدینه فرستادند تا با پیامبر(ص) گفت‌وگو کنند. پس از بحث‌های طولانی، پیامبر(ص) آنان را به مباهله فراخواند. آزمونی الهی که در آن، دو طرف از خداوند می‌خواهند دروغگو را رسوا کند.
بیست‌وچهارم ذی‌الحجه سال دهم هجری، پیامبر اکرم(ص) برای مباهله آماده شد. اما او تنها نبود؛ بلکه عزیزترین‌هایش را همراه خود آورد، حضرت علی(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع). این همراهی، نشانه‌ای از ایمان و یقین بود. اگر پیامبر(ص) بر حق نبود، چگونه حاضر می‌شد نزدیک‌ترین افرادش را در چنین آزمونی وارد کند؟
هنگامی که مسیحیان نجران این صحنه را دیدند، دچار تردید شدند. اسقف نجران با مشاهده چهره‌های نورانی اهل‌بیت(ع)، خطاب به همراهانش گفت: «من صورت‌هایی را می‌بینم که اگر از خدا درخواست کنند کوهی را از جای خود برکَنَد، هر آینه کنده خواهد شد. پس مباهله نکنید که هلاک می‌شوید و یک نصرانی روی زمین نخواهد ماند».
با این سخنان، مسیحیان از مباهله سر باز زدند و به جای آن، جزیه را پذیرفتند و به دیار خود بازگشتند. این واقعه، نه‌تنها اثبات حقانیت اسلام بود، بلکه تأکیدی بر جایگاه اهل‌بیت(ع) در دین و نزول آیه تطهیر در این روز و مهر تأییدی بر این حقیقت شد.
هنرمندی روایتگر ایمان
آقا نجف‌علی اصفهانی ازجمله هنرمندان شاخص دوران قاجار بود که در زمینه نقاشی مذهبی، آثاری ماندگار از خود به‌جا گذاشت. سبک او، ترکیبی از واقع‌گرایی و توصیف نمادین بود که در این اثر نیز جلوه‌گر شده است. در تابلو مباهله، او با دقتی کم‌نظیر، حس و حال لحظه‌ای حساس را به تصویر کشیده است، لحظه‌ای که در آن، مسیحیان نجران پس از مشاهده همراهان پیامبر(ص) حقیقت را پذیرفتند و از مباهله سر باز زدند.
این اثر در سال ۱۲۷۰ قمری خلق شد و ابعادش ۳۸۰ در ۲۹۰ میلیمتر است. رنگ‌های گرم و زنده، چیدمان متوازن شخصیت‌ها و نورپردازی ویژه در چهره‌های پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)، همه از مهارت هنرمند در القای معنویت حکایت دارند. صحنه‌ای که در آن پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع)، حضرت زهرا(س) و حسنین(ع) با وقار و استواری در حال دعا هستند، در مقابل مسیحیانی که با بهت و تردید به آنان می‌نگرند، روایتگر لحظه‌ای تاریخی است که با ایمان و یقین رقم خورد.
جایگاه اثر در گنجینه رضوی
این اثر یکی از آثار ارزشمند کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی است که در سال ۱۴۰۲ شمسی خریداری شد. این مجموعه از دیرباز محل نگهداری آثار هنری مذهبی و نسخ خطی نادر بوده و نگاره مباهله یکی از برجسته‌ترین آثار آن محسوب می‌شود.
در آستانه روز مباهله و دویست و چهل و هفتمین برنامه سه‌شنبه‌های علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی، با محوریت رونمایی از «نگاره مباهله» موجود در گنجینه رضوی در کتابخانه مرکزی این آستان مقدس، سید امیر منصوری، مشاور مدیر مخطوطات سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، درباره این اثر گفت: «تابلو روغنی مباهله از جمله آثار خریداری شده توسط کتابخانه مرکزی این آستان مقدس در سال ۱۴۰۲ شمسی است که از جنبه‌های مختلف ارزشمند است. این اثر در سال ۱۲۷۰ قمری توسط آقا نجف‌علی اصفهانی، نقاش بزرگ دوره قاجار ترسیم شده است و در حال حاضر از آن در گنجینه رضوی نگهداری می‌شود». او همچنین به کمبود اسناد درباره زندگی این هنرمند اشاره کرده و گفت: «اسناد اندکی از حیات آقا نجف‌علی اصفهانی وجود دارد، همچنین آثارش بسیار ناشناخته است، به عبارتی، آثار کمی از این هنرمند نقاش و خطاط به‌جا مانده است».
نگاره‌ای با الهام از تاریخ و هنر اروپایی
منصوری در ادامه به تأثیرات تاریخی و هنری این اثر اشاره کرد و اینکه این نقاشی، نه‌تنها بازتابی از واقعه مباهله، بلکه نشان‌دهنده مطالعه دقیق هنرمند درباره این رویداد است: «نگاره مباهله این نقاش، نشان‌دهنده مطالعه تاریخی وی درباره این واقعه است، چنان‌که وی در این اثر توانسته چنین تصویر عینی را خلق کند».
او همچنین به تأثیرات هنر اروپایی و مسیحی در این اثر اشاره کرده و افزود: «بررسی‌ها نشان می‌دهد این نقاش در خلق برخی از شمایل‌های موجود در این اثر، از تصویر موجود در کلیسای «وانک» اصفهان استفاده کرده است. چون اثر فقط بیانگر تصویر مسیحیان در دوره قاجار نیست، بلکه بن‌مایه‌های صفوی نیز دارد».
نوری که پس از گذشت قرن‌ها همچنان می‌تابد
مباهله چنان عمیق است که نه در کلام می‌گنجد، نه در نوشته‌ها محدود می‌شود. مباهله زنده و جاودانه است، مثل نوری که پس از گذشت قرن‌ها همچنان می‌تابد. نگاره مباهله بیش از یک تصویر، تجلی لحظه‌ای است که ایمان در برابر تردید ایستاد و حق در سکوتی پرصلابت آشکار شد و خورشید حقیقت بر تاریکی انکار غلبه کرد. چهره‌های نورانی اهل‌بیت(ع) سرشار از یقین و آرامش، در مقابل گروهی ایستاده‌اند که پر از تزلزل و جست‌وجوی راهی برای فرار از حقیقت است.
این اثر با ظرافت رنگ‌ها، چینش متوازن نور و سایه و قدرت روایت هنرمند، چیزی بیشتر از یک نقاشی، تجسمی از روح معنویت و ایستادگی است. گنجینه رضوی، امروز این تصویر را مثل فانوسی که در مسیر حقیقت می‌درخشد در خود نگه داشته، برای آنانی که چشم دل به تاریخ می‌سپارند و از گذشته، چراغی برای آینده برمی‌دارند. مباهله نه یک حادثه دوردست، که حقیقتی زنده است و این تابلو، بی‌صدا اما پرآواز، حکایت این لحظه را برای نسل‌های بعد حفظ خواهد کرد تا آنان نیز دریابند حق همواره در کنار کسانی است که با یقین قلبی، در برابر شک و تردید ایستادگی می‌کنند.
نظر شما